BBC: Çin, Uygur Türklerini pamuk tarlalarında zorla çalıştırıyor
BBC'nin iddiası şu şekilde:
Açık kaynaklardan elde edilen belgelerin, pamuk tarlalarında zorla çalıştırılma uygulamasının boyutlarına dair ilk net bulguları içerdiği düşünülüyor.
Dünya pamuk üretiminin yaklaşık beşte birini karşılayan Çin'in ürettiği pamuk, küresel moda ve giyim sektöründe önemli bir yere sahip.
Çin'de bir milyondan fazla insanın toplama kamplarında tutulduğu düşünülüyor. Buna ek olarak, azınlıkların tekstil fabrikalarında çalışmaya zorlandığına dair iddiaları destekleyen çok sayıda kanıt da mevcut.
Çin yönetimi ise tüm bu iddiaları reddediyor. Toplama kamplarının "meslek eğitim okulları", fabrikaların da geniş kapsamlı, gönüllülük esasına dayanan "yoksulluğu azaltma" programlarının bir parçası olduğunu söylüyor.
Ancak ortaya çıkan yeni bulgular, sayılarının yarım milyona kadar ulaşabileceği tahmin edilen azınlık mensuplarına, zorla olma riski yüksek koşullarda mevsimsel pamuk işçiliği yaptırıldığına işaret ediyor.
Belgeleri ortaya çıkartan Washington merkezli Komünizm Kurbanlarını Anma Vakfı yetkilisi Dr. Adrian Zenz, BBC'ye yaptığı açıklamada, "Ulaştığımız muhtemel sonuçlar, tarihi boyutta olma niteliği taşıyor… İlk kez Uygurların imalat sektöründe, hazır-giyim üretiminde zorla çalıştırılmalarının yanı sıra, doğrudan pamuk toplamaya zorlandıklarına ilişkin kanıtlar var ve bu, bir dönüm noktası olabilir" dedi.
Zenz sözlerini, "Etik kaynak kullanımını önemseyen herkesin, Çin'in pamuk üretiminin yüzde 85'inin, dünya pamuk üretiminin de yüzde 20'sinin karşılandığı Sincan'daki duruma bakıp, 'buna artık devam edemeyiz' demesi gerekiyor" diye sürdürdü.
Çin devletinin internet üzerinde tuttuğu politika belgeleri ile devlet yayın organlarında yer alan haberlerden oluşan belgeler, Aksu ve Hotan yerel yönetimlerinin paramiliter oluşum Sincan İnşaat ve Üretim Birliği adına, pamuk toplamak için 210 bin işçinin "işgücü transferi" adı altında gönderildiğini ortaya koydu.
Diğer belgelerde de pamuk toplayacak kişilerin "harekete geçirilerek, organize edildiği" ve yüzlerce kilometre ötedeki tarlalara götürüldüğü belirtildi.
Bu yıl Aksu, kendi sınırları içerisindeki tarlalar için 142 bin 700 işçiye ihtiyaç duyduğunu açıkladı. Bu ihtiyacın "taşınması gereken herkesin taşınması" ilkesine dayanarak karşılandığı kayıtlara geçirildi.
Belgelerde ayrıca, pamuk toplayacak kişilerin "bilinçli bir şekilde yasadışı dini faaliyetlere direnmeye" "yönlendirilmesi" gerektiğine yapılan atıflar var. Bu da bu politikaların, ağırlıklı olarak Sincan'daki Uygur Türkleri ve diğer Müslüman gruplar için tasarlandığına işaret ediyor.
Devlet yetkilileri ilk etapta pamuk çiftlikleriyle "niyet sözleşmesi" yapıyor ve böylece, "tutulan işçi sayısı, yer, konaklama ve ücret" belirleniyor. Daha sonra pamuk toplayacak kişiler, "coşkulu bir şekilde ekibe katılmak için" harekete geçiriliyor.
Bu "coşkunun" çok da içten olmadığına dair çok sayıda gösterge mevcut. Bir raporda, "tarımda çalışmak istemeyen" kişilerin yaşadığı bir köyden bahsediliyor.
Bu köye daha sonra yetkililerin giderek "düşünce eğitimi çalışmaları" gerçekleştirdiği ve daha sonra 20 kişinin gönderildiği, 60 kişinin daha "ihraç edilmesini" öngören bir planın yürürlüğe sokulduğu ifade ediliyor.
Kamplar ve fabrikalar
Çin, uzun yıllardır ulus çapında yürüttüğü yoksullukla mücadele programı kapsamında kırsalda yoksul durumdaki kişilerin, iş bulabilme şanslarını artırmak amacıyla toplu halde başka yerlere taşınması uygulamasını sürdürüyor.
