Koronavirüs veya korona virüsü (Latince: Orthocoronavirinae), kuşlarda ve memelilerde hastalıklara sebep olan ve Coronaviridae familyasının iki alt familyasından birini oluşturan virüslerdir. İnsanlarda çoğu zaman ciddi olmayan virüs, nezle vakalarının mühim bir bölümüne yol açmasıyla beraber, aralarında MERS-CoV, SARS-CoV ve COVID-19 (2019-nCoV)'un bulunmuş olduğu birtakım ender koronavirüs çeşitleri ölüm riski bulunduran solunum yolu enfeksiyonlarına neden olabilir.[5] Koronavirüsler ineklerde ve domuzlarda ishal, tavuklarda ise üst solunum yolu hastalıklarına sebep olur.
İçerisinde barındırdığı genetik materyal (genom) pozitif yönde polariteli, tek iplikçikli RNA'dan doğar. Bugüne kadar tespit edilmiş en büyük RNA genomuna haiz virüslerdir, 30 kilobazdan büyük bir uzunluğa sahiptir. 125 nanometre büyüklüğe haiz olan virüsün en bariz özelliği etrafındaki değneğe benzeyen çıkıntılarıdır. Bu özelliğiyle mikroskop altında güneşin taç küresine (Latince: corona) benzediği için koronavirüs adını almıştır.[6]
SARS-CoV 2'ye karşı birçok aşı geliştirilmiştir. Ayrıca hastalığın kontrol edilmesinde semptomatik tedavi, izolasyon ve muhtelif deneysel uygulamalar da yer alır.[7] El yıkama, mesafe koyma ve yüze dokunmama koronaviral rahatsızlıkların yayılmasını önlemek için önerilen önlemlerdendir.[8][9]
İçindekiler
1 Keşif
2 Morfolojisi
3 İnsan koronavirüsleri
3.1 Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu
3.2 MERS
3.3 Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2
4 Evrim
5 Taksonomi
6 Kaynakça
7 Dış linkler
Keşif
Koronavirüsler 1960'larda keşfedildi.[10] İlk keşfedilmiş virüsler içinde tavuklarda görülen infeksiyöz bronşitis virüsü ile soğuk algınlığı semptomları insan hastaların burun boşluklarından alınmış ve insan koronavirüsü 229E ve OC43 olarak isimlendirilmiş iki virüs türü yer verilmiştir.[11] İlerleyen zamanlarda aralarında 2003'te keşfedilen SARS koronavirüsü, 2004'te belirlenmiş HCoV NL63, 2005'te teşhis edilmiş HKU1, 2012'de fark edilmiş MERS-CoV ile Vuhan kökenli CoVID-19'un da yer aldığı pek oldukca yeni koronavirüs türü ortaya çıkarılmıştır. Bu virüslerin bir çok ciddi teneffüs yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.
Morfolojisi
Cross-sectional model of a coronavirus
Koronavirüs kesit modeli
Koronavirüsler yüzeyinde çıkıntılara haiz, büyük, pleomorfik ve küre şeklindeki partiküllerdir.[12] Virüs partiküllerinin çapı yaklaşık 120 nm olmaktadır.[13] Viral zarf elektron mikrograflarında elektron zengini bir kabuk olarak vizüelize edilir.[14]
Koronavirüslerin viral zarfı, çift katlı lipit katmandan oluşmakta olup, zarfta membran (M), zarf (E) ve spike (S) proteinleri yer alır.[15] Belirli koronavirüs gruplarında, özellikle de Betacoronavirüs A altgrubunda, spike proteinlerine benzeyen ancak daha kısa olan hemagglutinin esteraz (HE) yüzey proteinleri yer alır.[16]
Viral zarfın içinde nükleokapsit yer alır. Nükleokapsit, pozitif yönde yönelimli ve tek iplikçikli RNA'ya bağlı pek oldukça nükleokapsid (N) proteininden oluşur.[13][17]
İnsan koronavirüsleri
Yetişkinlerde ve çocuklarda görülen nezle vakalarının mühim bir kısmından koronavirüslerin sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bu virüs grubu, ateş ve bademciklerin büyümesi şeklinde semptomlara niçin olmakla birlikte en oldukca kış ve erken baharda nezleye yol açmaktadır.[18] Bunlara ek olarak koronavirüsler zatürre ile bronşite (viral veya ikincil bakteriyel) neden olabilirler.[19]
7 adet farklı insan koronavirüsü bulunmaktadır:
İnsan koronavirüsü 229E (HCoV-229E)
İnsan koronavirüsü OC43 (HCoV-OC43)
SARS-CoV
İnsan koronavirüsü NL63 (HCoV-NL63, Haven koronavirüsü)
İnsan koronavirüsü HKU1
MERS koronavirüsü (MERS-CoV)
Yeni koronavirüs (CoVID-19)[20][21]
HCoV-229E, -NL63, -OC43 ve -HKU1 virüsleri dünya çapında insan nüfusu içinde çocuklarda ve yetişkinlerde teneffüs yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.[22]
CoVID-19, MERS-CoV ve SARS-CoV bulaşmış hastaların gösterdiği karakteristik özellikler[23] COVID-19* MERS-CoV SARS-CoV
Demografi
Tespit tarihi Aralık 2019 Haziran 2012 Kasım 2002
Tespit yeri Vuhan, Çin Cidde, Suudi Arabistan Guangdong, Çin
Yaş averajı 49 56 39.9
Yaş aralığı 0–76 14–94 1–91
Erkek:hanım payı 2.7:1 3.3:1 1:1.25
Tespit edilmiş olay 482.666.061 2494 8096
Vaka ölüm payı 784822.764 (?) 858 (%37) 744 (%9.7)
Sağlık mensupları %16 %9.8 %23.1
Semptomlar
Ateş %87,9 %98 %99–100
Kuru öksürük %67,7 %47 %29–75
Dispne %18,6 %72 %40–42
İshal 1 (%3) %26 %20–25
Boğaz ağrısı 0 %21 %13–25
Mekanik ventilasyon %9.8 %80 %14–20
*: Semptomlar ilk 41 hastayı içerir. †: 23 Ocak 2020 tarihli malumat.
‡: 21 Ocak 2020; diğer bilgiler de 21 Ocak 2020.
Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu
Ana madde: Şiddetli akut solunum yolu sendromu
Şiddetli akut solunum yolu sendromu (SARS),[24] insanlarda SARS-CoV koronavirüsünün niçin olduğu bir solunum yolu sendromudur.[25][26] 2002 ile 2003 yılları arasında Hong Kong'dan yayılan SARS salgını nerede ise pandemi haline gelmiş ve dünya genelinde 8422 olay ve 1524 ölüme yol açmıştır.[27] Dünya Sağlık Örgütü ölüm oranını %10,9 olarak açıklamıştır.[28]
MERS
Ana madde: MERS
Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS), öncelikle 2012 senesinde Suudi Arabistan'da tespit edilmiş, MERS-CoV'un yol açtığı bir koronavirüs enfeksiyonudur. Bu virüsün bulaştığı hastaların %36'sı hayatını kaybetmektedir.[29] Nefes darlığı, öksürük ve ateş hastalığın en mühim emareleri arasındadır. Bazı bünyeler hastalığı hafifçe belirtilerle atlatabilir. Hastalıktan kurtulanların virüsü bulaştırma riski yoktur.
Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2
Ana madde: Şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2
Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2 yada CoVID-19 yada Vuhan koronavirüsü, evvela 2019'da bildirilmiş, Çin'in Vuhan kenti kökenli bir virüstür. İnsandan insana bulaşabilen virüsün bulaşma hızı 2020 yılının Ocak ayı ortalarında hızlanmıştır.[30] Virüsün kuluçka süreci 4-14 gündür. Virüsün bulaştığı bireylerde görülen ölüm oranının %3'ün altında olduğu tahmin edilmektedir.[31]
COVID-19 pandemisi ile savaşım eden Çin aşı çalışmalarına devam etmektedir. Rusya ise aşı çalışmalarına yardımcı veren ilk ülke olmuştur.[kaynak belirtilmeli]
28 Mart 2022 itibarıyla Dünya çapında SARS-CoV-2 virüsü sebebiyle 482.666.061 vaka, 6.150.077 ölüm ve 417.064.534 iyileşme gözlenmiştir.[32]
Evrim
Koronavirüslerin son olarak ortak atası (ESOA) MÖ 8000 civarına tarihlenir.[33] Buna karşın koronavirüslerin oldukca daha eski olabileceği de düşünülür. Alphacoronovirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus, ve Deltacoronavirus cinslerinin ESOA'ları sırayla MÖ 2400, MÖ 3300, MÖ 2800 ve MÖ 3000'e dayanmaktadır. Sıcakkanlı ve uçabilen, kuş ve memeli şeklinde omurgalıların ideal konaklar olduğu ve koronavirüs evriminde ve yayılmasındaki ana faktörleri oluşturduğu düşünülür. Alphacoronovirus ve Betacoronavirus için yarasalar, Gammacoronavirus ve Deltacoronavirus için ise kuşlar ideal genetik kaynaktır.[34][35]
Alphacoronavirüsler dört tür koronavirüsün ilk üyesidir. Hem insanları bununla birlikte memelileri enfekte eden olumlu, tek sarmallı RNA virüsleridir. Kulüp benzer biçimde yüzey projeksiyonları ve viral bir zarf ile küresel virionlara sahiptirler. Alfacoronavirüsler Coronaviridae ailesinin Orthocoronavirinae alt ailesindedir.
Betacoronavirus (β-CoV yada beta-CoV), Nidovirales takımından Coronaviridae familyasının Orthocoronavirinae alt familyasında yer alan 4 koronavirüs cinsinden biri. Betakoronavirüsler, zoonotik kökenli, zarflı, pozitif yönde anlamlı, tek sarmallı RNA virüsleridir. Betacoronavirus cinsi dört tane farklı viral soydan doğar. Eski literatürde, bu cins öbek 2 koronavirüsler olarak da bilinir.
İnsanlarda tıbbi öneme haiz beta-CoV'ler olan OC43 ve HKU1 A soyundan, SARS CoV ve SARS CoV-2 B soyundan,[1] MERS CoV ise C soyundan gelmektedir. MERS-CoV, soy C'ye ait ve insanları enfekte etmiş olduğu bilinen ilk betakoronavirüstür.[2][3]
Alphacoronavirus ve Betacoronavirus cinsleri yarasa gen havuzundan gelmektedir.[4][5][6]
Gammacoronavirus dört koronavirüs cinsinden biridir. Coronaviridae ailesinin Orthocoronavirinae alt ailesindedir. Bunlar zoonotik kökenli zarflı, olumlu anlamda, tek sarmallı RNA virüsleridir. Coronavirüsler hem hayvanları hem de insanları enfekte eder.
Deltacoronavirus dört koronavirüs cinsinden biridir. Coronaviridae ailesinin Orthocoronavirinae alt ailesindedir. Bunlar zarflı, pozitif yönde-hassas, tek sarmallı RNA virüsleridir. Deltacoronavirüsler sıklıkla kuşları ve bazı memelileri enfekte eder.
COVID-19[a] pandemisi yada koronavirüs pandemisi, 17 Kasım 2019 tarihinde [1][2] Çin'in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan'da ortaya çıkan virüs salgını.[5] Çeşitli hastalarda muayyen bir neden olmaksızın gelişen ve tedavi ile aşılara cevap vermeyen bir zatürre görülmesi üstüne[6] SARS-CoV-2 olarak adlandırılan[7] yeni bir koronavirüs teşhis edildi. Kişiden kişiye bulaşabilen virüsün bulaşma payı[8] 2020 Ocak ortasında gelişme gösterdi.[9] İlerleyen zamanlarda Avrupa, Kuzey ABD ve Asya-Pasifik'te yer alan çeşitli ülkelerde yaşanmış olan virüs olayları rapor edilmeye başlandı.[10] 11 Mart 2020'de Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel istila deklare edildi.[9][10] 13 Mart 2020'de Avrupa'nın artık koronavirüs krizinin merkez üssü hâline geldiği bildirildi.[11] 28 Mart 2022 zamanı itibarıyla dünyada 482.666.061 onaylanmış olay, 417.064.534 iyileşen varken virüs nedeniyle 6.150.077 hasta öldü.[12]
Virüs ile temastan semptomların oluşmasına kadar geçen sürenin 2 ile 27 gün sürdüğü hastalıkta, virüsün belirtiler ortaya çıkmadan önce de bulaşıcı olduğuna dair birtakım kesin olmayan kanıtlar bulunmaktadır.[13][14][15] Hastalık semptomları arasında yüksek ateş, öksürme, nefes almada zorluk ve koku algısını yitirme bulunmakta olup virüs ölüme sebep olabilmektedir.[14]
Hastalığın yol açtığı ilk ölüm 9 Ocak 2020'de meydana gelmiştir.[16] Bilimsel çalışmalar, virüsün daha oldukca kişiye bulaştığını ancak bu kişilerde virüsün hemen hemen tespit edilmediğini tahmin etmektedir.[17] Çin haricinde gerçekleşmiş ilk bulaşma Vietnam'da bir babanın oğluna geçirmesi halde meydana gelmiş,[18] ailenin rol oynamadığı ilk bulaşma olayı ise Çinli bir iş adamından Alman bir adama bulaşması ile 22 Ocak'ta Almanya'nın Bavyera eyaletinde yaşanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Çin haricinde gerçekleşen ilk ölüm 1 Şubat 2020 tarihinde, COVID-19, Influenza B ve Pnömokok'un bulaşmış olduğu bir erkeğin yaşamını kaybetmesi ile Filipinler'de meydana gelmiştir.[19]
Yanıt olarak Hubei eyaletindeki 57 milyon kişinin yaşamış olduğu 16 şehir tam veya kısmi karantinaya alındı. Kentlerdeki tren, tayyare ve uzun soluklu otobüs seferleri durduruldu. Salgın korkusu sebebiyle yeni sene etkinlikleri iptal edildi, turistik bölgeler kapatıldı. Hong Kong da alarm seviyesini en üst düzeye çıkartarak okulları Şubat ortasına dek kapattı.
Dünya COVID-19 olayları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif vaka
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran
Son 15 gün
Tarih
# Toplam olay
# Ölümler
10.06.2020
7.471.511(+135.615) 418.135(+5.163)
11.06.2020
7.611.371(+139.860) 423.086(+4.951)
12.06.2020
7.754.636(+143.265) 427.689(+4.603)
13.06.2020
7.889.461(+134.825) 431.918(+4.229)
14.06.2020
8.013.761(+124.300) 435.181(+3.263)
15.06.2020
8.139.237(+125.476) 438.596(+3.415)
16.06.2020
8.282.646(+143.409) 445.188(+6.592)
17.06.2020
8.428.600(+145.954) 450.452(+5.264)
18.06.2020
8.572.606(+144.006) 456.698(+6.246)
19.06.2020
8.754.788(+182.182) 461.776(+5.078)
20.06.2020
8.912.550(+157.762) 466.205(+4.429)
21.06.2020
9.043.332(+130.782) 469.543(+3.338)
22.06.2020
9.183.035(+139.703) 473.423(+3.880)
23.06.2020
9.347.168(+164.133) 478.888(+5.465)
24.06.2020
9.520.818(+173.650) 483.959(+5.071)
Kaynak:Worldometer
Son Güncelleme: 25 Haziran 23.20
İçindekiler
1 Epidemiyoloji
1.1 Grafik ve diyagramlar
2 Özellikler
2.1 Bulaşma
2.2 Molekül yapıları
2.3 Virüsün yüzeylerde bulunma süresi
2.4 Belirtiler
2.5 Mutasyonlar
3 Önleme
3.1 Kişisel önlemler
3.2 Çin'de alınan önlemler
4 Yönetim
5 Etkileri
5.1 Dünya
5.1.1 Türkiye
5.2 Özel şirketler
5.3 Eğitim
5.4 Zihinsel sağlık
5.5 Çevre Kirliliği
5.5.1 Plastik Kullanımı Artışı
5.5.2 Plastik Ambalaj Kullanımı Artışı
5.5.3 Koruyucu Ekipman Kullanımı Artışı
5.6 Sera gazı emisyonları
5.7 Havacılık[115]
5.7.1 Uçuş Trafiğinde Yaşanan Azalmalar
5.7.2 Havacılık Şirketleri
6 Ayrıca bakınız
7 Notlar
8 Kaynakça
9 Dış bağlantılar
Epidemiyoloji
Ülke ve yerlere göre dağılımı için Ülke ve yerlere göre COVID-19 pandemisi sayfasına bakınız.
