Atatürk'le yaşayan köpekler: Alp, Alber ve Foks

Latife Hanım’ın Kağıtları’nda Atatürk’ün 13 Kasım 1923 günü öğle saatlerinde Çankaya Köşkü’nün bahçesinde yürüyüşe çıktığı ve köpeği Foks ile oynadığı yazılıdır ancak 3 Temmuz 1927'den, ölümü olan 10 Kasım 1938'e kadar 12 yıl Atatürk'ün hizmetinde olan Cemal Granda ise anılarında Foks’un Yalova'daki bir fotoğrafçıdan alınırken henüz yavru olduğunu belirtmekte ve alınırken Atatürk'ün de yanında olduğunu ve fotoğrafçı ile aralarında geçen duyduğu konuşmaları anlatmaktadır, diğer bir ifadeyle Foks, Cemal Granda'nın Atatürk'ün hizmetine girdiği 1927'den sonraki bir zamanda doğmuş bir köpektir. Falih Rıfkı Atay ise Çankaya isimli kitabında "Foks, Atatürk'ün son köpeğinin adıdır. Birkaç yıl eski ve yeni köşkte rahmetli lideri eğlendirir idi. Foks'u kendisine hediye etmişlerdi. Daha önce de bir köpeği varmış ama, ona ben yetişemedim." diye yazar. Günümüzde Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nde sergilenen ve tüm tüy rengi kahverengi olarak görünen Foks'un içi doldurulmuş hali 1930 yılında Yalova'da, Turhal'da, Ege Vapurunda Atatürk ile birlikte görüntülendiği fotoğraflara çok benzemektedir. 1927’den önceki çeşitli fotoğraflarda Atatürk'ün yanında bir köpek daha görünmektedir ve Foks adıyla anılmaktadır, ancak bu köpek alnında, göğsünde ve bacaklarında beyazlıklar olan çift renkli ve bacakları da daha uzun olan bir köpektir. Atatürk, Gaziantep’i ilk kez 26 Ocak 1933 günü ziyaret etmiştir. O gün Foks da Atatürk ile birlikte Gaziantep'tedir. 1933’ten sonra mevcut kaynaklarda Foks hakkında herhangi bilgi ve fotoğraf görünmemektedir.

Atatürk’ün tüm hayvanlara karşı sevgisi vardı ama köpeklerin onun yaşamındaki yeri ayrıydı. Atatürk Bulgaristan Ataşemiliterliğinden dönüşünde oradan Alp adını verdiği güzel bir köpek getirmişti ve Çanakkale Savaşlarında da yanında bulundurmuştu. Kurtuluş Savaşı sırasında da Yunan komutanlarının birinin ortada kalan Alber adlı sarı beyaz renkli av köpeğini sahiplenmişti. Alber öldüğünde çok üzülen Atatürk'ün henüz üzüntüsü dinmemişken Foks onun yeni köpeği olur. Foks, Atatürk’ün odasında yatar, her gittiği yere yanında gider,gireceği salona herkesten ve Atatürk’ten daha önce koşar, adeta Atatürk’ün geldiğini haber veriyormuş gibi hareket ederdi. Atatürk nereye gitse onu da birlikte götürür, yurt gezilerinde bile ondan ayrılmazdı.

Kılıç Ali anılarında, Foks’u bir Samsun seyahatinde arkadaşı Salih Bozok’la deniz fenerinin yanında sabah gezintisi yaparken gördüklerini ve sahibinden rica edip Atatürk’e hediye ettirdiklerinden bahseder. Cemal Granda anılarında, Foks’un yavruyken Yalova’da seyyar fotoğrafçılık yapan Hasan Efendi’den 50 lira gibi önemli bir paraya satın alındığını anlatır. Başka bir kaynakta ise Foks'un bir büyük devletten Gazi’ye hediye edildiğinden bahsedilmektedir.

Çankaya Köşkü'nde yaşayan, Ankara'daki tören ve balolarda Atatürk'ün yanında olan Foks, Atatürk ile beraber Ankara içine İstanbul'a ve yurdun çeşitli yerlerine yapılan gezilere de katılmıştır.