Son yıllarda ise bu çalışmalara ciddi şekilde hız verdiği görülüyor.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in en önemli iç politika önceliğinin Komünist Parti'nin 100'üncü kuruluş yıldönümünü kutlayacağı 2021'de yoksulluğun ortadan kaldırılması olduğu düşünülüyor.
Ancak Sincan'daki uygulamaların çok daha farklı siyasi amaçları olduğu ve yetkililere ciddi hedef ile kotalar koyarak, daha fazla devlet kontrolü altında yürütüldüğüne dair somut bulgular var.
Başkent Pekin'de 2013 ve Kunming kentinde de 2014 yılında düzenlenen ve Çin yönetiminin Uygur Türkleri ile ayrılıkçı grupları sorumlu tuttuğu saldırıların ardından, iktidarın da Sincan bölgesine yönelik yaklaşımında önemli bir değişim oldu.
2016 yılından bu yana, telefonuna şifreli mesajlaşma uygulaması yüklemek, dini içerikleri takip etmek ve ülke dışında yaşayan akrabalara sahip olmak gibi devlet tarafından "güvensizlik işareti" olarak nitelendirilecek davranışlarda bulunanların "yeniden eğitim" kamplarına alınması öngörülüyor.
Her ne kadar Çin buraları "radikalleşmeyi engelleyen okullar" olarak tanımlıyor olsa da, devletin kayıtları buraların kültürel geleneklerin ve inancın yerine, zorla Komünist Parti'ye sadakatin getirilmesini öngören zorlayıcı bir sistem olduğuna işaret ediyor.
Ancak Çin'in uyguladığı politikalar bu kamplarla sınırlı değil. 2018 yılından bu yana yüzlerce fabrika binasından oluşan devasa bir sanayi sitesinin inşaatı devam ediyor.
Bu kampların içinde ya da yakınlarında çok sayıda fabrikanın yer alması, toplu istihdam ve toplama kamplarında insanların tutulması hedefine paralel bir başka amacın daha olduğunu da ortaya koyuyor.
Çin hükümeti, çalışmanın Sincan'daki azınlıkların "çağdışı fikirlerinin" dönüşmesine yardımcı olacağını ve bu kişileri modern, laik, eli ekmek tutan vatandaşlara dönüştüreceğini düşünüyor.
2017 yılında açık kaynaklardan elde edilen uydu görüntülerinde, tesisin içinde büyük güvenlik duvarlarının olduğunu ve gözlem kulesi gibi yapıların bulunduğu görüldü.
2018 yılında tesisin hemen yanında yeni bir fabrika inşa edildi. İnşaatın tamamlanmasının ardından uydu görüntülerinde çok dikkat çekici bir şeye rastlandı.
Bağımsız analistler, tamamı aynı üniformayı giymiş gibi görünen çok sayıda insanın iki tesis arasında yürüyerek gidip geldiğini tespit etti.
BBC, Kuka kentinde bağımsız araştırmacılar tarafından yeniden eğitim kampı olarak tanımlanan bu tesislerden birini ziyaret etmek istedi.
Peşimize takılan plakasız araçlar olduğu halde, tesisin etrafında çekim yaptık.
Artık fabrika ve kamp, tek bir devasa fabrika kompleksine dönüştürülmüş gibi görünüyor. Tesisin dış duvarlarında yoksullukla mücadele politikalarının faydalarını vurgulayan sloganlar yer alıyor.
Çekime başlamamızın üzerinden çok geçmeden durdurulduk ve bölgeden ayrılmaya zorlandık.
Yerel basın organlarına göre, bu tekstil fabrikasında "hükümet tarafından harekete geçirilmiş ve organize edilmiş" 3 bin civarında kişi çalışıyor.
Ancak, uydu görüntülerinde tespit edilen kişilerin kim olduğunu ya da işçilerin bu fabrikada hangi koşullar altında çalıştığını belirlemek ise mümkün değil.
Fabrikaya doğrudan yönelttiğimiz sorular da yanıtsız kaldı.
Sincan'da geçirdiğimiz zaman içerisinde polis, yerel propaganda yetkilileri ve diğer bazı kişiler tarafından çekim yapmamız engellendi. Yaptığımız yüzlerce kilometrelik yolculuklar boyunca, çok sayıda kimliği belirsiz kişi ve plakasız araçlarla takip edildik.
'Kökü derinlerde, tembel düşünce yapısı'
Kamplar ve fabrikalar arasındaki bağlara rağmen, Sincan'da uygulanan yoksullukla mücadele programının ana hedefini geçmişte gözaltına alınmamış ya da tutuklanmamış kişiler oluşturuyor. Bu kişiler, güvenlik açısından daha düşük tehdit olarak nitelendiriliyor, ancak yine de "yenilenmesi" gerektiği düşünülüyor.