COVID-19'un temel çoğalma sayısına yönelik muhtelif tahminler hesaplanmıştır. Bu tahminler 2,13 ile 5,7 arasında yer almakta olup, salgının kendiliğinden ortadan kalkabileceği durumu ifade eden 1 sayısının fazlaca üzerindedir.[20][21][22][23] 22 Ocak 2020 geçmişine dek kesin laboratuvar teşhisi konulabilen ilk 425 hastanın Vuhan'daki araştırmacılar tarafınca meydana getirilen analizi, virüsün ilk kere insandan insana bulaşmasının Aralık ayının ortalarında gerçekleştiğini tahmin etti. İlk günlerinde enfeksiyona yakalanan hasta sayısının her 7,4 günde bir ikiye katlandığı da tahminler arasında yer aldı. Hastaların medyan yaşı 59 ve yaklaşık kuluçka süresi 5,2 gün idi.[24]
Grafik ve diyagramlar
Milyon şahıs başına onaylı vaka sayısı
Milyon kişi başına onaylı ölüm sayısı
Dünya genelinde ve en oldukça etkilenen 5 ülkede günlük yeni vaka sayılarının logaritmik grafiği
Dünya genelinde ve en fazlaca etkilenen 5 ülkede günlük ölüm sayılarının logaritmik grafiği
En çok etkilenen 10 ülkenin toplam kümülatif vaka sayılarını ilk vaka tarihinden itibaren yayınlayan yarı logaritmik grafik
Bazı seçilmiş ülkelerde 100,000 şahıs başına ölüm sayıları
Bazı seçilmiş ülkelerde 100,000 şahıs başına vaka rakamları
Özellikler
Bulaşma
COVID-19'un yol açtığı semptomlar
Virüs insandan insana, havada yada yüzeylerde bulunan virüs içeren damlacıkların nefes yöntemiyle vücuda girmesiyle bulaşmaktadır.[25] Hastalığın herhangi bir belirti göstermeden de insandan insana bulaşabileceğine dair bulgular mevcuttur, mesela Almanya'daki ilk bulaşma olayı bu halde gerçekleşmiştir.[26][27] Bunun benzer biçimde alemet göstermeden bulaşma vakalarının salgının yayılmasında ne kadar rol oynadığı bilinmemektedir, eğer oynadığı rol büyükse bu salgının kontrol edilmesini zorlaştıracaktır. Bulaştırıcı taşıyıcı kişi bulunduğu ortamda nefes alıp vermesi, konuşması, hapşırması, öksürmesi, ile ortama virüsleri dağıtır, o ortamda bulaştırıcı kişi gitse bile virüsler ortam şartlarına gore bir süre daha hayatta kalabilir, ortam havalandırılmıyorsa virionla ortamda bulunmaya süre gelir ve bu zaman içerisinde başka birisi geldiği vakit gelen kişi virüsle enfekte olabilir.[28]
Molekül yapıları
Koronavirüsler, tek iplikçikli olumlu polariteli RNA içeren genoma sahiptirler. Virüslerin bir algıları olup olmadığı günümüzde bilinmediğinden, canlı yada cansız olarak ayırılamamaktadırlar. Bu yüzden sınıfları partikül türü olarak adlandırılırlar. Metabolizmaları yoktur, hücre dışında kristaleşip cansız olarak yaşam sürerler, uygun hücreye ulaşırlarsa hücre içine genomlarını bırakarak, hücreye kopyalarını ürettiriler, hücre patlar, yeni üretilen virüsler öteki hücrelere doğru harekete geçer (Bu seyir virüsün türüne göre değişim göstermektedir). 1 tane Covid-19 100 nm çapındadır, çapında 1500 civarı atom bulunur, toplam 200 milyon civarı atom ihtiva eder. Virüsler bakterilerden küçüktürler ve az sayıda atomdan oluşurlar. Bir hapşırıkta küçük bir damlacık içinde trilyonlarca virüs bulunabilmektedir.
Cross-sectional model of a coronavirus
Koronavirüs kesit modeli
Virüsün yüzeylerde bulunma süresi
Bilimsel araştırma kurumları tarafınca açıklanan makalelere göre vakit bilgileri güncellenmektedir. Aşağıdaki değişik yüzeylerde değişik saatler ve günler süresince bulunabildikleri ve bu sürelerden sonra rahatsızlık yapma özelliklerinin yok olduğu gözlemlenmiştir.
Virüs bulaşmış yüzeylere i·lişki hâlinde (nemli yahut ıslak olarak dokunulduğu vakit) virüsler ele geçer.
Virüslü yüzeyi ya da elleri sabun su ile bol köpüklü 20 saniye ovaladıktan sonra yıkayınca, yıkanan yüzeydeki zarflı virüslerin zarf yapıları tahrip olmaktadır. Zarflı virüslerin dış tabakasında lipid birimler bulunduğundan, sabun su ile ovalanınca bu yağlar parçalara ayrılmakta ve virüsün rahatsızlık yapıcı tesiri ortadan kalkmaktadır.
Aşağıdaki mamüller virüsü yok eder:
Sabun su ile bol köpüklü 20 saniye ovalayıp silmek,
%0,5 hidrojen peroksit ağartıcı ürünü ile silmek,
%0.1 sodyum hipoklorit içeren çamaşır suyunu, suya 1/100 azca oranda katarak yüzeyleri silmek,
En az %60 alkol içeren kolonya veya dezenfekte ürünleri ile silmek.[29][30]
Yapılan muhtelif araştırmalarda ortam şartlarına bakılırsa değişebilmekle birlikte
Havada 3 saat
Bakırda 4 saat
Kâğıt yüzeyde 24 saat
Karton yüzeyde 24 saat,
Metal yüzeylerde 2-5 gün
Çelik 3 gün
Plastik yüzeylerde 3 gün
Alüminyum 3 gün
Ahşapta 4 gün
Cam yüzeylerde 5 gün sonra dahi enfektif virüs partikülleri bulunmuş olduğu gözlemlenmiş; sadece, bu partiküllerin rahatsızlık yapmasında başka faktörlerin de tesiri bulunduğundan, bu süreler nihayetinde ortamda kalan virüslerin enfeksiyon yapabilme güçleri bulunmaması muhtemeldir.[31][32]
Belirtiler
Hastalık, 2-14 (27'ye kadar çıkabilir) gün devam eden bir kuluçka süresinden[33][34] sonrasında birden başlamış olan yüksek ateş, öksürük ve nefes darlığı ile karakterlidir. Bazı hastalarda boğaz ağrısı ve burun akıntısı da görülmüştür. Hastalık çoğu zaman orta-ağır bir klinik seyir göstermektedir.[35] Hastalığın komplikasyonları ağır pnömoni, septik şok, akut respiratuvar distres sendromu (ARDS), çoklu organ yetmezliği ve ölüm olarak duyurulmuştur.[36]
Mutasyonlar
•501.V2 Variant
Önleme
Kişisel önlemler
COVID-19'un şu anda hastalar üzerinde etkinliği tartışılsa da birden oldukca aşısı bulunmaktadır. Biontech, Sinovac, Sputnik, Johnson&Johnson, Oxford şeklinde aşılar dünyanın farklı bölgelerinde hızla kullanılmaktadır.[37][38] "Grip benzeri" ateş, soluk alma güçlükleri, öksürük ve diğer semptomları vardır.[39][40] Enfeksiyonu önlemek için WHO, "düzenli el yıkama, öksürme ve hapşırma sırasında ağız ve burnu örtme ve solunum yolu hastalığı belirtileri (öksürme ve hapşırma benzer biçimde) gösteren herhangi biriyle yakın temastan kaçınmayı öneriyor. Genel insan koronavirüsleri için spesifik bir tedavi olmamasına karşın ABD, CDC'si, virüs bulaşmış bir ferdin tertipli grip ilaçları alarak, sıvı tüketerek ve dinlenerek semptomlarını hafifletebileceği mevzusunda genel öneriler sunmaktadır.[41] Bazı ülkeler, bilhassa anakara Çin'i ziyaret ettiyse, insanların grip benzeri semptomları doktorlarına bildirmelerini istemektedir.[42]
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafınca açıklanan riskli yerlere gidecek kişilerin kişisel olarak alabileceği önlemler:[43]
Hasta insanlarla temastan kaçınılmalıdır (olası ise en az 2 metre uzakta bulunulmalı).
Hastaların yoğun olarak bulunması nedeniyle mümkün ise sıhhat merkezlerine gidilmemeli, esenlik kuruluşuna gidilmesi gereken durumlarda öteki hastalarla i·lişki en aza indirilmelidir.
Yaşlı ve altta yatan hastalığı olanlar riskli bölgeye yolculuklarını doktorlarına ve seyahat sağlığı personeline danışarak planlamalıdır.
Gıda güvenliği önerilerine dikkat edilmelidir (pişmemiş süt ve hayvansal mamüller tüketmemek, pişmeden tüketilecek sebze ve meyveleri iyice yıkayarak tüketmek benzer biçimde).
Yabani ve evcil hayvanlar (canlı yada ölü) ile temastan kaçınılmalıdır.
El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 30 saniye süresince sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır.
Çin'de alınan önlemler
Ayrıca bakınız: 2020 Vuhan tecridi
22 Ocak 2020'de AFC, koronavirüs salgını dolayısıyla, daha önce Vuhan'da oynanması planlanan Bayanlar Olimpiyat Eleme Turnuvasının A Grubu maçlarını (Avustralya, Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan ve Tayland'dan alakalı kadroları içeren) Nanjing'e taşıyacağını açıkladı.[44][45] Vuhan'ın içerisine ve dışına seyahatlerde etken bir karantina, 23 Ocak 2020 saat 10'dan itibaren uygulanmaya başlandı. Vuhan'a ve Vuhan dışına uçuşlar ve trenler, halk otobüsleri, metro sistemi ve uzun mesafe otobüsleri bir sonraki duyuruya kadar askıya alındı. Çin'in Xinhua Haber Ajansı'na göre, bu girişim, virüsün Vuhan'dan yayılmasını tatil etmek ve insanların sağlık ve güvenliğini sağlamak için bir çabadır. Büyük ölçekli toplantıların ve öbek turlarının da askıya alınması direktifi verildi.[46] Karantinadan sonrasında, artan besin fiyatları ve hastaneye gidecek sıhhat mensubu için güçlük da dâhil olmak suretiyle çeşitli lojistik konular meydana geldi.[47][48]
Bunun peşinden, Hubei bölgesinde bulunan minimum 15 şehirde daha ulaşım benzer halde kısıtlandırıldı. Pekin'deki Yasak Şehir, geleneksel mabet fuarları ve diğer kutlama amaçları toplantılar dâhil olmak üzere birçok Yeni Yıl etkinlikleri bulaşma korkusuyla iptal edildi.[49] Hong Kong ek olarak bulaşıcı rahatsızlık yanıt düzeylerini en üst seviyeye çıkardı ve acil durum duyuru etti, Şubat ortasına kadar okullarını kapattı ve Yeni Yıl kutlamalarını iptal etti.[50]
Çin ancak virüsten etkilenen kişileri tedavi etmek için 10 gün içinde tamamlanması planlanan 1000 yataklı hastaneyi inşa etmeye başladı.[51][52] Bu hastanede ancak Vuhan salgınından etkilenen kişilerin tedavi olması bekleniyor.
Çin Maliye Bakanlığı yaptığı açıklamada, 29 Ocak'tan itibaren yeni tip koronavirüs salgınıyla savaşım için 3,94 milyar dolar ek bütçe ayrıldığını bildirdi.[53]
30 Ocak tarihinde Dünya Sağlık Örgütü, hastalığın diğer ülkelere ve Çin'in bütün eyaletlerine yayılması nedeniyle uluslararası acil konum ilan etti.[54]
Yönetim
Salgına ilaçsız müdahalelerle 1) salgının zirvesi ertelenir, 2) zirvedeki vaka sayısı azaltılır, 3) toplam vakalar ve ölümler azaltılır.[55][56]
Bir virüs salgınını yönetmenin önemli bir yolu epidemi zirvesini erteleyip zayıflatmak, bir öteki deyişle epidemi eğrisini yassıltmaktır.[55] Bu sayede sıhhat sisteminin aşırı yüklenmesi önlenir ve bir aşı ya da tedavinin geliştirilmesi için vakit kazanılır.[55] İlaç kullanımı gerektirmeyen el temizliği, maske kullanımı ve bireysel karantina şeklinde şahsi önlemler; okulların kapatılması ve toplu etkinliklerin iptali gibi toplumsal önlemler; yüzeylerin temizlenmesi şeklinde çevresel önlemler ile virüsün yayılması yavaşlatılabilir.[56]
Çin yönetimi, salgının sertliği anlaşıldıktan sonra bütün bir şehri karantinaya almak benzer biçimde oldukça daha ciddi önlemlere başvurdu.[57] Diğer ülkeler de virüsün yayılımını sınırlamak için çeşitli önlemler aldılar. Örneğin, Güney Kore toplu taramalar, mahalli karantinalar ve etkilenmiş bireylerin gözetimini başlattı; Singapur hastaların kendini karantinaya alması için maddi yardımlar verdi ve karantinaya uymayanlara cezalar getirdi; bu sırada Tayvan maske üretimini hızlandırdı ve deva stoklamayı yasakladı.[58]
Etkileri
Ambox outdated content2.Svg
Bu bölümün daha doğru ve güvenilir malumat sunması için güncellenmesi gerekmektedir.
Daha fazla bilgi için münakaşa sayfasına bakınız.
7 Haziran 2020 itibarıyla karantinaya alınan ülkeler ve yerler
Ulusal karantina altında
Bazı bölgeler karantina altında
Ulusal karantina kaldırıldı
Bölgesel karantina kaldırıldı
Karantina yok
14 Haziran 2020 itibarıyla Dünya geneline seyahat kısıtlaması meydana getiren ülkeler ve yerler
Yasak yürürlükte
Yasak artık yürürlükte değil
Yasak yok
8 Haziran 2020 itibarıyla pandemi sonucu okulları kapatan ülkeler ve yerler
Ülke geneli kapatmalar
Yerel kapatmalar
Kapatma yok
Akademik ara
Veri yok
Dünya
Dünya Sağlık Örgütü, koronavirüsü pandemi ilan etti.[59]
ABD, ulusal acele durum duyuru etti.[60]
İspanya'da bütün ülke karantina altına alındı.[61]
İtalya'da tüm ülke karantina altına alındı.[62]
Çin, Vuhan dahil 13 şehri karantina altına aldı.[63]
Fransa, ülke çapında alarm seviyesini 3'e yükseltti.[64] 17 Mart 2020 tarihinden itibaren Fransa'da kısmi sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Bu kapsamda halka İçişleri Bakanlığının sitesinden alacağı belgeyi yanında bulundurarak, belgede yazılı 5 vaziyet haricinde dışarı çıkmaması gerektiği söylendi. Buna uymayan ve belgeyi yanında bulundurmayanlara 135 euro ceza kesileceği İçişleri Bakanı Christophe Castaner tarafınca açıklandı.[65][66]
Bulgaristan, virüsün yayılmasını engellemek için ülkede 13 Nisan 2020'ye kadar olağanüstü hâl ilan etti. Okullar, üniversiteler ve spor müsabakalarına bir ay ara verildi. Alınan OHAL kararıyla alakalı ülkenin sınır geçişlerinin ve vatandaşların uluslararası yolculuklarının sınırlandırılması planlanıyor.[67]
Irak'ta, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle 14 Mart'tan itibaren Musul kentinde 2 gün sokağa çıkma yasağı diye deklare edildi.[68]
Suudi Arabistan - Kâbe'de tavaf kısıtlandı.[69]
Spor organizasyonları
2020 Avrupa Futbol Şampiyonası koronavirüs pandemisi sebebiyle 2021 yılına ertelendi.[70]
2020 Eurovision Şarkı Yarışması koronavirüs pandemisi sebebiyle 2021 yılına ertelendi.[71]
2020 Yaz Olimpiyatları koronavirüs pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendi.[72]
Türkiye
Ana madde: bizim ülkemizde COVID-19 pandemisi
Yunanistan ve Bulgaristan'a oluşturulan sınır kapıları, koronavirüs (Covid-19) önlemleri kapsamında yolcu giriş ve çıkışlarına kapatıldı.[73]
Aralarında İngiltere, İsviçre, Arabistan ve Mısır olmak suretiyle 20 ülkeye uçuşları askıya alındı.
Umre ziyaretinden dönen kişiler Ankara, Konya, Kayseri ve Isparta şehirlerinde boşaltılan talebe yurtlarında Karantinaya alındı.
17 Mart tarihinde adım atmak suretiyle, tiyatro, beyazperde, lokanta, kahvehane, internet kafe ve kapalı çocuk oyun alanlarının faaliyetlerinin durdurulmasına karar verildi.[74]
Bütün okullar 16 Mart Pazartesi'den itibaren tatil edildi.[75] Tüm okullar uzaktan tahsil ile çevrimiçi tahsile devam ederken ilk ve orta öğretimde LGS ile YKS benzer biçimde toplu sınavlar haricinde sınav yapılmaması kararlaştırıldı. Yükseköğretimde ise çevrimiçi sınavlar yahut öğrencilere genelağ kanalıyla iletilecek ödevler ile değerlendirme yapılmasına karar verildi.
Marketlerdeki makarna, bakliyat ve el hijyeni rafları boşalırken, bu ürünlerin fiyatı arttı.[76]
Tıbbi maskeler karaborsaya düştü ve fahiş fiyatlarla satılmaya başlandı.[77]
Kolonya stoklarının azalmasıyla kolonya kuyrukları oluştu.[78]
İstanbul'da toplu ulaşım kullanması %59,1 azaldı.[79]
Türkiye; Norveç, Hollanda, Almanya, İsveç, İspanya, Fransa, Belçika, Danimarka, İtalya, Avusturya, Irak, İran, Gürcistan, Azerbaycan, Çin ve Güney Kore olmak suretiyle 16 ülkeye kapılarını kapattı.[80]
Dezenfektan üreten meslek lisesi sayısı arttırıldı.[81]
21 Mart'ta İçişleri Bakanlığı tarafından 65 Yaş ve üzeri ile kronik rahatsızlığı olanlara sokağa çıkma yasağı deklare edildi.[82]
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 6 Nisan Pazartesi gününden itibaren metro seferlerinin 21.30'a kadar yapılması kararını aldı.[83]
Türkiye, Tüm yurtta maske satışı yasaklandı ve devlet tüm vatandaşlara ücretsiz maske dağıtmaya karar verdi. Maske siparişleri E-Devlet üzerinden alınmaya başlandı.[84] Daha sonra maske dağıtımının yanında maske satışına da izin verildi. Maskeleri fahiş fiyattan satan üretici ve satıcılar hakkındaki tahkikat açılmaya ve işlem yapılmaya başlandı.
İç İşleri Bakanlığı verilerine gore, "Evde kal" çağrıları kapsamında kendini karantinaya alan ailelerde geçimsizlik arttı.[85] Verilere nazaran son 3 ayda boşanmak isteyenlerin çiftlerin sayısı 4 kat arttı.[86] Sağlık portallarında çiftlere yönelik terapi makaleleri[87] yayınlanmaya başladı.
27 Nisan itibarıyla İçişleri Bakanlığı tarafından 30 büyükşehirde ve Zonguldak'ta Ramazan Bayramı sonuna kadar sokağa haftasonları çıkma yasağı ilan etti.
20 Nisan'da Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, "COVID-19 Salgınında Türkiye’de Zirve Noktası ve Normalleşme Dönemine Kademeli Geçiş Zamanı Tahminleri[88]" isimli araştırmasını yayınladı. Mevcut koşullarda Türkiye için Temmuz gelmeden normalleşme öngörülüyor.[89]
23 Mayıs-27 Mayıs arasında Ramazan Bayramı ve Arifesi süresini kapsayacak biçimde tüm yurtta sokağa çıkma yasağı deklare edildi.
Singapur'da yapılan yapay zeka araştırmasında ülkelerde salgının ne vakit biteceği öngörülmeye çalışıldı. Bizim ülkemizde salgının mevcut koşullarda 8 Eylül'de son bulacağı tahmin edildi.[kaynak belirtilmeli]
Özel şirketler
British Airways, Finnair, Qatar Airways, United Airlines ve Air Canada, muhtelif sebepler belirterek Çin'e uçuşlarını askıya aldı.[90][91][92]
Starbucks, Çin'deki şubelerinin yarısından fazlasını kapattı.[90]
Türk Hava Yolları, Çin'e uçuşlardaki talep azlığından dolayı Çin'e düzenlenen uçuş seferlerini azaltma sonucu aldı.[93]
Ikea, Çin'de bulunan mağazalarını kapatma kararı aldı.[94]
Tesla ve Apple Çin'deki birtakım fabrikalarını geçici olarak kapattı.[95]
Volkswagen, fabrikalarında üretimi iki haftalığına durdurdu.[95]
Airbus, Michelin, Skoda, Brembo, Maserati, Renault Grubu, Fiat, Lamborghini ve Ferrari dâhil birçok firma İtalya, İspanya, Fransa, Sırbistan, Slovakya ve Polonya'daki fabrikalarında üretime ara verdi.[95]
Toyota, Sakarya'da bulunan üretim tesisinde 2 hafta üretime ara verdi.[96]
Eğitim
Ana madde: COVID-19 pandemisinin eğitime tesiri
Zihinsel sağlık
Covid-19 pandemisinin ruh sağlığı ve insan psikolojisine olumsuz etkileri oldu. Anketlerde ABD'de her üç vatandaştan biri klinik depresyon ve anksiyete belirtisi olduğunu belirtti. Pandemi bütün yaş gruplarını etkilerken özellikle okullarından uzak kalan ve ekonomik belirsizlikle karşı karşıya kalan öğrenciler için konum daha zor hale geldi. Evde çocuklarına bakmak zorunda kalan yetişkinler ise iş ve evde öğrenim arasında bir balans kurmanın zorluklarını yaşadı. Salgınla mücadelede öne çıkan sağlık personelleri ise başka hayatları kurtarmak adına hayatlarını tehlikeye attılar. Türkiye'de esenlik personellerinin izinleri iptal edilirken çekilme etmeleri ise engellendi.[97] June Gruber ve Jonathan Rottenberg ortak bir makalelerinde virüsün insan vücuduna ölümcül tesiri kadar zihinsel sağlığa da ölümcül bir etkisinin olabileceği ihtimalini göz önünde bulundurdular. Bazı tahminler ise zihinsel veya ruh sağlığı nedenli ölümlerin direkt virüs etkisiyle ölenlerle kıyas edilebileceğini gösterdi. ABD'de Well Being Trust'un bir çalışmasına gore ülkede Covid-19'dan ölenlere Mayıs 2020 itibarıyla 27,644 ila 154,037 arasında insan ölümü daha eklenebilir ve bu ölümlerin temel noktası Covid-19'un tetiklediği umutsuzluk, toplu işsizilikler, toplumsal yalıtım, depresyon, anksiyete bozukluğu şeklinde nedenler olabilir.[98]
Çevre Kirliliği
Covid-19 pandemisi sırasında ekonomik faaliyetlerin azalmasına bağlı olarak dünyanın değişik şehirlerindeki hava standardını önemli ölçüde iyileştiği; sera gazı emisyonunu, su kirliliğini ve gürültünün azaldığına dair muhtelif raporlar yayımlanmıştır. Ancak bunların yanı sıra tıbbi atıkların artması, dezenfektanların, maskelerin ve eldivenlerin insanoğlu tarafınca gelişigüzel kullanması ve kullanım daha sonra çevreye atılması, çabuk bozulan gıdaların gereksiz yere stoklanması gibi muhit kirliliğini artıran bazı sonuçlar da görülmüştür.[99]
Plastik Kullanımı Artışı
COVID-19 pandemisi sırasında dünyada plastik ürün ve poşetlerin imalat ve kullanımında artış görüldü.
Plastik üretimi, Avrupa’da birçok ülke tarafından ‘hayati öneme haiz sektör’ olarak tanımlandı ve plastik sektörleri salgın esnasında ülkelerin karantina kapsamındaki önlemlerin haricinde bırakıldı.[100] Fransa'da da plastik sektörü Covid-19’dan önceki döneme gore yüzde 30 daha oldukça ürettiği; Almanya'da bilhassa besin, deva, temizlik ve dezenfektan ürün ambalajı üreticilerinin üretiminn arttığı bildirildi [101]
bizim ülkemizde poşet üretimi artışı, Türk Plastik Sanayicileri Araştırma ve Geliştirme Eğitim Vakfı (PAGEV) başkanı tarafından Nisan 2020'de meydana getirilen açıklamada şu laflarla anlatım edilmiştir: "Tesislerimizde bilhassa torba üretimi son bir ayda yüzde 25 oranında arttı. Bazı ürün gruplarında bu artış fazlaca daha fazla." [102] Salgın sırasında market alışverişlerinde ürünlere temas etmenin tehlikeli bulunması, plastik torbaların kullanılmasındaki artışı arttıran faktörlerden birisi oldu. Ülkede 1 Ocak 2019’dan itibaren marketlerde plastik poşetlerin e ücretlendirilmesi uygulanmasına geçilmesi ile market alışverişlerinde poşet kullanılması bir sene arasında yüzde 70 düşmüş iken, istila esnasında tüketiciler arasına market ürünlerini taşımak için evlerindeki bez çantaları kullanmak yerine tek kullanımlık plastik poşet kullanması yine yaygınlaştı.[101] Ayrıca markete gitmeyi enfeksiyon kapmak açısından tehlikeli gören tüketiciler, internetten sipariş vererek alışverişlerini eve getirmeye yöneldiler ve bu süreçte plastik poşet kullanımını arttırdı.[101] 6043 kişiye meydana getirilen,[ne zaman?] Greenpeace Türkiye'nin anketine gore, bir yılda bir kişinin yaklaşık 196 ultra hafif torba kullanmaktadrı ve ankete katılan insanların yüzde 15'inin plastik kullanımının istila döneminde arttığını dediği gözlemlenmiştir[103] Sadece ankete katılanların kullandıkları ultra hafifçe poşetlerin, 1 milyon 184 bin poşetin doğaya savrulmuş olabileceğini gösterdiği ifade edilmiştir.[101]
Plastik Ambalaj Kullanımı Artışı
Geçmişte ambalajlı satılmayan birtakım mamüllerin pandemi sürecinde ambalajlı satılmaya başlaması; hükümetler tarafınca mecbur kılınan sokağa çıkma kısıtlamalarının paket yemek servis hizmetlerini kullanmanındaki artış şeklinde bir fazlaca sebeple bu dönemdeki plastik ambalaj kullanımı artmıştır. Örneğin Mart 2020'de Türkiye'de yaş meyve ve sebzelerin tüketilerek seçilerek katılımı Ticaret Bakanlığı tarafından yasaklandı ve yaş meyve ve sebzelerin ambalajla satılması zorunluluğu getirildi.[104] Yine bizim ülkemizde, Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, ekmek ve unlu ürünlerde ambalaj kullanım zorunluğunu getirdi.[105] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın yayınladığı kılavuzda “İşyerlerindeki yemekhane ve dinlenme alanlarında kullanılan kaşık, çatal, bıçak ve bardak şeklinde malzemeler tek kullanımlık olacak halde sunulmalı” ifadeleri yer aldı.[106]
Koruyucu Ekipman Kullanımı Artışı
Salgın döneminde çevre sorunu oluşturan plastik atıkların ana kaynaklarından birisi dezenfektan, plastik eldivenler ve maskeler benzer biçimde koruyucu malzemelerdir.[101] Koruyucu ekipman imalatı ve kullanımındaki artışı yayınlayan birtakım veriler şunlardır:
Nisan 2020'de Türkiye’de tıbbi maske ve koruyucu kıyafet üreten firmaların sayısının pandemi döneminde beş kat arttığı (koruyucu giyim üreten ve ihraç eden firmaların sayısı 50’den 70’e, tıbbi maske üreten şirketlerin sayısı 80’den 380’e çıktı) raporlanmıştır.[107]
Covid-19'un hemen hemen Britanya’da tesirini göstermediği Şubat 2020'de el dezenfektanları satılmasında yüzde 225'lik bir artış gözlemlenmiştir.[108] Britanya’nın çöp ve atık şirketlerinden önde gelen Business Waste, Nisan 2020'deki açıklamasında istila boyunca Britanya’da toplam 10 milyon el dezenfektanı ve sıvı sabun şişesinin çöpe gideceğini bildirmiştir.[109][110]
Amerika Birleşik Devletleri'nde 2019 yılına gore 2020 yılında hela kağıdı satışları yüzde 112, sıvı dezenfektan satışları ise yüzde 343 artış gösterdi.[111] Amerika’nın birtakım eyaletlerinde ise, evimizdeki bez alışveriş çantanızla markete gitmeniz ‘virüs taşıyabileceğiniz’ sebebi öne sürülerek yasaklandı.[112]
Doğada çözünemeyen ve geri dönüşümü olmayan malzemelerden üretilen [113] bu malzemelerin kullanımının artışı, geri dönüşüm planlarının yapılmadığı bir ortamda, plastiğin sulara ve toprağa karışması demektir.
Sera gazı emisyonları
Salgın ve istila nedeniyle dünya genelinde alınan kısıtlayıcı önlemlerin muhit ve iklim üzerinde muhtelif etkileri oldu. Örneğin söz mevzusu önlemler sera gazı emisyonları üzerinden derhal ve hızlı bir tesir yarattı. Nisan 2020'de tespit edilen günlük düzeylerin önceki yıla kıyasla yüzde 17 düşüş gösterdi. Ancak bu düşüş kalıcı olmadı.[114]
Havacılık[115]
Uçuş Trafiğinde Yaşanan Azalmalar
Eurocontrol kurumunun yayınlandığı raporlara göre uçuşlarda 2021 yılının Ocak ayında 2019 yılının Ocak ayına gore yüzde 61'lik bir düşüş gözlenmekte.[116] Flightradar24'un yayınladığı bilgilere nazaran Mart 2020'nin son haftası 2019'a bakılırsa ticari uçuşlarda yüzde 55'lik, toplam uçuş sayısında ise 2020 yılı Nisan ayında 2019’a göre yüzde 62'lik bir düşüş gözlenmekte.[117] 7 Ocak 2020 ile 7 Nisan 2020 arasında Çin'in bazı havalimanlarında olağan seviyelerden yüzde 60 daha düşük bir hava trafiği gözlemleniyor.[118]
Havacılık Şirketleri
2019 yılına nazaran 2020 yılında Yolcu gelirlerinin 252 milyar dolar düşük olacağı Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) Covid-19 raporunda söyleniyor.[119]
42 bin benlik işgücüne sahip British Airways’in bu işgücünü 12 bine düşürmesi gündeme geldi.[120]
American Airlines şirketinde çalışan 700 pilot erken emekliliğe ayrılmayı kabul etti.[121]
Almanya hükümeti'nin 10 milyar dolarlık yardım ile batkı etmekte olan Lufthansa'yı kurtarma planı var.[122]
Gelirleri yüzde 80 düşen Avianca, 10 Mayıs 2020 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri'ne iflas yardımı başvurusunda bulundu.[123]
Air France-KLM şirketine, gelirleri 2020 yılının ilk çeyreğinde yüzde 15,5 düşüş yaşamış olduğu gerekçesiyle Avrupa Birliği ve Hollanda Hükümeti tarafından yardımcı sağlanacak.[124]
Amerika Birleşik Devletleri'nde birtakım yöresel havayolu şirketleri 2020 Nisan ayında uçuş faaliyetlerini askıya aldı.[12
Bu isim listesi, SARS-CoV-2 koronavirüsünün sebep olduğu COVID-19 pandemisi nedeniyle ölen tanınmış kişilerin kısmi bir listesidir.
İçindekiler
0–9
A B C Ç D E F G H I İ J K L M N O Ö P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z
Ayrıca bakınız
A
A. K. M. Mosharraf Hossain
Aarón Padilla Gutiérrez
Aaron Rubashkin
Abba Kyari
Abdikani Mohamed Wa’ays
Abdul Hakim Al-Taher
Abdul Mahdi Hadi
Abdulkadir Mohamed Farah
Abdullah al Mohsin Chowdhury
Abdulmanap Nurmagomedov
Abiola Ajimobi
Abraham Palatnik
Abu Hena
Abu Osman Chowdhury
Adam Alsing
Adam Schlesinger
Adebayo Osinowo
Adi Darma
Adil Ismayilov
Adlin Mair-Clarke
Admir Džubur
Adriano Silva
África Lorente Castillo
Afwerki Abraha
Agustín Alezzo
Agustín Roberto Radrizzani
Ahmad Toyserkani Ravari
Ahmed Al-Qadri
Ahmed Badouj
Ahmed Patel
Ahmed Radi
Ahmet Kekeç
Aileen Baviera
Ajay Kumar Tripathi
Ajit Das
AKM Jahangir Hossain
Alan Abel
Alan Finder
Alan Merrill
Alan Ortiz
Alberto Carpani
Aldir Blanc
Aldo Andretti
Aldo di Cillo Pagotto
Aldo Moser
Alejandro "Pocho" López
Aleksandr Vedernikov
Aleksandr Vustin
Alex Layne
Alexander Dubyanskiy
Alexander George Thynn
Alfons Verplaetse
Alfonso Cortina
Alfred Mtsi
Alfredo Lim
Ali Bozer
Ali Cem Köroğlu
Ali Hadi
Ali Taher
Allah Yar Ansari
Allen Daviau
Allen Garfield
Altamiro Moyses Zimerfogel
Aly Zaker
Amanul Islam Chowdhury
Aminu Isa Kontagora
Amnon Freidberg
Amvrosius Parashkevov
Anatoliy Fedorchuk
André Manaranche
Andréia de Olicar
Andrew Jack
Andrzej Owczarek
Andrzej Prawda
Ángel Sánchez Mendoza
Ángela Salazar
Angela von Nowakonski
Angelo Moreschi
Angelo Rottoli
Anick Jesdanun
Anil Panachooran
Anisuzzaman
Ann Katharine Mitchell
Ann Sullivan
Anna Mohr
Annie Glenn
Anthony Bailey
Anthony Casso
Anton Sebastianpillai
Antonio Ángel Algora Hernando
Antônio Bivar
Antonio Cuenco
Antonio González Pacheco
Antonio Michele Stanca
Antonio Nonato Lima Gomes
Antonio Rodríguez de las Heras
Antonio Sabàto Sr.