Genellikle çiftçilik yapan ya da hayvancılıkla uğraşan yoksul ailelerden gelen 2 milyondan fazla kişi iş için "harekete geçirilmiş" durumda. Bu kişilerin büyük bir bölümü istihdam öncesinde "askeri tarzda" bir eğitime ve ideolojik endoktrinasyona maruz kalıyor.
Şu ana kadar elde edilen bulgular, kamplarda tutulan kişiler gibi, bu grubun da başta Sincan'ın giderek büyüyen tekstil üretim tesisleri olmak üzere fabrikalarda işgücü olarak kullanıldığına işaret ediyor.
ABD merkezli düşünce kuruluşu Stratejik ve Uluslararası Etütler Merkezi (CSIS), Temmuz ayında yayımladığı bir raporda azınlıkların pamuk toplamaya da gönderilmesinin "mümkün" olduğunu, ancak kesin bulgulara varmak için "daha fazla bilgiye sahip olunması gerektiğini" söyledi.
Gereken bu bilgi de Dr. Zenz'in elde ettiği yeni belgelerde yer alıyor. Bu belgeler aynı zamanda azınlıkların toplu halde tarlalara götürülmesinin arkasındaki siyasi amacı da net bir şekilde ortaya koyuyor.
Sincan bölgesel yönetimi tarafından pamuk toplayıcılarıyla ilgili Ağustos 2016'da yayımlanan bildiride, yetkililere topladıkları kişilerin "ideolojik ve etnik birlik eğitimlerini güçlendirmeleri" talimatı veriliyor.
Dr. Zenz'in bulduğu bir propaganda raporunda da, pamuk tarlalarının kırsalda yaşayan yoksul köylülere, "işgücünün ihtişamı" gösterilerek, "kökü derinlere inen, tembel düşünce yapılarının" değiştirilmesi fırsatı tanıdığı belirtiliyor.
"İşgücünün ihtişamı" temasından başka belgelerde de bahsediliyor. Bu tarz deyimler, Çin'in, Uygurların yaşam tarzının ve geleneklerinin modernleşmenin önünde bir engel oluşturduğu yönündeki görüşlerini yansıtıyor.
Pamuk toplayıcılığının faydalarıyla ilgili bir başka propaganda belgesinde, çalışmamak ve "evde çocuk büyütmek", "yoksulluğun önemli bir nedeni" olarak tanımlanıyor.
Devletin çocuk, yaşlı ve canlı hayvanların bakımı için "merkezi" sistemler sunduğu ve böylece herkesin "hiçbir endişe duymadan işe gitmesinin" sağlandığı vurgulanıyor.
Belgelerde ayrıca, normal istihdam uygulamalarıyla ciddi tezatlar içerecek şekilde, pamuk toplayıcılarına yönelik kontrol ve gözetim mekanizmalarından da bahsediliyor.
Aksu'da bu yılın Ekim ayında yayımlanan bir politika belgesinde, pamuk toplayıcılarının gruplar halinde taşınması ve bu kişilere "kendileriyle birlikte yemek yiyen, yaşayan, ders alan ve çalışan ve pamuk toplama sırasında düşünce eğitimini aktif bir şekilde uygulayan" yetkililerin refakat etmesi gerektiği belirtiliyor.
Avrupa'da yaşayan genç bir Uygur olan Mahmut*, Sincan'a dönemediğini çünkü ülke dışına yapılan seyahatlerin insanların toplama kampına alınmasının en önemli nedenleri arasında olduğunu söyledi.
Ailesi ile temas kurması da çok riskli bir durum oluşturuyor. Mahmut, ailesi ile en son 2018'de görüştüğünü ve hem ablasının hem de annesinin çalışmaya götürüldüğünü aktardı:
"Kız kardeşimi Aksu'daki bir tekstil fabrikasına götürmüşler. Üç ay bu fabrikada kalmış ve kendisine hiçbir ücret ödenmemiş. Kış aylarında annem, devlet yetkilileri için pamuk toplamaya götürülmüş. Köy nüfusunun yüzde 5 ile 10'una ihtiyaç duyduklarını söylemişler ve kapı kapı dolaşmışlar. İnsanlar, hapse ya da başka bir yere atılma korkusundan dolayı çalışmaya gidiyorlar."
Son beş yıl içerisinde, kapı kapı dolaşarak yapılan ziyaretler, Sincan'da önemli bir kontrol yöntemine dönüşmüş durumda. Azınlıkların yaşadığı evlerle ilgili detaylı ve özel bilgilerin elde edilmesi için 350 bin yetkilinin görevlendirildiği belirtiliyor.
'Tamamen uydurma'
Sincan'ın giderek büyüyen pamuk sektörü geçmişte Çin'in diğer eyaletlerinden gelen mevsimlik göçmenlerin işgücüne dayanıyordu.