Anwarul Kabir Talukdar
Aptripel Tumimomor
Araceli Herrero Figueroa
Aritana Yawalapiti
Arjun Prajapati
Arlene Saunders
Arlene Stringer-Cuevas
Armando Manzanero
Armando Romero
Arnold Demain
Arnold Sowinski
Arolde de Oliveira
Art Paleczny
Artemije Radosavljević
Arthur Keaveney
Arthur Whistler
Asdrubal Bentes
Ashalata Wabgaonkar
Ashok Gasti
Asit Bandopadhyay
Aslanbek Fidarov
ATM Alamgir
Attila Horváth
Augusto Itúrburu
Aurelio Iragorri Hormaza
Aurlus Mabélé
Avrohom Pinter
Ayetullah Durrani
Aylin Özmenek
Aytaç Yalman
Azam Khan
Azizur Rahman
Azmi Mohamed Megahed
B
B. Narayan Rao
B.J. Marsh
Badar Uddin Ahmed Kamran
Badruddin Shaikh
Baldiri Alavedra
Balli Durga Prasad Rao
Bas Mulder
Belco Bah
Ben Bova
Ben Chafin
Benedicto Bravo
Benito Joanet
Benjamin Levin
Bennie G. Adkins
Bernaldina José Pedro
Bernard Epin
Bernard Fils-Aimé
Bernard Stalter
Bernardino Piñera
Bernardita Catalla
Bernie Juskiewicz
Beryl Bernay
Bhagirathi Majhi
Bhakti Charu Swami
Bill Mack
Bill Olner
Bill Pursell
Bob Glanzer
Bob Lazier
Bobby Ball
Bogdan Józef Wojtuś
Bonifácio José Tamm de Andrada
Bootsie Barnes
Boris Plotnikov
Borja Domecq Solís
Brahm Kanchibhotla
Bram van der Vlugt
Brandis Kemp
Branislav Blažić
Brian Arrowsmith
Brian Axsmith
Brian Crowe
Bronisława Kowalska
Bruce Myers
Bruce Williamson
Bucky Pizzarelli
Burhan Kuzu
Burton Rose
Buruji Kashamu
C
C. M. Chang
Caio Narcio
Calogero Rizzuto
Carl Tighe
Carlo Colombara
Carlos Casamiquela
Carlos Ernesto Escobar Mejía
Carlos Escudé
Carlos Falcó
Carlos González-Artigas
Carlos José
Carlos Lessa
Carlos Seco Serrano
Carol Sutton
Carole Brookins
Cástor Oswaldo Azuaje Pérez
Cavit Murtezaoğlu
Cecilia Fusco
Cecilia Romo
Celine Fariala Mangaza
Célio Taveira
Cemil Taşcıoğlu
Cesar Korolenko
César Salinas
Ceybil Jefferies
Chaim Dov Keller
Chandrawati
Chanesh Ram Rathiya
Charles Bukeko
Charles Stuart Bowyer
Charley Pride
Chato Galante
Chavalit Soemprungsuk
Chetan Chauhan
Chowdhury Kamal Ibne Yusuf
Chris Trousdale
Christina Rodrigues
Christophe (Daniel Bevilacqua)
Christophe Pras
Ciro Pessoa
Claes Borgström
Clarence Mini
Claude Beauchamp
Claude Evrard
Claude Goasguen
Claude Lafortune
Claudio Zupo
Cléber Eduardo Arado
Constantino Juri
Cornelius Mwalwanda
Corra Dirksen
Corrado Lamberti
Corrado Olmi
Cosmas Magaya
Cristina Monet-Palaci
Csaba Kelemen
Cyril Lawrence
Ç
Çınıbay Tursunbekov
D
Daisy Lúcidi
Damir Kukuruzović
Dan Foster
Dan van Husen
Dani Anwar
Daniel Azulay
Daniel Cauchy
Daniel Davisse
Daniel Kopál
Daniel S. Kemp
Daniel S. Paletko
Daniel Yuste
Danil Khalimov
Danilo Barozzi
Danilo Lim
Danny Delaney
Darío Vivas
Dariusz Gnatowski
Datta Ekbote
Dave Bacuzzi
Dave Greenfield
David Andahl
David Boe
David Cohen
David Corrêa
David Driskell
David Edwards
David Hodgkiss
David Horowitz
David Méresse
David Owen Brooks
David Prowse
David Refael ben Ami
David Romero Ellner
David Somerville Cook
David Stypka
Dawn Lindberg
Dawn Wells
Denis Farkasfalvy
Denise Millet
Dennis G. Peters
Detto Mariano
Dharshibhai Khanpura
Diana Margherita, Bourbon-Parma Prensesi
Dick Lucas
Dietmar Seyferth
Dimitris Kremastinos
Dinaldo Wanderley
Dirk Mudge
Divya Bhatnagar
Djalma Bastos de Morais
Dmitri Smirnov
Dobby Dobson
Domingos Mãhörõ
Donald Keith Duncan
Donald Kennedy
Donato Bilancia
Donato Sabia
Dora Werzberg
Dragan Vučić
Duan Zhengcheng
Dulce Nunes
Đ
Đurđa Ivezić
E
E. Seyhan Semercioğlu
Eddie Borysewicz
Eddie Large
Eddie Mosley
Eddy Davis
Edén Pastora
Edman Ayvazyan
Edmund M. Clarke
Eduardo Galvão
Edward Gnat
El Príncipe Gitano
Elena Hrenova
Elias Rahbani
Eliyahu Bakshi-Doron
Ella King Russell Torrey
Ellis Marsalis Jr.
Elsa Joubert
Elsimar Coutinho
Emeterio Gómez
Emilio S. Allué
Enrico Comba
Enrique Múgica
Enzo Mari
Eric Hall
Erik Belfrage
Ernest Vinberg
Ernesto Contreras
Ernesto Galli
Esther Morales
É
Étienne Draber
E
Eugenio Scarpellini
Evaldo Gouveia
Eve Branson
F
Fabiana Anastácio
Fabrizio Soccorsi
Faith Alupo
Fakhruddin Syed
Faqir Nabi
Fariborz Raisdana
Fatıma Rehber
Fecó Balázs
Felicia F. Campbell
Felix Malyarenko
Félix Mendonça
Ferenc Tóth
Feriha Öz
Fernando Miteff
Fernando Sandoval
Fernando Solanas
Fevzi Aksoy
Firsat Sofi
Flavio Cotti
Florent Pereira
Florentin Crihălmeanu
Florentino Domínguez Ordoñez
Florindo Corral
Floyd Cardoz
Forrest Compton
Fou Ts'ong
Francesco Di Carlo
Francesco La Rosa
Francesco Perrone
Francesco Saverio Pavone
Francis Rapp
Francisco Aritmendi
Francisco Hernando Contreras
Franco Giraldi
François de Gaulle
Frank A. Howard
Frank Brew
Frank Cullotta
František Filip
Fred Dean
Fred Levin
Fred Sasakamoose
Freddy Rodriguez
Frederick Thomas (Fred the Godson)
Frederik Batti Sorring
Frida Wattenberg
Frits Flinkevleugel
G
G. P. Venkidu
Gangchen Tulku Rinpoche
Gene Shay
Genival Lacerda
George Whitmore
Georges Trussart
Gerald O. Glenn
Gérard Mannoni
Gérard Mulumba Kalemba
Gerardo Juraci Campelo Leite
Gerardo Vera
Germà Colón
Germano Celant
Gerson Peres
Gésio Amadeu
Géza Szőcs
Ghaida Khambash
Ghulam Murtaza Baloch
Ghyslain Tremblay
Gian Carlo Ceruti
Gil Bailey
Gil Vianna
Gilbert Luis R. Centina III
Gillian Wise
Giovanni Battista Rabino
Giovanni Coppiano
Giovanni D'Alise
Gita Ramjee
Giulio Giorello
Giuseppi Logan
Gladys Beckwith
Glider Ushñahua Huasanga
Gordon Forbes
Gordon Kegakilwe
Gordon Van Wylen
Goyo Benito
Grigor Areşyan
Gulnazar Keldi
Gulshan Ewing
Gunnar Seijbold
Gurgen Egiazaryan
Gustavo Orellana
Guy Chaty
György Bálint
H
H. G. Carrillo
H. Tati Santiesteban
Hadi Hosroşahi
Hafez Abu Seada
Hal Willner
Halil Kumova
Hamdi Benani
Hamid Kahram
Hamish Wilson
Hannes Schopf
Hans Grotz
Hans Knudsen
Hans Prade
Hari Vasudevan
Haribhau Jawale
Harikrishnan Vasanthakumar
Harold Budd
Haroldo Rodas
Harry Aarts
Harvey Goldstein
Hasan el-Levzi
Hasan Muratović
Hasna Begum
Hassan Brijany
Haşim Betahi Gülpayegani
Haydar Baş
Haydari Vücudi
Heherson Alvarez
Helen Damico
Helen Jones Woods
Helène Aylon
Hélène Châtelain
Hella Brock
Helmut Nanz
Henk Overgoor
Henri Ecochard
Henri Kichka
Henri Madelin
Henri Richelet
Henri Tincq
Henri Weber
Henrietta Boggs
Henrique Soares da Costa
Henry Graff
Henry Grimes
Henry Miller
Herman Cain
Hernán Alemán
Hernán Pinto
Hilary Dwyer
Ho Kam Ming
Honestie Hodges
Hong Ling
Howard Schoenfield
Hubert Auriol
Hudeydi
Hugo Arana
Hugo Ryckeboer
Hussain Ahmad Kanjo
Hussein Al-Zuhairi
Huşeng Sıddık
Hüseyin Şeyhülislam
Hüsrev Sinai
I
Ibnu Saleh
Ikenwoli Godfrey Emiko
Ildegarda Taffra
Ilija Petković
Imam Suroso
Ing Yoe Tan
Innocenzo Donina
Inuwa Abdulkadir
Irani Barbosa
Irena Veisaitė
Irinej
Iris Love
Iris M. Zavala
Isaac Robinson
Isidro Pedraza Chávez
Ismail Gamadiid
Israfil Alam
Issaka Assane Karanta
Italo De Zan
Ito Curata
Itzhak Ilan
İ
İrfan Gürpınar
İrina Antonova
J
Jack Lotz
Jack Taylor
Jacob Plange-Rhule
Jacques F. Acar
Jacques Frémontier
Jacques Le Brun
Jacques Oudin
Jacques Pellen
Jacques Reymond
Jacques Rosny
Jaime Ruiz Sacristán
Jam Madad Ali Khan
James E. Humphreys
James Gordon
James Harris (Kamala)
James T. Goodrich
Jampel Lodoy
Jan Křen
Jan Szarek
Jana Andresíková
János Gróz
Jay Benedict
Jay Johnstone
Jayaraman Anbazhagan
Jaybee Sebastian
Jean Leber
Jean Panisse
Jean-Jacques Razafindranazy
Jean-Laurent Cochet
Jean-Louis Servan-Schreiber
Jean-Marc Manducher
Jean-Marie Zoellé
Jean-Michel Bokamba-Yangouma
Jenny Polanco
Jerrold Post
Jerry Givens
Jerry Rawlings
Jesus Chediak
Jesús Gayoso Rey
Jesús Vaquero
Jim Cross
Jim Fraser
Jim Henderson
Jim Pace
Jim Radford
Jimy Raw
Jiří Menzel
Jiří Toman
Jitendra Nath Pande
Joachim Yhombi-Opango
João Kabeção
João Peixoto
Joaquín Carbonell
Joe Diffie
Joe Williams
Joel J. Kupperman
Joel M. Reed
Joel Molina Ramírez
Joel Rogosin
Joel Shatzky
Joey Giambra
Johannes Beck
John Bangsund
John F. Murray
John Horton Conway
John Laws
John Ogilvie
John Percy Leon Lewis
John Pfahl
John Prine
John Richardson
John Rowlands
John T. Houghton
Johnny Leeze
Johnson Mlambo
Johny Bakshi
Jorge Chica
Jorge Orlando Semería
Jorge Sebá
Jorge Villavicencio
José Antonio Martínez Bayó
José de Oliveira Fernandes
José Folgado
José Gentil Rosa (Zé Gentil)
José Luis Capón
José Manuel Mireles Valverde
José María Calleja
José María Loizaga Viguri
José Mentor
José Paulo de Andrade
Josep Maria Benet i Jornet
Josep Sala Mañé
Joseph Nyagah
Joyce Davidson
Jörn Kubicki
Juan Cotino
Juan Giménez
Juan Martín Velasco
Juan Roldán
Júlia Sigmond
Julian Perry Robinson
Julie Bennett
Julio Jimenez
Justa Barrios
K
K. T. Oslin
K. Thangavel
Kadir Topbaş
Kalsoom Perveen
Kamal Lohani
Kamal Rani Varun
Kambuzia Partovi
Kamen Çanev
Kamrun Nahar Putul
Kanybek Isakov
Kapil Deo Kamat
Karim Akbari Mobarakeh
Karim Kamalov
Karim Salman
Katalin Korinthus
Katherine B. Hoffman
Kay Wiestål
Ke Huibing
Kees Bakker
Ken Nightingall
Ken Shimura
Ken Snow
Kenneth Church
Kenneth Farnum
Kenny Malone
Kenzō Takada
Kerstin Behrendtz
Keshubhai Patel
Kevin Duffy
Khalif Mumin Tohow
Khalil el-Moumni
Kiing Shooter
Kim H. Veltman
Kim Ki-duk
Kiran Maheshwari
Kirunda Kivejinja
Kishen Bholasing
Koos van den Berg
KS Firoz
Kumiko Okae
Kurt Stettler
L
Lakhdar Bouregaa
Lance Carson
Laura Bernal
Lay Nam Chang
Lea Vergine
Lee Cha-su
Lee Fierro
Lee Konitz
Lee Nurse
Leib Groner
Leila Benitez-McCollum
Leïla Menchari
Lenora Garfinkel
Leo Goodman
Leo Panitch
Leonid Bujor
Leonid Potapov
Leticia Lee
Li Wenliang
Liang Wudong
Lidia Menapace
Lila Fenwick
Liliane Marchais
Lillo Venezia
Lin Zhengbin
Lindy McDaniel
Liu Fan
Liu Shouxiang
Lloyd Cadena
Lorena Borjas
Lorenzo Acquarone
Lorenzo Sanz
Lou A. Kouvaris
Lucia Bosè
Lúcia Braga
Luciano Federici
Lucien Sève
Ludwig Wiedenmann
Luigi Roni
Luigi Snozzi
Luis Adriano Piedrahíta Sandoval
Luis Arias Graziani
Luis Enrique Mercado
Luis Ibero
Luis Repetto
Luis Sepulveda
Luke Letlow
Luran Ahmeti
Lukman Niode
Lungile Pepeta
Lynika Strozier
Lynn Kellogg
M
M. J. Appaji Gowda
MA Hashem
Mac Jack
Madeline Kripke
Mahbubey Alam
Mahendra Yadav
Mahmud Cibril
Makbul Hossain
Mandvulo Ambrose Dlamini
Manglesh Dabral
Manjeet Singh Riyat
Manolo Navarro
Manu Dibango
Manuel Adolfo Varas
Manuel Felguérez
Marc Engels
Marc-André Bédard
Marcel Moreau
Marcelino García Pérez
Marcelle Ranson-Hervé
Marcelo Peralta
Marcelo Veiga
Marco Santagata
Marconi Alencar
Marcos Montero
Margit Feldman
Marguerite Aucouturier
Marguerite Lescop
María Araujo
Maria de Sousa
Maria Mercader
Maria Teresa, Bourbon-Parma Prensesi
Marianne Lundquist
Marino Quaresimin
Mario Benedetti
Mário Calixto Filho
Mário Chermont
Marjan Lazovski
Mark Blum
Mark Steiner
Marlene Catzín Cih
Maroof Afzal
Martha Mmola
Martin Lovett
Martin S. Fox
Martine Crefcoeur
Martinho Lutero Galati
Marv Luster
Mary Roman
Massoud Achkar
Matthew Seligman
Maurice Barrier
Maurice Berger
Menggie Cobarrubias
Meyer Rubin
Mian Jamshed Uddin Kakakhel
Michael Gilkes
Michael McKinnell
Michael Sorkin
Michael Wakelam
Michel Lelong
Michel Parisse
Michel Robin
Michel Tibon-Cornillot
Mićo Mićić
Mieczysław Morański
Miguel Acundo González
Miguel Ángel Castellini
Miguel Ángel Gutiérrez Machado
Miguel Ángel Tábet
Miguel Ángel Troitiño
Miguel Giubergia
Miguel Jones
Mike Longo
Mikhail Ignatyev
Milena Jelinek
Milka Babović
Milutin Knežević
Miquéias Fernandes
Mirza Mazharul Islam
Mirza Shahi
Miša Aleksić
Mişik Kazaryan
Mithat Melen
Mluleki George
Mohamed Ben Omar
Mohamed El Ouafa
Mohamed Kouradji
Mohamed Melehi
Mohammad Barkatullah
Mohammad Reza Arabi
Mohammed Nasim
Moisés Mamani
Momčilo Krajišnik
Moncef Ouannes
Montserrat Sabater Bacigalupi
Mordechai Yissachar Ber Leifer
Morris Hood III
Motilal Vora
Motoko Fujishiro Huthwaite
Moussa Benhamadi
Mufti Muhammad Naeem
Muhammad Afzal
Muhammad Mohaiminul Islam
Muhammad Mustafa Mero
Muhammad Sirajul Islam
Muhammed Ali Ramazani Destek
Muhammed Kiyaveş
Muhammed Mirmuhammedi
Muhammed Rıza Rahçemeni
Muhammed Yasin Muhammed
Muhittin Korkmaz
Mukar Çolponbayev
Muladi
Munir Mangal
Munira Yamin Satti
Murtaja Baseer
Musa Yerniyazov
N
Nadhim Shaker
Nadjmi Adhani
Naek L. Tobing
Naini Narshimha Reddy
Nancy Walker Bush Ellis
Nandi Yellaiah
Naomi Munakata
Naresh Kanodia
Nashom Wooden
Nasır Şabani
Nasir Ajanah
Necmettin Yıldırım
Neela Satyanarayanan
Nelly Kaplan
Nelson Meurer
Nicette Bruno
Nicholas Rinaldi
Nick Cordero
Nicolas Alfonsi
Nikhil Nandy
Nikola Spasov
Nikolay Maksyuta
Nina Popova
Nino Cassanello
Nipper Read
Nirmal Singh Khalsa
Nita Pippins
Noach Dear
Noel Walsh
Nolan Mettetal
Noloyiso Sandile
Nomvuzo Shabalala
Norman Hunter
Noureddine Saïl
Nur Hassan Hussein
Nurul Islam Babul
O
Oğuzhan Asiltürk
Olan Montgomery
Olga Savary
Olle Holmquist
Omar Quintana
Orhan Çoban
Orhan Kural
Orlando McDaniel
Óscar Chávez
Oscar Cruz
Oscar W. McConkie Jr.
Osman Öcalan
Othón Cuevas Córdova
Otto Barić
Oyewusi Ibidapo-Obe
Ö
Ömer Döngeloğlu
P
P. R. Krishna Kumar
P. Vetrivel
Paatje Phefferkorn
Pablo Puente Aparicio
Papaléo Paes
Pape Diouf
Parrerito
Patricia Bosworth
Patrick Devedjian
Patrick Ellis
Patrick Francfort Gibson
Patrick Simon
Paul Etyang
Paul Goma
Paul Karslake
Paul Nihill
Paulinho Paiakan
Paulinho
Pearson Jordan
Pepe Tapia
Perrance Shiri
Perviz Purhüseyni
Peter DiFronzo
Peter F. Secchia
Peter Gill
Peter J. N. Sinclair
Peter Sutcliffe
Peter Whiteside
Philip Foglia
Philip Voss
Philippe Bodson
Philippe Lécrivain
Philippe Malaurie
Philippe Nahon
Pierluigi Consonni
Piero Schlesinger
Pierre Buyoya
Pierre Lumbi
Pilar Pellicer
Pimen Zainea
Pino Grimaldi
Pino Scaccia
Piotr Machalica
Pir Noor Muhammad Shah Jeelani
Pollycarpus Priyanto
Pradeep Maharathy
Pradip Ghosh
Pranab Mukherjee
Pydikondala Manikyala Rao
Q
Qiu Jun
R
R. Doraikkannu
Rafael Fragoso
Rafael Gómez Nieto
Raffaele Masto
Ragaa Al Geddawy
Raghuvansh Prasad Singh
Rahnaward Zaryab
Raj Mohan Vohra
Ralph McGehee
Ramón Silva Bahamondes
Rasheed Masood
Ratnakar Matkari
Raymundo Capetillo
Reggie Bagala
Reginald Foster
Renato de Jesus
Renê Weber
Renée Claude
Renzo Gattegna
Reşit Karabacak
Reynaert
Reynaldo Salazar
Reynaldo Umali
Rıza Muhammedi Lengerudi
Riay Tatary
Ricardo Akinobu Yamauti
Ricardo Brennand
Ricardo Ciciliano
Ricardo Mthembu
Ricardo Valderrama Fernández
Richard Fenno
Richard L. Brodsky
Richard Passman
Rick Baldwin
Rick May
Rifat Chadirji
Rita Sarkisyan
Riyad İsmet
Robert Beck
Robert Chaudenson
Robert H. Garff
Robert Hossein
Robert Lynn Carroll
Robert M. Laughlin
Robert Mandell
Roberto Román Valencia
Roberto Stella
Rodolfo González Rissotto
Rodrigo Pesántez Rodas
Rodrigo Rodrigues
Roger Chappot
Roger Matthews
Roman Viktyuk
Romell Broom
Romi Cohn
Ron Lurie
Ron Mathewson
Rose Marie Compaoré
Roy Edwards
Roy Horn
Rubén Anguiano
Ruben Melogno
Rubén Tierrablanca Gonzalez
Ruth Lewis
Ryszard Ronczewski
S
S. P. Balasubrahmanyam
Sadek Bachchu
Sadiq al-Mahdi
Saeb Erekat
Saefullah
Salko Bukvarević
Sally Rowley
Salvador Vives
Sálvio Dino
Samantha Fox
Samuel McGhee
Samuel Wembé
Samvel Gasparov
Santiago Lanzuela
Santiago Llorente Fernández
Santiago Manuin Valera
Sarah Maldoror
Sarat Kumar Kar
Satish Prasad Singh
Satyanarayan Singh
Scott Erskine
Sebouh Chouldjian
Sekhar Basu
Selma Gürbüz
Sékou Kourouma
Serafim Papakostas
Serdar Dur Muhammed Nasır
Sergio Bassi
Sergio Onofre Jarpa
Sergio Rossi
Sérgio Sant'Anna
Sérgio Trindade
Seyyid Münevver Hasan
Shahadat Hossain Khan
Shaheen Raza
Shahin Shahablou
Shamsur Rahman Faruqi
Shani Mahadevappa
Shaukat Manzoor Cheema
Sheikh Md Abdullah
Sheikh Md. Nurul Haque
Shingoose
Shkëlqim Troplini
Shobushi Kanji
Shyamal Chakraborty
Sidik Mia
Silas Silvius Njiru
Silvio Devoto
Simon Barrington-Ward
Sivaramakrishna Iyer Padmavati
Sixto Brillantes
Soumaïla Cissé
Soumitra Chatterjee
Stanisław Dulias
Stanisław Kogut
Stanley Chera
Stefan Lippe
Stefano D'Orazio
Stephen Schwartz
Stephen Sulyk
Stephen Susman
Sterling Magee
Steve Dalkowski
Steve dePyssler
Steve Lightle
Steven Dick
Subiakto Tjakrawerdaya
Sugathakumari
Suhaila Siddiq
Sukumar Hansda
Suleiman Adamu
Sunnam Rajaiah
Surendra Prakash Goel
Suresh Amonkar
Suresh Angadi
Suresh Gore
Süleyman Mahmud
Sven Wollter
Syahrul
Syed Fazal Agha
Sylvie Vincent
T
Talib Jauhari
Tamás Böröndi
Tarcisio Stramare
Tarun Gogoi
Tasso Adamopoulos
Ted Monette
Tendol Gyalzur
Terrence McNally
Terry Doran
Teruyuki Okazaki
Tevfik el-Yasiri
Teymur Mustafayev
Thandika Mkandawire
Thomas Kunz
Thoriq Husler
Thorleif Torstensson
Tim Brooke-Taylor
Tim Lester
Tim Robinson
Tom Dempsey
Tom Mulholland
Tom Scully
Tom Seaver
Tomas Oneborg
Tommy DeVito
Ton van den Heuvel
Tootie Robbins
Toots Hibbert
Trần Ngọc Châu
Trini Lopez
Troy Sneed
Tullio Abbate
Tuncay Mataracı
Turhan Kaya
Ty (Ben Chijioke)
U
Uktam Barnoev
Ulfat Mustafin
Urano Navarrini
Usame Riaz
Ü
Ülkü Azrak
V
Vaha Agayev
Valerio Moro
Valeriy Babych
Valéry Giscard d'Estaing
Vasile Gherasim
Vic Stelly
Vicente André Gomes
Vicente Capdevila
Victor Batista Falla
Víctor Valencia de los Santos
Víctor Víctor
Viktar Daşkeviç
Viktor Nikitin
Viktor Shudegov
Viktor Zimin
Vincent Malone
Vinicio Bernardini
Vitor Sapienza
Vittorio Gregotti
Vladimir Fortov
Vladimir Ivanov
Vladimir Korenev
Vladimir Lopuhin
Vyaçaslau Kebiç
W
Wajid Khan
Wallace Roney
Walter Hooper
Walter Robb
Wanderley Mariz
Wang Xianliang
Wen Zengxian
Wilberforce Kisamba Mugerwa
Wilhelm Burmann
William B. Helmreich
William Frankland
William H. Gerdts
William Neikirk
William Stern
William Wolf
Wilson Braga
Wilson Roosevelt Jerman
Wojciech Borowik
Wynn Handman
X
Xavier Dor
Y
Yaakov Perlow
Yang Xiaobo
Yehoshua Kenaz
Yehuda Barkan
Yehudah Jacobs
Yevgeni Mikrin
Yevgeni Şapoşnikov
Yopie Latul
Yoshio
Yu Lihua
Yuichiro Hata
Yukio Okamoto
Yusuf Kenan Sönmez
Yves Vander Cruysen
Z
Zaccaria Cometti
Zafar Rasheed Bhatti
Zafer Sarfraz
Zamuxolo Peter
Zoran Džorlev
COVID-19 pandemisinın spor organizasyonlarına tesiri, 1 Aralık 2019 tarihinde[1][2] Çin'in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan'da muhtelif hastaların muayyen bir niçin olmaksızın gelişen ve tedavi ile aşılara cevap vermeyen bir zatürre görülmesi üzerine[3] SARS-CoV-2 olarak adlandırılan[4] yeni bir koronavirüs teşhis edilmesi ve kişiden kişiye bulaşabilen virüsün bulaşma oranının[5] 2020 Ocak ortasında büyüme göstermesi[6] üstüne dünya genelinde birçok spor organizasyonu etkilendi.
Tarihçe
29 Ocak 2020:
13-15 Mart tarihleri içinde Çin'in Nankin şehrinde düzenlenmesi planlanan 2020 Dünya Salon Atletizm Şampiyonası, Mart 2021'e ertelendi.[7]
30 Ocak 2020:
Çin Futbol Federasyonu ülkedeki tüm futbol liglerinin sınırsız ertelendiğini deklare etti.[8]
Erkekler Alp Disiplini Dünya Kupası'nın 15-16 Şubat'ta Çin'de düzenlenmesi planlanan ayağının 13-14 Şubat'ta Avusturya'da yapılmasına karar verildi.[9]
2 Şubat 2020:
Formula E'nin 21 Mart'ta Çin'in Sanya şehrinde düzenlenmesi planlanan grand prix'si ertelendi.[10]
6 Şubat 2020:
Formula E'nin 4 Nisan'da İtalya'nın Roma şehrinde düzenlenmesi planlanan grand prix'si ertelendi.[11]
12 Şubat 2020:
Formula 1'in 17-19 Nisan tarihlerinde düzenlenmesi planlanan Çin Grand Prix'si belgisiz bir tarihe ertelendi.[12]
6 Mart 2020:
Erkekler Alp Disiplini Dünya Kupası'nın 14-15 Mart'taki Slovenya, 18-22 Mart'taki İtalya ayaklarının ve Kadınlar Alp Disiplini Dünya Kupası'nın 12-14 Mart'taki İsveç ve 18-22 Mart'taki İtalya ayaklarının iptal edildiği belirtildi.[13]
8 Mart 2020:
2020 Formula 1 sezonu'nun ikinci yarışı olan ve 19-22 Mart tarihlerinde düzenlenecek Bahreyn Grand Prix'sinin seyircisiz yapılacağı açıklandı. 1950'den beri düzenlenen Formula 1'de daha ilkin seyircisiz bir yarış koşulmamıştı.[14]
10 Mart 2020:
İtalya'da Serie A dahil olmak suretiyle tüm spor organizasyonları 3 Nisan'a kadar durduruldu.[15]
Fransa'da Ligue 1 ve Ligue 2 maçlarının 15 Nisan'a kadar seyircisiz olacağı belirtildi.[16]
İspanya La Liga'da maçların iki hafta süresince seyircisiz olacağı açıklandı.[17]
11 Mart 2020:
Formula E'nin daha ilkin ertelenen Çin ve İtalya grand prix'leri dışındaki yarışları da 2 ay ertelendi.[18]
12 Mart 2020:
NBA takımlarından Utah Jazz'ın oyuncusu Rudy Gobert'in koronavirüs testinin pozitif yönde çıkması sonucunda NBA yönetimi ilkin Oklahoma City-Utah Jazz maçının ertelendiğini, daha hemen sonra ise NBA'de sezonun durdurulduğunu deklare etti.[19]
İngiltere'de Premier League dahil olmak suretiyle bütün liglerdeki maçların seyircisiz oynanacağı belirtildi. Ayrıca pub'larda maç yayını yasaklandı.[20]
FIBA 13 Mart'tan itibaren bütün basketbol organizasyonlarını durdurduğunu açıkladı.[21]
EuroLeague yönetimi EuroLeague ve Eurocup maçlarının durdurulduğunu açıkladı.[21]
Türkiye'deki bütün spor organizasyonlarının Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanacağı belirtildi.[22]
İspanya La Liga'nın iki haftalığına durdurulduğu açıklandı.[23]
CONMEBOL, Copa Libertadores maçlarının ileri bir tarihe ertelendiğini deklare etti.[24]
ABD'de beyzbol, buz hokeyi ve futbol ligleri 30 günlüğüne ertelendi.
Portekiz'deki bütün futbol organizasyonları askıya alındı.
Hollanda'da Eredivisie ve Eerste Divisie liglerine 31 Mart'a kadar ara verildi.
ATP adam tenisinde önümüzdeki 6 haftada yapılacak tüm organizasyonların askıya alındığını açıkladı.
13 Mart 2020:
FIFA, Nisan ve Mayıs aylarındaki maçlar için kulüplerin ulusal takımlara oyuncu gönderme zorunluluğunu kaldırdı ve bu aylardaki ulusal maçların ertelenmesini öneri etti.
Bundesliga'da 13-16 Mart arasındaki maçların oynanmasının arkasından 2 Nisan'a kadar dinlence edileceği açıklandı. Daha sonra bu maçların da ertelenmesine karar verildi.
İtalya Bisiklet Turu ileri bir tarihe ertelendi.
Formula 1'de Avustralya, Bahreyn ve Vietnam GP'leri ertelendi.
Premier League 3 Nisan'a kadar tatil edildi.
UEFA, 17-18-19 Mart'ta oynanacak olan Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi maçlarının ertelendiğini deklare etti.
Ligue 1 ve Ligue 2 sınırsız olarak ertelendi.
NBA Başkanı Adam Silver lige verilen aranın minimum 30 gün süreceğini deklare etti.
17 Mart 2020:
Rusya'da tüm ligler 10 Nisan'a kadar ertelendi.
CEV, tüm voleybol organizasyonlarının ertelendiğini açıkladı.
UEFA, 2020 Avrupa Futbol Şampiyonası'nın 2021 yılına ertelendiğini açıkladı.
UEFA, Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi'nin askıya alındığını deklare etti. Ayrıca Avrupa Ligi finali 24 Haziran, Şampiyonlar Ligi finali ise 27 Haziran'a ertelendi.
CONMEBOL, Copa America'nın 2021 yazına ertelendiğini açıkladı.
24 Mayıs-7 Haziran içinde düzenlenmesi planlanan Roland Garros'un 20 Eylül-4 Ekim içinde düzenleneceği açıklandı.
2020 Şampiyonluk Ligi Kış Mevsimi sınırsız olarak ertelendi.
19 Mart 2020:
İngiltere'de futbol maçları 30 Nisan'a kadar askıya alındı.
Bizim ülkemizde futbol, basketbol, voleybol ve hentbol ligleri ertelendi.
Formula 1 Zandvoort, Barcelona ve Monaco GP'lerinin ileri bir tarihe ertelendiğini açıkladı.
23 Mart 2020:
La Liga maçlarının hayati vehamet geçti deninceye kadar başlamayacağı belirtildi.
Formula 1 Azerbaycan GP'si ileri bir tarihe ertelendi.
UEFA, Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi final maçlarının ertelendiğini deklare etti.
24 Mart 2020:
IOC, 2020 Yaz Olimpiyatları'nın 2021 yazını geçmeyecek şekilde ertelendiğini deklare etti.[25]
30 Mart 2020:
Ertelenen 2020 Yaz Olimpiyatları'nın 23 Temmuz-8 Ağustos 2021 tarihleri içinde düzenleneceği açıklandı.[26]
31 Mart 2020:
Bundesliga CEO'su Christian Seifert, Bundesliga ve 2. Bundesliga maçlarına verilen aranın 30 Nisan'a kadar uzatıldığını deklare etti.[27]
1 Nisan 2020:
29 Haziran-12 Temmuz tarihleri arasında düzenlenmesi planlanan Wimbledon Tenis Turnuvası'nın iptal edildiği açıklandı. 1877'den beri düzenlenen turnuva daha ilkin ancak I. Dünya Savaşı ve 2. Dünya Savaşı esnasında iptal edilmişti.[28]
UEFA, oynanması planlanan tüm maç ve turnuvaların bir sonraki açıklamaya kadar ertelendiğini, 2020-21 sezonu turnuvaları için kulüpleri verilen kayıt tarihlerinin ertelendiği ve Finansal Fair Play kurallarının bir sezonluğuna askıya aldığını duyurdu.[29]
3 Nisan 2020:
Türkiye Futbol Federasyonu yaptığı açıklamada, ligin en erken Haziran ayı başlangıcında başlayabileceğini, durumun Mayıs ayının ilk haftasında Yönetim Kurulu tarafından yine değerlendirileceğini belirtti.[30][31][32]
7 Nisan 2020:
14 Haziran'da yapılması planlanan Formula 1 Kanada GP 'si ertelendi.
8 Nisan 2020:
2020 Yaz Olimpiyatları'nın 2021 yazına ertelenmesi üzerine 2021 yazında yapılması planlanan Dünya Atletizm Şampiyonası Temmuz 2022'ye ertelendi.
9 Nisan 2020:
Eylül 2021'de yapılması planlanan 2021 Avrupa Basketbol Şampiyonası' nın Eylül 2022'ye ertelendiği açıklandı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde COVID-19 salgınının ilk doğrulanan vakası 21 Ocak 2020'de belirtildi.
12 Mart 2020'ye kadar ABD'de yeni koronavirüs (COVID-19) tanısı konmuş olay sayısı bini; aktif olay sayısı ise 14 Mart'a kadar iki bini, 15 Mart'a kadar üç bini ve 16 Mart'a kadar dört bini aştı.[1]
ABD Birleşik Devletleri COVID-19 olayları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif vaka
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam vaka
# Ölümler
24.02.2022
78.812.640(+67.024) 946.099(+2.950)
25.02.2022
78.887.236(+74.596) 948.130(+2.031)
26.02.2022
78.934.671(+47.435) 948.826(+696)
27.02.2022
78.950.518(+15.847) 949.018(+192)
28.02.2022
79.047.371(+96.853) 951.114(+2.096)
1.03.2022
79.094.436(+47.065) 952.808(+1.694)
2.03.2022
79.148.161(+53.725) 954.906(+2.098)
3.03.2022
79.197.393(+49.232) 956.651(+1.745)
4.03.2022
79.248.958(+51.565) 958.342(+1.691)
5.03.2022
79.264.250(+15.292) 958.635(+293)
6.03.2022
79.276.278(+12.028) 958.819(+184)
7.03.2022
79.339.388(+63.110) 960.505(+1.686)
8.03.2022
79.369.007(+29.619) 961.843(+1.338)
9.03.2022
79.406.602(+37.595) 963.819(+1.976)
10.03.2022
79.454.920(+48.318) 965.464(+1.645)
Ülkedeki 94 ölümden 42'si Washington eyaletinde, 29'u huzurevlerinde meydana geldi.[2] 50 Amerika eyaletinin 49'unda, Columbia Bölgesinde, Guam'da, Porto Riko'da ve Virjin Adaları'nda olay görüldüğü doğrulandı. 15 Mart itibarıyla teyit edilmiş vakası olmayan tek eyalet Batı Virginia[3] ve teyit edilmiş olayı olmayan bölgeler Amerikan Samoası ve Kuzey Mariana Adaları'dır.[4]
Başkan Donald Trump, 13 Mart'ta milli acil vaziyet duyuru etmiştir.