Ancak pamuk toplamak oldukça zorlu, emek yoğun bir iş olarak biliniyor. Başka işlerde ücretlerin artması ve daha iyi iş olanaklarının ortaya çıkmasıyla göçmen işçiler de pamuk toplayıcılığını bırakmaya başladı.
Propaganda raporlarında, yeni bulunan bu yerel işgücünün hem işgücü krizini çözdüğünü hem de tarla sahiplerinin kârını artırdığından bahsediliyor.
Ancak hiçbir yerde, daha önce pamuk toplayıcılığı yapmamış yüz binlerce kişinin neden bir anda tarlalara koşturduğuna dair gerçekçi bir açıklama yer almıyor.
Her ne kadar belgelerde, aylık ücreti 5.800 TL'nin (5000 yuan) üzerine çıkabileceği belirtilse de, bir raporda bir köyden toplanan 132 kişinin aylık ortalama gelirinin 2.000 TL'nin (1670 yuan) biraz altında olduğu ifade ediliyor.
İlgili uluslararası sözleşmeler uyarınca, ödeme yapılsa bile bazı durumlar zorla çalıştırılma olarak kabul ediliyor.
BBC, Çin Dışişleri Bakanlığı'na sorduğu sorulara faksla yanıt aldı. Verilen yanıtta, "Sincan'daki etnik grupların tamamı, kendi özgür iradeleriyle işlerini seçiyor ve yasalara uygun bir şekilde gönüllü istihdam sözleşmeleri imzalıyor" denildi.
Açıklamada, Sincan'daki yoksulluk oranının 2014'teki yüzde 20 seviyesinden bugün yüzde 1'in biraz üzerine kadar gerilediği ifade edildi.
Açıklamada, zorla çalıştırılma iddialarının tamamen Batı tarafından "uydurulduğunu" belirtilerek, Çin'in muhalifleri Sincan'da "zorla çalıştırma ve zorla yoksulluk" yaratmak istemekle suçlandı.
Açıklamada, "Sincan'daki etnik grupların tamamının yüzündeki gülümsemeler, Amerika'nın yalan ve söylentilerine verilen en güçlü yanıt" denildi.
Etik ve sürdürülebilir standartları destekleyen bağımsız kuruluş İyi Pamuk Girişimi (BCI), BBC'ye yaptığı açıklamada, Çin'in yoksullukla mücadele programına ilişkin kaygıların, son dönemde Sincan'daki çiftlikleri denetleyip sertifikalandırmaya son verme kararlarında önemli rol oynadığını söyledi.
BCI Standart ve Garantiler Direktörü Damien Sanfilippo, "Yoksul ve kırsalda yaşayan toplulukların, yoksullukla mücadele programıyla bağlantılı işlerde çalıştırılmaya zorlanma riskinin bulunduğunu tespit ettik. Bu işçiler, yaptıkları iş karşılığında düzgün ücretler alsalar bile, ki bu mümkün, kendi iradeleriyle bu işi yapmayı tercih etmemiş olabilirler" dedi.
Sanfilippo, kararlarında etkili olan bir diğer unsuru da Sincan'da uluslararası gözlemcilerin erişiminin giderek kısıtlanması olduğunu belirterek, kurumun bu kararının küresel moda sektörüne yönelik riskleri artırdığını vurguladı.
Sanfilippo, "Bildiğim kadarıyla, pamuğun kaynağını teyit edebilecek, yerel düzeyde aktif çalışan hiçbir kuruluş yok" dedi.
BBC, elde ettiği bulgular ışığında 30 önde gelen uluslararası giyim markasıyla temasa geçerek, Çin'den gelen pamuğu kullanmaya devam edip etmeyeceklerini söyledi.
Yanıt verenler arasından yalnızca Marks and Spencer, Next, Burberry ve Tesco, Çin'den satın aldıkları ürünlerin hiçbirisinde Sincan'da yetiştirilen pamukların kullanılmamasını öngören çok katı bir politika uyguladıklarını belirtti.
Sincan'dan ayrılmaya hazırlanırken, Korla kentinin hemen dışında daha henüz 2015 yılında bomboş olan bir araziden geçtik.
Burada artık devasa bir cezaevi kompleksi yer alıyor. Bağımsız analistler, içerideki fabrika binalarının dışarıdan görülebildiğini belirtiyor.
Bunun bu tesisin ilk bağımsız görüntüleri olduğunu düşünüyoruz.
Burası, boş arazileri dolduran çok sayıdaki tesisten biri olmanın ötesinde aynı zamanda Sincan'da toplu tutuklamalar ile toplu istihdam arasındaki kaybolan sınırları da hatırlatıyor.
* Gerçek ismi değil.