Hükûmet öncelikle kişileri virüs enfeksiyonu için Şubat ayında kontrol etmeye başladı ancak kısa bir müddet sonra, Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), kontrol kitlerinin arızalı bulunduğunu ve yanlış sonuçlar verdiğini, bu nedenle testlerin yararsız olduğunu tespit etti.[5] Hükûmet, bu testi hızlandırmayı amaçlayan bir dizi tedbir deklare etti. 14 Mart'tan itibaren 50 eyaletin tümü ya CDC'den ya da bir eyaletteki ticari laboratuvardan tabip onayı ile testler yaptırabildi ancak mevcut test kiti sayısı oldukca sınırlı kaldı.[6] Bu nedenle virüs bulaşmış kişilerin sayısının makul bir doğrulukla tespit edilmesi imkânsız hâle geldi. CDC, doktorların bir teste izin vermeden önce belirli yönergelerle beraber karar almalarını önerdi.
CDC; Çin, İran, Schengen Bölgesi'ni oluşturan 26 Avrupa ülkesi ile Birleşik Krallık ve İrlanda'ya zorunlu olmayan seyahatlere karşı tavsiyelerde bulunmuş oldu. ABD Birleşik Devletleri, son 14 gün arasında bu bölgelerden herhangi birinde olan yabancı uyrukluların girişini yapmayı reddetti.
Çin'in Hubei eyaletinde seyahat ettikten sonrasında eve dönen Amerikalıların 14 günlük karantinaya başvurmaları gerekiyor. Son 14 gün içinde Çin sınırlarından ABD'ye dönen tüm Amerika vatandaşlarının sıhhat taraması yaptırması ve kendi kendine karantinaya almaları gerekmektedir.[7][8]
Salgına karşı alınan önlemler arasında, okulların ve öteki öğrenim kurumlarının kapatılması, ticaret fuarlarının, konvansiyonların, müzik festivallerinin iptal edilmesi ve spor etkinliklerinin ve liglerinin iptal edilmesi ve askıya alınması da dahil olmak üzere büyük ölçekli toplantıların yasaklanması ve iptal edilmesi yer ediniyor. Dünya Sağlık Örgütü'nün 11 Mart'ta koronavirüs salgınını bir salgın olarak duyuru etmesinin peşinden[9] CDC, yaygın bulaşmanın oldukça sayıda adamın esenlik hizmetlerine aşırı yüklenmesine niçin olabileceği, hastane ve diğer sıhhat hizmetlerine başvurmaya zorlayabileceği konusunda uyardı.[10]
İçindekiler
1 Hükûmet tedbirleri
2 İstatistikler
2.1 Genel tablo
2.2 Grafikler
3 Kaynakça
Hükûmet tedbirleri
Ambox outdated content2.Svg
Bu maddenin daha doğru ve emin bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir.
Daha fazla bilgi için tartışma sayfasına bakınız.
Dosya:President Trump and Members of the Coronavirus Task Force Hold a News Conference.Webmhd.WebmMedyayı oynat
'Dönemin Başkanı Trump, Coronavirus Görev Gücü Üyeleri ile konferans düzenliyor' - Beyaz Saray'dan video, 26 Şubat 2020
Beyaz Saray Coronavirus Görev Gücü, Amerika'de COVID-2019'un "izlenmesi, önlenmesi ve yayılmasını azaltma" çabalarını koordine etmek ve kontrol etmek için Ocak 2020'de kurulmuştur.[11]
COVID-19 pandemisi başladığında, Laurie Garrett'e gore, federal hükümetin krize cevap verme kapasitesi azaldı; çünkü muhtemel herhangi bir pandemiyi planlamak ve cevaplandırmak için doldurulmayan muhtelif pozisyonlar bulunduğunu belirtti.[12] Washington Post, Trump'ın 2017'de göreve başlamasından sonraki aylar boyunca, CDC'de ve Amerika Uluslararası Kalkınma Ajansı'nda daimi direktörlerin atanmasında gecikmeler yapıldığını ve Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı'nda da boşlukların doldurulmadığını yazdı.[13]
Şubat 2020'de CDC, basına enfeksiyonların yayılmasını beklediğini bildirdi ve yerel yönetimleri, işletmeleri ve okulları istila için planlar geliştirmeye çağırdı. Önerilen hazırlıklar arasında toplumsal toplantıların iptal edilmesi, tele-çalışmaya geçiş ve artan devamsızlık yahut kesintili tedarik zincirleri karşısında iş faaliyetlerinin devam etmesini planlamak bulunuyordu.[14]
İstatistikler
Genel tablo
Tarih Vaka sayısı Ölüm
İyileşen
Yeni Toplam Aktif Yeni Toplam Yeni Toplam
23 Ocak 2020 0 1 1 0 0 0 0
24 Ocak 2020 1 2 2 0 0 0 0
25 Ocak 2020 0 2 2 0 0 0 0
26 Ocak 2020 3 5 5 0 0 0 0
27 Ocak 2020 0 5 5 0 0 0 0
28 Ocak 2020 0 5 5 0 0 0 0
29 Ocak 2020 1 6 6 0 0 0 0
30 Ocak 2020 0 6 6 0 0 0 0
31 Ocak 2020 2 8 8 0 0 0 0
1 Şubat 2020 0 8 8 0 0 0 0
2 Şubat 2020 0 8 8 0 0 0 0
3 Şubat 2020 3 11 11 0 0 0 0
4 Şubat 2020 0 11 11 0 0 0 0
5 Şubat 2020 0 11 11 0 0 0 0
6 Şubat 2020 1 12 12 0 0 0 0
7 Şubat 2020 0 12 12 0 0 0 0
8 Şubat 2020 0 12 12 0 0 0 0
9 Şubat 2020 0 12 9 0 0 3 3
10 Şubat 2020 0 12 9 0 0 0 3
11 Şubat 2020 1 13 10 0 0 0 3
12 Şubat 2020 0 13 10 0 0 0 3
13 Şubat 2020 1 14 11 0 0 0 3
14 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
15 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
16 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
17 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
18 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
19 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
20 Şubat 2020 0 14 11 0 0 0 3
21 Şubat 2020 2 16 11 0 0 2 5
22 Şubat 2020 0 16 11 0 0 0 5
23 Şubat 2020 0 16 11 0 0 0 5
24 Şubat 2020 0 16 11 0 0 0 5
25 Şubat 2020 0 16 10 0 0 1 6
26 Şubat 2020 0 16 10 0 0 0 6
27 Şubat 2020 1 17 11 0 0 0 6
28 Şubat 2020 0 17 10 0 0 1 7
29 Şubat 2020 8 25 17 1 1 0 7
1 Mart 2020 7 32 24 0 1 0 7
2 Mart 2020 23 55 42 5 6 0 7
3 Mart 2020 19 74 60 1 7 0 7
4 Mart 2020 33 107 89 4 11 0 7
5 Mart 2020 77 184 165 1 12 0 7
6 Mart 2020 53 237 216 2 14 0 7
7 Mart 2020 166 403 379 3 17 0 7
8 Mart 2020 116 519 491 4 21 0 7
9 Mart 2020 75 594 565 1 22 0 7
10 Mart 2020 188 782 746 6 28 1 8
11 Mart 2020 365 1.147 1.106 5 33 0 8
12 Mart 2020 439 1.586 1.531 10 43 4 12
13 Mart 2020 633 2.219 2.156 8 51 0 12
14 Mart 2020 759 2.978 2.908 7 58 0 12
15 Mart 2020 234 3.212 3.130 12 70 0 12
16 Mart 2020 1.467 4.679 4.565 27 97 5 17
17 Mart 2020 1.833 6.512 6.362 36 133 0 17
18 Mart 2020 2.657 9.169 8.872 59 192 88 105
19 Mart 2020 4.494 13.663 13.278 72 264 16 121
20 Mart 2020 6.367 20.030 19.516 103 367 26 147
21 Mart 2020 5.995 26.025 25.383 99 466 29 176
22 Mart 2020 8.830 34.855 34.101 110 576 2 178
23 Mart 2020 11.231 46.086 45.145 187 763 0 178
24 Mart 2020 10.612 56.698 55.346 241 1.004 170 348
25 Mart 2020 12.075 68.773 67.082 326 1.330 13 361
26 Mart 2020 17.840 86.613 84.190 412 1.742 320 681
27 Mart 2020 18.680 105.293 102.161 521 2.263 188 869
28 Mart 2020 19.607 124.900 120.930 635 2.898 203 1.072
29 Mart 2020 18.879 143.779 137.624 592 3.490 1.593 2.665
30 Mart 2020 22.082 165.861 156.030 697 4.187 2.979 5.644
31 Mart 2020 26.316 192.177 179.875 1.091 5.278 1.380 7.024
1 Nisan 2020 25.883 218.060 203.127 1.181 6.459 1.450 8.474
2 Nisan 2020 30.387 248.447 231.484 1.503 7.962 527 9.001
3 Nisan 2020 31.970 280.417 261.352 1.396 9.358 706 9.707
4 Nisan 2020 33.015 313.432 287.881 1.541 10.899 4.945 14.652
5 Nisan 2020 28.197 341.629 311.709 1.573 12.472 2.796 17.448
6 Nisan 2020 30.173 371.802 337.972 1.777 14.249 2.133 19.581
7 Nisan 2020 31.410 403.212 364.628 2.572 16.821 2.182 21.763
8 Nisan 2020 32.195 435.407 392.874 2.153 18.974 1.796 23.559
9 Nisan 2020 34.582 469.989 423.386 2.219 21.193 1.851 25.410
10 Nisan 2020 33.485 503.474 451.264 2.227 23.420 3.380 28.790
11 Nisan 2020 29.308 532.782 475.967 2.125 25.545 2.480 31.270
12 Nisan 2020 26.927 559.709 499.362 1.814 27.359 1.718 32.988
13 Nisan 2020 25.809 585.518 512.733 1.944 29.303 10.494 43.482
14 Nisan 2020 28.564 614.082 534.569 2.447 31.750 4.281 47.763
15 Nisan 2020 30.165 644.247 557.793 2.608 34.358 4.333 52.096
16 Nisan 2020 31.401 675.648 584.420 2.167 36.525 2.607 54.703
17 Nisan 2020 32.669 708.317 611.156 2.091 38.616 3.842 58.545
18 Nisan 2020 27.927 736.244 630.821 1.967 40.583 6.295 64.840
19 Nisan 2020 25.689 761.933 649.078 1.935 42.518 5.497 70.337
20 Nisan 2020 28.420 790.353 673.321 2.185 44.703 1.992 72.329
21 Nisan 2020 26.060 816.413 693.962 2.544 47.247 2.875 75.204
22 Nisan 2020 29.314 845.727 718.674 2.440 49.687 2.162 77.366
23 Nisan 2020 33.184 878.911 746.555 2.466 52.153 2.837 80.203
24 Nisan 2020 33.751 912.662 759.272 2.158 54.311 18.876 99.079
25 Nisan 2020 31.572 944.234 787.848 1.703 56.014 1.293 100.372
26 Nisan 2020 26.844 971.078 806.740 1.336 57.350 6.616 106.988
27 Nisan 2020 23.187 994.265 824.025 1.466 58.816 4.436 111.424
28 Nisan 2020 24.661 1.018.926 841.938 2.236 61.052 4.512 115.936
29 Nisan 2020 27.811 1.046.737 862.439 2.526 63.578 4.784 120.720
30 Nisan 2020 29.487 1.076.224 856.283 2.416 65.994 33.227 153.947
1 Mayıs 2020 34.240 1.110.464 878.576 1.879 67.873 10.068 164.015
2 Mayıs 2020 27.764 1.138.228 893.287 1.686 69.559 11.367 175.382
3 Mayıs 2020 24.457 1.162.685 911.865 1.109 70.668 4.770 180.152
4 Mayıs 2020 23.382 1.186.067 926.900 1.319 71.987 7.028 187.180
5 Mayıs 2020 24.510 1.210.577 946.506 2.293 74.280 2.611 189.791
6 Mayıs 2020 25.089 1.235.666 969.132 2.344 76.624 119 189.910
7 Mayıs 2020 27.736 1.263.402 989.813 1.929 78.553 5.126 195.036
8 Mayıs 2020 26.749 1.290.151 1.010.862 1.743 80.296 3.957 198.993
9 Mayıs 2020 24.948 1.315.099 1.020.729 1.540 81.836 13.541 212.534
10 Mayıs 2020 18.871 1.333.970 1.035.060 905 82.741 3.635 216.169
11 Mayıs 2020 19.427 1.353.397 1.036.917 1.006 83.747 16.564 232.733
12 Mayıs 2020 22.725 1.376.122 1.060.471 1.617 85.364 −2.446 230.287
13 Mayıs 2020 20.963 1.397.085 1.066.544 1.747 87.111 13.143 243.430
14 Mayıs 2020 27.158 1.424.243 1.088.935 1.783 88.894 2.984 246.414
15 Mayıs 2020 25.255 1.449.498 1.108.192 1.665 90.559 4.333 250.747
16 Mayıs 2020 24.016 1.473.514 1.113.308 1.271 91.830 17.629 268.376
17 Mayıs 2020 18.315 1.491.829 1.126.981 753 92.583 3.889 272.265
18 Mayıs 2020 21.987 1.513.816 1.136.883 1.172 93.755 10.913 283.178
19 Mayıs 2020 21.055 1.534.871 1.150.205 1.519 95.274 6.214 289.392
20 Mayıs 2020 23.062 1.557.933 1.166.829 1.518 96.792 4.920 294.312
21 Mayıs 2020 25.865 1.583.798 1.187.384 1.204 97.996 4.106 298.418
22 Mayıs 2020 23.311 1.607.109 1.157.734 1.244 99.240 51.717 350.135
23 Mayıs 2020 21.103 1.628.212 1.166.599 1.134 100.374 11.104 361.239
24 Mayıs 2020 19.946 1.648.158 1.180.429 619 100.993 5.497 366.736
25 Mayıs 2020 18.347 1.666.505 1.185.794 561 101.554 12.421 379.157
26 Mayıs 2020 19.451 1.685.956 1.198.837 663 102.217 5.745 384.902
27 Mayıs 2020 18.533 1.704.489 1.209.260 1.504 103.721 6.606 391.508
28 Mayıs 2020 22.868 1.727.357 1.222.461 1.184 104.905 8.483 399.991
29 Mayıs 2020 24.255 1.751.612 1.239.099 1.162 106.067 6.455 406.446
30 Mayıs 2020 23.816 1.775.428 1.251.944 956 107.023 10.015 416.461
31 Mayıs 2020 19.037 1.794.465 1.241.993 691 107.714 28.297 444.758
1 Haziran 2020 16.928 1.811.393 1.244.667 781 108.495 13.473 458.231
2 Haziran 2020 21.389 1.832.782 1.259.380 1.039 109.534 5.637 463.868
3 Haziran 2020 20.006 1.852.788 1.263.002 994 110.528 15.390 479.258
4 Haziran 2020 21.368 1.874.156 1.277.620 1.006 111.534 5.744 485.002
5 Haziran 2020 25.349 1.899.505 1.295.367 898 112.432 6.704 491.706
6 Haziran 2020 21.405 1.920.910 1.306.929 700 113.132 9.143 500.849
7 Haziran 2020 17.662 1.938.572 1.318.630 443 113.575 5.518 506.367
8 Haziran 2020 17.492 1.956.064 1.323.468 499 114.074 12.155 518.522
9 Haziran 2020 18.361 1.974.425 1.334.567 929 115.003 6.333 524.855
10 Haziran 2020 20.951 1.995.376 1.345.971 898 115.901 8.649 533.504
11 Haziran 2020 23.042 2.018.418 1.361.369 856 116.757 6.788 540.292
12 Haziran 2020 24.914 2.043.332 1.378.366 823 117.580 7.094 547.386
13 Haziran 2020 25.268 2.068.600 1.393.640 774 118.354 9.220 556.606
14 Haziran 2020 19.019 2.087.619 1.407.132 317 118.671 5.210 561.816
15 Haziran 2020 19.456 2.107.075 1.411.683 387 119.058 14.518 576.334
16 Haziran 2020 23.693 2.130.768 1.427.384 823 119.881 7.169 583.503
17 Haziran 2020 26.499 2.157.267 1.444.467 728 120.609 8.688 592.191
18 Haziran 2020 27.867 2.185.134 1.464.705 705 121.314 6.924 599.115
19 Haziran 2020 30.981 2.216.115 1.487.424 662 121.976 7.600 606.715
20 Haziran 2020 31.917 2.248.032 1.507.987 609 122.585 10.745 617.460
21 Haziran 2020 25.968 2.274.000 1.528.986 296 122.881 4.673 622.133
22 Haziran 2020 30.676 2.304.676 1.541.208 389 123.270 18.065 640.198
23 Haziran 2020 36.208 2.340.884 1.569.227 839 124.109 7.350 647.548
24 Haziran 2020 34.426 2.375.310 1.594.278 762 124.871 8.613 656.161
25 Haziran 2020 40.356 2.415.666 1.626.685 548 125.419 7.401 663.562
26 Haziran 2020 45.353 2.461.019 1.664.167 624 126.043 7.247 670.809
27 Haziran 2020 41.359 2.502.378 1.696.524 503 126.546 8.499 679.308
28 Haziran 2020 40.409 2.542.787 1.730.792 285 126.831 5.856 685.164
29 Haziran 2020 40.057 2.582.844 1.750.420 390 127.221 20.039 705.203
30 Haziran 2020 45.980 2.628.824 1.780.333 639 127.860 15.428 720.631
1 Temmuz 2020 51.488 2.680.312 1.821.767 691 128.551 9.363 729.994
2 Temmuz 2020 55.588 2.735.900 1.824.657 722 129.273 51.976 781.970
3 Temmuz 2020 51.841 2.787.741 1.867.405 659 129.932 8.434 790.404
4 Temmuz 2020 45.549 2.833.290 1.808.753 280 130.212 103.921 894.325
5 Temmuz 2020 49.580 2.882.870 1.845.598 297 130.509 12.438 906.763
6 Temmuz 2020 44.162 2.927.032 1.872.011 364 130.873 17.385 924.148
7 Temmuz 2020 60.755 2.987.787 1.919.228 1.210 132.083 12.328 936.476
8 Temmuz 2020 59.740 3.047.527 1.961.127 855 132.938 16.986 953.462
9 Temmuz 2020 62.567 3.110.094 2.007.046 999 133.937 15.649 969.111
10 Temmuz 2020 67.859 3.177.953 2.060.012 819 134.756 14.074 983.185
11 Temmuz 2020 60.038 3.237.991 2.106.956 703 135.459 12.391 995.576
Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Almanya'daki ilk tespit edilen COVID-19 vakası Almanya esenlik bakanlığı tarafınca 27 Ocak 2020 tarihinde Bavyera eyaletinin Münih şehrinde görüldüğü doğrulandı.[1] Ocak ayı ve Şubat ayının başlarındaki vakaların çoğu, orada bulunan bir otomobil parçası üreticisinin genel merkezinden kaynaklandı. 25 ve 26 Şubat'ta, Baden-Württemberg'de İtalyan salgını ile alakalı birçok olay tespit edildi. Kuzey Ren-Vestfalya, Heinsberg'de bir karnavalla bağlantılı büyük bir kümelenme meydana geldi ve ilk ölüm 9 Mart 2020'de bildirildi.[2][3]
Diğer bölgelerde yeni kümelenmeler 17-18 Mart tarihlerine dek, Heinsberg yöntemiyle ve Alman vatandaşı olmayanların uçakla ülkeye giriş yapabilecekleri yerlere İtalya'dan, İran'dan ve Çin'den gelen insanlar yoluyla oluştu.[4] 28 Mart 2022 itibarıyla Almanya'da 20.387.275 onaylanmış vaka, 15.873.400 iyileşen varken virüs sebebiyle 129.010 hasta hayatını yitirdi.[5][6][7]
Alman rahatsızlık ve istila kontrolü, ulusal bir pandemi planına uygun olarak Robert Koch Enstitüsü (RKI) tarafından tavsiye edilmektedir. Salgınlar ilk önce kümelenmelerin genişlemesini en aza indirme amacıyla, bir çevreleme evresinde yönetildi.[8] Alman hükûmeti ve muhtelif sıhhat görevlileri, ülkenin hazırlıklı olduğunu ve ilk aşamada yığın yapmak veya kamu özgürlüğünü sınırlandırmak için özel önlemler almaya gerek olmadığını deklare etti.[8]
13 Mart'tan bu yana salgın, RKI'nın planına gore koruma aşamasında yönetildi, Alman devleti okulları ve anaokullarını zorunlu olarak kapattı; bilimsel niteliği olan dönemleri erteledi ve yaşlıları korumak için bakım evi ziyaretlerini yasakladı. İki gün sonrasında, beş komşu ülkeye sınırlar kapatıldı. 22 Mart'ta hükûmet milli bir sokağa çıkma yasağı ilan etti. Bireylerin ömür alanlarını ancak belirli faaliyetler için terk etmelerine izin verildi; aynı evi paylaşmıyorlarsa ikiden fazla kişiden oluşan gruplar halinde olmamak koşuluyla çalışmak, spor yapmak veya markete gitmek bu sebeplere örnektir.[9]
Almanya'daki ilk ölüm payı, İtalya veya İspanya'dan çok daha düşüktü, bu konum tartışmalara ve ardından, daha çok sayıda test yapılması, testlerin yapıldığı hastaların durumları, ölüm sonrası kontrol yapılmaması ve daha fazla sayıda pozitif yönde çıkan gencin oluşu benzer biçimde açıklamalara yol açtı. Robert Koch Enstitüsü başkanı, Almanya'da ölüm oranının zamanla artacağı konusunda uyardı.[10]
Almanya'da koronavirüsten ölüm oranı öteki ülkelere bakılırsa daha düşük görülmektedir. 20 Mart 2020'de bu oran yüzde 0,26 idi ve yakınındaki ülkelere nazaran daha düşüktü. Bu oran İtalya'da 8,29, Fransa'da ise 3,5 idi.[11] OMS'nin önerisi üzerine birtakım ülkeler, Güney Kore, Norveç, Rusya ve Tayvan belirti gösteren her insana kontrol meydana getirmeye başladı. Almanya da bu ülkeler arasında olduğundan ölüm oranının düşük olabileceği iddia edilmektedir.[12]
Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının ilk olayı Fransa Sağlık Bakanlığı tarafınca 24 Ocak 2020'de Bordeaux şehrinde görüldüğü doğrulandı. 14 Şubat 2020 tarihinde Paris'te, ülkedeki ve Avrupa'daki COVID-19'dan ilk ölüm gerçekleşti. 13 Nisan'da halka seslenen Fransa Cumhurbaşkanı Macron, kısmi sokağa çıkma yasağının 11 Mayıs'a kadar uzatıldığını deklare etti. 2 ay süren kısmi sokağa çıkma yasağı, 11 Mayıs 2020 tarihinde sona erdi ve 1. Normalleşme 13 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dönemi başladı. Sokağa çıkmak için izin kağıdı gerekliliği ortadan kalktı. 28 Mayıs 2020 tarihinde 2. Normalleşme 13 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sürecine dair yapılan açıklamada, 2 Haziran 2020 tarihinde ülke genelinde pek fazlaca hizmet işletmesinin faaliyete geçeceği duyuruldu. 28 Mart 2022 itibarıyla Fransa'da 25.059.028 onaylanmış vaka, iyileşen varken virüs nedeniyle 141.821 hasta öldü.
Salgının Fransa'nın metropollerinde ve deniz aşırı topraklarında yayılmasında kilit olaylardan biri, 17-24 Şubat tarihleri arasında Grand Est bölgesinin Mulhouse şehrinde meydana getirilen ve yaklaşık 2500 ferdin katıldığı Evanjelist Kilisesi'nin olağan yıllık toplantısıydı. Katılımcıların en azından yarısının virüsle münasebet ettiği düşünülmektedir.[1]
İçindekiler
1 Vaka detayları
1.1 Mulhouse olayları
1.2 Ülkeye dönüşler
1.3 Belediye seçimleri
2 En genç ölüm
3 Sivil hayata etkileri
3.1 Kapanış kararları
3.2 Hareket kısıtlamaları
4 Yabancı ülkelerdeki olaylar
5 Maske kıtlığı
6 Klorokin anlaşmazlığı
7 İsviçre ve Almanya yardımı
8 Kronoloji
8.1 Ocak 2020
8.2 Şubat 2020
8.3 Mart 2020
8.4 Nisan 2020
Vaka detayları
Mulhouse vakaları
17-24 Şubat tarihleri içinde Mulhouse'da düzenlenen ve ortalama 2500 bireyin katıldığı Hristiyan Açık Kapı Kilisesi diye adlandırılan Kilisede Evanjelistlerin senelik toplanması, Fransa'da koronavirüsün yayılmasında önemli bir küme halini aldı.[2] Bir cemaatçi ve testleri 1 Mart'ta pozitif çıkan 18 aile üyesi tarafınca uyarılan papaz sıhhat otoritelerine haber verdi.[3] Nîmes'de sadece yaşayan, Mulhouse'dan bir tek geri dönmüş ve başka yakın teması olmayan bir erkek olumlu çıktı ve 2 Mart'ta yerel olarak bildirilen vaka sağanağı Mulhouse kümesinin varlığını gün ışığına çıkardı.[2] 3 Mart'ta, mahalli bir ailenin beş üyesi ve Bernwiller'den bir pratisyen de dahil olmak suretiyle Protestanlığa ilişkin bir mitingin yedi katılımcısı virüs için pozitif yönde sonuç aldı.[4] 3 Mart akşamından başlayarak, acele sıhhat hizmetlerinin mahalli yardım hattı, toplantıya katılan insanlardan benzeri yaşanmamış sayıda çağrı kaydetti.[2] Radio France tarafından hazırlanan bir inceleme raporuna nazaran, iştirakçilerin en az yarısı virüsü kapmıştı; France Info'daki bir röportajda kilisenin papazı 2000 katılımcının enfekte olabileceğini itiraf etti.[2] O zamanki tehdit ışığında muayyen bir esenlik tavsiyesi bulunmadığı söyleniyor.[2] İlk enfeksiyonun deposu belirlenmemiştir; ek olarak, her gün farklı katılımcılar karşılandığı ve katılım kaydı olmaması sebebiyle, pozitif yönde kontrol edilen iştirakçilerin keşfinden sonraki epidemiyolojik takip imkânsız hale geldi. Başkan Emmanuel Macron bile 18 Şubat'ta kiliseye yakın olan Bourtzwiller bölgesinde seçim propogandası için birkaç saat harcamıştı. Sağlık otoriteleri sadece 2 Mart'ta ülkenin dört bir yanında bu dini toplantıya bağlı bir salgının ortaya çıktığını fark etti ve bu zamana dek ikincil enfeksiyonlar kontrolden çıkmıştı.[2]
Radio France araştırması, Strasbourg'da bulunan Strasbourg Üniversite Hastaneleri'nin 250 hastane çalışanından oluşan müteakip bir kümenin kaynağının, etkinliğe katılan bir hemşire bulunduğunu tespit etti.[2] Mulhouse mitinginden geri dönen beş şahıs 4 Mart'ta Fransız Guyanası'nda doğrulandı.[2] 5 Mart'ta, Lot-et-Garonne'den emekli bir çift ve aynı Mulhouse toplantısına katılan Deux-Sèvres'den başka bir kişide hastalık tespit edildi.[5] Bu kümeden beş yeni vaka Korsika'da[6] ve üç tane Normandiya'da kaydedildi. 6 Mart'a gelindiğinde, Mulhouse'da önceki 24 saatte 81 olay tespit edildiğinde, bakanlık yetkilisi, araçların artık tüm şüpheli vakaları dizgesel olarak taramak için yeterli olmadığını açıkladı; sadece en ciddi hastalar hastaneye kaldırılacaktı.[7] Mulhouse'un bulunduğu Haut Rhin, toplantılara katı sınırlar getirdi; bunu takiben bütün okullar kapatıldı.[2]
Ülkeye dönüşler
31 Ocak'ta Çin'den geri dönen yaklaşık 220 Fransız, Istres-Le Tubé Hava Üssü'ne indi; Esterel 3/60 nakliye filosundan bir Airbus A340 gemisine alındı ve Creil Hava Üssünde konuşlandırıldı.[8] Bu tahliye edilen insanoğlu Carry-le-Rouet'deki bir dinlence kampında karantinaya alındı.[9] İkinci bir ülkeye geri dönüş dalgası 2 Şubat'ta yaşandı; 65 Fransız vatandaşı Istres hava üssüne indiğinde tahliye edildi. 21 Şubat'ta Vuhan'da kalan otuz Fransız daha Paris'teki Charles de Gaulle Havalimanı'na geri gönderildi ve Calvados'taki Branville'de karantinaya alındı.[10] 13 Mart'ta Tulle Jandarma Okulu'ndan on iki stajyer jandarma İspanya'da stajlarının sona erdirildiğini gördü ve onlarla beraber 20 arkadaşları daha geri döndü. İspanyol lejyonundan ikisinin pozitif kontrol neticelerini takiben 10 Mart 2020'den sonrasında karantinaya alındılar.[11]
Belediye seçimleri
Fransa'da ilk belediye seçimleri 15 Mart 2020'de, hükûmetin koronavirüsün yayılmasını önleyici tedbirlerin Aşama III'e geçme sonucuna dayanarak yapıldı. Barlar, restoranlar ve zorunlu olmayan diğer işletmelerin kapatılmasını içeren kamusal yaşamla ilgili engellemeler ertesi gün başlayacaktı.[12] Ardından Sağlık Bakanı Agnès Buzyn, 16 Şubat 2020'de LREM için Paris belediye başkanlığına aday olmak suretiyle çekilme etti.[13] Onu bir nörolog olan Olivier Véran izledi. Seçimle devam etme kararı, enfeksiyonların ve ölümlerin artması devam ederken ikinci turun iyi mi ele alınabileceğine dair endişelere rağmen, ülkede demokratik ömür için kritik öneme sahip olduğu şeklinde gerekçelendirildi.[12] Sonuçta, kayıtlı seçmenlerin katılım payı %40 oldu; bu önceki en düşük katılım oranı rekoru olan 1971 seçiminden daha düşüktü.[12]
En genç ölüm
Paris bölgesinde ikamet eden 16 yaşındaki kız, bilinen en genç Fransız ölüm vakası oldu.[14] Hafif bir öksürük geliştirmişti, sadece ilerleyen zamanda soluk darlığı hissedip hastaneye kaldırıldı. Durumu kötüleşti ve bir hafta sonrasında 26 Mart'ta öldü.[14]
Sağlık görevlileri, şiddetli vakaların ergenlerde fazlaca ender görüldüğünü vurguladılar. Haftalık brifingde Sağlık Direktörü Jérôme Salomon, 15-44 yaş grubu insanların hastaneye yatırılan toplam ciddi koronavirüs vakalarının ancak %8'ini oluşturduğunu ve vakaların yarısının evvelde esenlik problemlerinin bulunduğunu söylemiş oldu.[15] 24 Mart'a kadar, 507 doğrulanmış ölümden ancak beşi 15-44 yaş grubundaydı ve hepsinin öncesinden sağlık sorunları vardı.[15]
Sivil hayata etkileri
Kapanış kararları
28 Şubat'ta moda tasarımcısı agnès b. (Agnès Buzyn ile karıştırılmamalıdır) Paris Moda Haftası'nda 3 Mart'a kadar sürmesi planlanan defileleri iptal etti.[16] Ertesi gün, 1 Mart Pazar günü 44.000 katılımcı ile koşulması planlanan Paris yarı maratonu sıhhat bakanı Olivier Véran tarafından açıklanan bir dizi önlemden biri olarak iptal edildi.[17] 13 Mart'ta Fransa Futbol Federasyonu, sıhhat riskleri nedeniyle Ligue 1 ve Ligue 2'yi (Fransa futbolunun en yüksek iki ligi) sınırsız olarak askıya aldı. 14 Mart'ta birçok kültür kurumu kapanışını açıkladı.[18]
Bunlar sıklıkla Louvre, Centre Georges Pompidou, Eyfel Kulesi, Musée d'Orsay veya Château de Versailles benzer biçimde Paris bölgesindeki bilinen yerlerdir.[19] Ayrıca Château de Montsoreau ve CAPC - Musée d'Art Contemporain de Bordeaux ve MUCEM in Marseille gibi kurumlardır.[20]
Hareket kısıtlamaları
23 Mart 2020 tarihi itibarıyla[21], bütün insanların evlerini terk etmek için bir tasdik formu doldurmaları ve taşımaları mecbur hale geldi ve gereksiz yolculuklar için para cezasına çarptırılabilmeleri olası kılındı.[22] İzin verilen çıkışlar, yiyecek alışverişi, işe gezi, sağlık hizmetlerine erişim ve evinin 1 km yakınında egzersiz yapmayı içermektedir.
Yabancı ülkelerdeki vakalar
29 Şubat 2020'de Monako, Prenses Grace Hastane Merkezine düşünülen ve ondan sonra Fransa'daki Nice Üniversite Hastanesine nakledilen ilk COVID-19 olayını açıkladı.[23] Öte taraftan, Ain departmanından üç Fransız uyruklu ve bir İtalyan yerlisi pozitif teşhis edildi ve Lozan'da yada İsviçre'nin diğer yerlerinde hastaneye kaldırıldı.[24]
Maske kıtlığı
Mayıs 2007'den Kasım 2010'a kadar sağlık bakanı olan Roselyne Bachelot yönetiminde, 2009 senesinde kurulan stratejik maske stoku, toplam 1 milyar cerrahi maske ve 600 milyon FFP2 maskesine ulaştı. Bachelot salgın hazırlığını abarttığı için eleştirilmiş olmasına karşın, Olivier Veran, bu tür stok seviyelerinin mevcut konum için ehil olacağını söyleyerek, Bachelot'un yaptıklarını haklı çıkarmış benzer biçimde göründü.[23] Temmuz 2011'de Genel Sağlık Müdürlüğü'nün önerisi üzerine tedbir prensiplerinde bir değişiklik meydana geldi, eskime maliyetinin tahkimi de dahil olmak üzere stokların bakım maliyeti nedeniyle stratejik stokların azaltılmasına izin verilmesi karar alındı.[23] 2019'un sonlarında ameliyat maskeleri ve FFP2 maskeleri stoku sırasıyla 140 milyon ve sıfır birime düştü.[23] Ardından sıhhat bakanı Agnès Buzyn 26 Ocak'ta Fransa'da istila sırasında maske sıkıntısı çekilmeyeceğini deklare etti. Ancak bu iddianın yanlış olduğu ortaya çıktı ve sıhhat profesyonelleri, koruyucu ekipman stokları kifayetsiz olduğu için yaklaşmakta olan krizle yüzleşmek için donanımlı olmadıklarından yakınma ettiler.[25] 3 Mart'ta Fransa halen bir açıkla karşı karşıyaydı, Başkan Macron ülkede üretilen ve stoklanan tüm maskelere, sıhhat profesyonellerine ve hastanedeki pozitif yönde olaylara dağıtılması için el koydu. Fransa'nın ihracat yasağı, İsveçli bir tedarikçi tarafınca İspanya ve İtalya da dahil olmak üzere öteki ülkelere yönlendirilmek için tutulan maske stoklarına da el konulduğu için, diplomatik gerilimlere niçin oldu.[26]
Klorokin anlaşmazlığı
17 Mart 2020'de Marsilya'daki Akdeniz bulaşıcı ve tropikal hastalık enstitüsünden Didier Raoult "Coronavirus: endgame!" adlı bir YouTube videosunda, ekibinin 24 hastayı kapsayan deneylerinin, hidroksiklorokin ve azitromisinin COVID-19'un tedavisinde etkili olduğu iddiasını desteklediğini açıkladı.[27][28] Çalışmanın tasarımı ve neticeleri tartışmalıdır ve çoğu zaman kusurlu ve sonuçsuz olarak görülmektedir.[29] Raoult yeniden de potansiyel hastaları enstitüsünde test etmeyi önerdi ve pozitif çıkanlara hidroksiklorokin reçetesi verdi. Fransa Sağlık Bakanı Olivier Véran "Herhangi bir tedaviyi daha geniş bir kitleye yaymak için karar alınmadan önce, Raoult'un sonuçlarını değerlendirmek, araştırmaları bağımsız olarak tekrarlamak ve bulguların bilimsel olarak kuvvetli olmasını sağlamak amacıyla yeni testlerin devam edeceğini duyurdu".[30] 30 Mart'ta hastaneler, Plaquénil ile (Klorokin'in marka adı) kendi kendine ilaç tedavisinden şüphelenilen üçü ölü, iki düzine olay bulunduğunu bildirdi. Uyuşturucu güvenliği kurumu (ANSM) potansiyel olarak ölümcül yan etkilere, özellikle de kardiyak aritmi ve kalp krizine karşı uyarıda bulunmuş oldu. Kurum, reçetelerde, hatta klinik çalışmalarda dahi hastane dışında kullanımını yasakladı ve gözetimi arttırdı.[31] Plaquénil üreticisi Sanofi, Fransız makamlarına COVID-19'a karşı kullanılmak suretiyle milyonlarca doz deva sundu.[32]
İsviçre ve Almanya yardımı
22 Mart 2020'de İsviçre, Alsace yetkililerinin yardım talebinde bulunmasının peşinden Alsace bölgesinin yakınındaki üç hastanenin Fransız kökenli herhangi bir hastayı almayı kabul ettiğini deklare etti.[33] Grand Est hastaları da Almanya'daki Baden-Württemberg, Rhineland-Palatinate, Saarland ve Hesse'deki hastanelere kaldırıldı. 1 Nisan 2020'ye kadar Alsace'den 100'den fazla COVID-19 hastası tedavi için Almanya, Lüksemburg ve İsviçre'ye geçirme edilmiştir.[34]
Kronoloji
Ocak 2020
24 Ocak'ta ilk olay Bordeaux'da görüldü. Sonradan Paris'te 2 kişide daha koronavirüs tespit edilmiş olduğu açıklandı.[35]
28 Ocak'ta Hubei Eyaletinden 80 yaşındaki Çinli bir turistin testi pozitif yönde çıktı ve Paris'teki Bichat–Claude Bernard hastanesinde karantinaya alındı.[36]
29 Ocak'ta aynı turistin 50 yaşındaki kızının testi de olumlu çıkınca, babasının tedavi edildiği aynı hastanede karantinaya alındı.[37]
30 Ocak'ta Paris'teki bir doktorun COVID-19 testinin olumlu olduğu doğrulandı. Çin'den gelen turistlerle temasa geçtiği tespit edildi. Doktorun, temasa geçmiş olduğu Çinli gezgin kadın tekrar Çin'e döndü.[38]
Ek olarak 31 Ocak ve 9 Şubat tarihleri arasında Wuhan'dan, Oise'deki havalimani ve Istres'deki havalimanı'na gelen ortalama 550 kişi Çin'e geri gönderildi.[39]
Şubat 2020
8 Şubat'ta Sağlık Bakanı Agnès Buzyn, Haute-Savoie, Les Contamines-Montjoie'de dinlence icra eden bir öbek turistten meydana gelen beş yeni olay deklare etti.[40] Bu beş vakanın birkaç gün önce Singapur'daki Grand Hyatt otelinde bir konferansa katılan İngiliz vatandaşı olan birisinden bulaştığını da belirtti.[41]
14 Şubat'ta Paris'te hastaneye kaldırılan Çinli gezgin öldü. Fransa ile beraber bu ölüm Avrupa'da COVID-19'dan ilk ölüm oldu. Bu bununla birlikte Asya dışındaki ilk ölümdü.[42]
18 Şubat'ta yeni Sağlık Bakanı Olivier Véran, Paris belediye seçimlerine itiraz eden Agnès Buzyn'in yerine atandı. Yeni bakan, Fransa'da sadece dört kişinin enfekte olduğunu açıkladı.[43]
26 Şubat'ta Lombardiya'ya birçok gezi yapmış olan 36 yaşlarında bir erkeğin testi pozitif yönde çıktı ve Strasbourg şehrinde Nouvelle Civil Hastanesi'nde karantina altına alındı.[44][45] Oise'de yaşayan 60 yaşındaki bir Fransız öğretmen Creil Hastanesi'nde karantinaya alındıktan birkaç saat sonra ölünce Paris'teki Pitié-Salpêtrière Hastanesi'ne götürüldü.[46] Yine Oise'de yaşayan 55 yaşında bir adam, Amiens'deki CHU Amiens-Picardie'deki yoğun bakım ünitesine kaldırıldı.[47]
28 Şubat'ta İtalya'nin Milano şehrinden Fransız cenup şehri Nice'e yeni gezi etmiş 23 yaşındaki bir moda öğrencisinin yeni bir vaka olduğu doğrulandı. Landes bölgesindeki ilk COVID-19 olayının, Centre Hospitalier de Mont-de-Marsan'da testi pozitif çıkan bir kadın olduğu belirtildi.[48]
Mart 2020
Bir süpermarkette boşalmış makarna reyonu
12 Mart'ta, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron televizyonda bütün okul ve üniversitelerin 16 Mart Pazartesi itibarıyla bir sonraki bildiriye kadar kapanacağını duyurdu. Ertesi gün başbakan Édouard Philippe, toplu taşıma araçları da dahil olmak üzere 100'den fazla kişinin bir araya toplanmasını yasakladı. Bunu takip eden gün başbakan, gece yarısından itibaren geçerli olmak üzere, restoranlar, kafeler, sinemalar ve diskotekler dahil tüm gereksiz halka açık yerlerin kapatılmasını emretti.[49]
13 Mart'ta Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, bütün okulların ve üniversitelerin 16 Mart Pazartesi'den itibaren müddetsiz kapanacağını açıkladı.[50]
14 Mart'ta Kültür Bakanı Franck Riester, birçok müze ve merkezi yerlerin kapandığını açıkladı. Paris'te Louvre, Centre Georges Pompidou, Eyfel Kulesi, Musée d'Orsay ve Château de Versailles[51] gibi müzeler ve merkezi bölgeler ile beraber Bordeaux şehrinde Montsoreau Şatosu - Çağdaş sanat müzesi[52] ve Marsilya şehrinde MUCEM halka kapatıldı.[53]
15 Mart'ta restoranlar, kafeler, sinemalar dahil olmak üzere insanların toplu olarak bulunmuş olduğu birçok mekan kapatıldı.[49]
16 Mart'ta Cumhurbaşkanı Macron, 17 Mart gününden itibaren kısmi sokağa çıkma yasağı ilan etti. Bu kapsamda halka, İçişleri Bakanlığının sitesinden alacağı belgeyi yanında bulundurarak, belgede yazılı 5 konum haricinde dışarı çıkmaması gerektiği söylendi. Belgede yazılan 5 seçenek ise şöyleki aktarıldı. 1) iş yeri eve yakınsa 2) eğer lüzumlu ve acil ise yemek alışverişi için 3) eczaneye veya ayrı bir hastalık durumda hastaneye gidiş için 4) ailesindeki yaşlı ve/veya desteğe muhtaç aile bireyleri için 5) evin civarlarında yürüyüş, koşu ve hayvanlarını dolaştırmak için. Bu seçenekler haricinde sokağa çıkmak kısmi biçimde yasaklandı. Buna uymayan ve belgeyi yanında bulundurmayanlara 135 euro ceza kesileceği İçişleri Bakanı Christophe Castaner tarafınca belirtildi.[54][55]
19 Mart'ta 12-23 Mayıs tarihleri arasında yapılacak olan 73. Cannes Film Festivali, Cannes festival yönetimi tarafından iptal edildi.[56].
22 Mart'ta Fransa Sağlık Bakanı Olivier Véran, koronavirüs sebebiyle ilk defa bir doktorun yaşamını kaybettiğini açıkladı.[57]
23 Mart'ta Fransa'da 22 Mart Pazar gününden bu yana beş tabip koronavirüsten öldü.[58]
Aynı gün Fransa Başbakanı Édouard Philippe, gündüz yapmış olduğu açıklamada "ertesi günden (24 Mart) itibaren çocuklarla dışarı çıkmak, spor yapmak" şeklinde aktiviteler için evinden 1 kilometreden fazla uzaklaşmamak ve günde 1 saati geçmemek gibi bir sınırlama getirildiğini açıkladı.[59]
24 Mart'ta Sağlık Bakanı Olivier Véran, ertesi günden itibaren Strasbourg ve Mulhouse şehirlerinden 30 hasta TGV ile başka şehirlerde bulunan hastanelere nakledileceği ve bunun Avrupa kıtasında bir ilk olacağını deklare etti.[60]
25 Mart'ta Spor Bakanı Roxana Maracineanu, 2020 Tour de France'un akşam 20.00'de seyircisiz halde olabileceğini açıkladı.[61]
Aynı günün akşamı Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, koronavirüsün en fazlaca etkilediği Grand Est bölgesinin şehri Mulhouse'da etkilenen hastaların yakınlarını görmeye gelirken muhtelif açıklamalar yapmış oldu. Bunlardan en önemlisi "salgından etkilenen nüfusa yardım etmek için silahlı kuvvetleri harekete geçirecek bir askeri operasyon başlatıldığını" duyurdu.[62] Fransa'da koronavirüs ile geçen 1 aylık mücadelede yaşamını kaybeden doktorlar ve diğer çalışanların mücadelesini de takdir etti. Kendilerini bundan sonra daha sıkıntılı bir sürecin beklediğini de ayrıca aktardı.[63]
26 Mart'ta 17 Mart tarihinde yürürlüğe giren kısmî sokağa çıkma yasağında, İçişleri Bakanlığının istediği belgeyi yanında bulundurmayan 225.000 kişiye polis ve jandarma tarafınca 135 euro ceza kesildi.[64]
Aynı günün akşam saatlerinde, COVID-19 sebebiyle Fransa'da en genç ölüm gerçekleşti. Bir hafta önce teşhis konulan 16 yaşındaki Julie, Paris'e yakın bir banliyöde tedavi görüyordu.[65]
27 Mart'ta 2 hafta ilkin ilan edilen kısmi sokağa çıkma yasağı 15 gün daha uzatıldı. 15 Nisan 2020'ye kadar şayet bu süreç devam ederse uzayabileceğini Başbakan Édouard Philippe açıkladı.[66]
28 Mart'ta Başbakan Edouard Philippe, Fransız halkına seslendi ve "Nisan ayının ilk 15 günü biz için zor geçecek, hatta şu anki süreçten daha zor bir süreç geçireceğiz." diye açıklamada bulundu.[67]
29 Mart'ta Eski Bakan ve Hauts-de-Seine bölgesi başkanı Patrick Devedjian yakalandığı koronavirüse yenik düşürek 75 yaşında öldü. Devedjian, 3 gün ilkin sosyal medya hesaplarından durumunun iyiye gittiğini takipçilerine duyurmuştu.[68]
30 Mart'ta, Paris Savcısı Rémy Heitz'in yapmış olduğu açıklamaya nazaran, bölümü sokağa çıkma yasağı başladığından beri Fransa'nın başkenti Paris'te 303.000 kontrol yapıldı. 25.000 kişiye ceza verildi. Heitz, Paris halkının çoğunluğunun kurallara uyduğunu da dile getirdi.[69]
31 Mart'ta, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Angers ziyareti esnasında yaptığı açıklamada, Sağlık Bakanlığına "maske, solunum cihazları ve ilaçların alımı için 4 Milyar Euro daha ek bütçe" çıkarıldığını deklare etti.[70]
Nisan 2020
1 Nisan'da Çalışma Bakanı Muriel Pénicaud, coronavirüs nedeniyle 337.000 firma sahibinin 3.5 milyon çalışan için "Kısmı emek verme " başvurusunda bulunduğunu deklare etti.[71]
2 Nisan'da Başbakan Edouard Philippe, her yıl Haziran ayında meydana getirilen Baccalauréat (Üniversiteye geçiş imtihanı) ile alakalı izahat yaptı; "Șu anki koşullara gore Haziran, hatta Temmuz da dahi yapılması imkansız olduğu için ileri bir tarihe ertelendi."[72]
3 Nisan'da açıklanan verilere göre yaşlı bakım evlerinde koronavirüs nedeniyle ölenlerin sayısı 2000 kişiye ulaştı.[73]
4 Nisan'da bir mahkûm ve bir cezaevi mensubu öldü. Cezaevi İdaresi Müdürlüğü'nün açıklamasına gore mahkûmların 48'i koronavirüse yakalandı. 925 mahkûmun karantinaya alındığı aktarıldı.[74]
5 Nisan'da Fransa Ligue 1 ekibi Stade de Reims'ın doktoru Bernard Gonzalez, Covid-19 testi olumlu çıkınca intihar ederek dünyasına son verdi.[75]
6 Nisan'da Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian, 15 günde 148.000 Fransa vatandaşının başka ülkelerden evlerine döndüğünü deklare etti. Le Drian, kalan birkaç bin vatandaşının daha transferini ilerleleyen günlerde gerçekleştirileceğini de ek olarak ekledi.[76]
7 Nisan'da Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, başkent Paris'te spor aktivitelerine kısmı yasak getirdi. Spor aktiviteleri sabah 10.00'dan akşam 19.00'a kadar yapılmayacak. Ayrıca yemek satışları ve sipariş alımları ise 21.00'de sona erecek. Bu bölümü yasaklar 8 Nisan'dan (Çarşamba) itibaren başlamış olacak.[77]
8 Nisan'da Élysée Sarayı'ndan AFP'ye meydana getirilen açıklamada, 15 Nisan'da sona erecek kısmı sokağa çıkma yasağının yine uzatılacağı aktarıldı. Yetkililer, salgının tamamen kontrol altına alınabilmesi için bunun koşul olduğunu belirttiler. Sürenin ne kadar uzatılacağı 13 Nisan akşamı Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafınca yapılacak Ulusa Sesleniş yayınında duyurulacağı ayrıca aktarıldı. Bu Macron'un 13 Mart'tan beri 6. Defa koronavirüs ile alakalı halka seslenişi olacak.[78]
9 Nisan'da Emmanuel Macron, Profesör Didier Raoult’u Marsilya’da ziyaret etti. Tedavisi sayesinde 1061 hastadan 973’ünü 10 günde iyileştirdi. 1061 hastadan 5'i öldü. Hastaların tedavisinde COVID-19'e karşı Hydroxychloroquine kullanıldığı belirtildi.[79]
10 Nisan'da Fransız hükûmeti, Hayvanları Koruma Derneğine kısmı sokağa çıkma yasağına rağmen kendilerinde bulunan hayvanları sahiplendirme hakkını tekrar elde etti. Özellikle kedi ve köpeklerle son 2 aydır dolup taşan ve hiçbirini koronavirüs salgınından dolayı sahiplendiremeyen barınakların olduğunu söyleyen Hayvanları koruma derneği başkanı Jacques-Charles Fombonne,karara oldukca sevindiklerini, böylece barınaklarda yer açılacağını ek olarak yapmış olduğu açıklamada söyledi.[80]
11 Nisan'da Fransız tayyare gemisi "Charles-de-Gaulle", aralarında 50 olumlu olay görülen mürettebat ile beraber Pazar öğleden sonrasında (11 Nisan) Toulon'da planlanıyor. Toplamda 66 kişiye yapılan Covid-19 testi yapılmış oldu. 21 Mart'tan sonrasında bu vakaların ortaya çıktığından şüphelenirken, 3 denizci de geçtiğimiz günlerde Portekiz'in başkenti Lizbon'a helikopterle durumları daha ağır olduğundan transfer edildiler. Yetkililer, Amerikan uçak gemisi "l'USS Theodore Roosevelt"'ten sonra ikinci uçak gemisinin virüse yakalandığını aktardılar.[81]
12 Nisan'da Fransa Tarım Bakanı Didier Guillaume, iç piyasanın yine açılmasına dair davet yapmış oldu. Guillaume, "Eğer gerekli sıhhat önlemleri alınırsa işçiler yine işlerine dönmeli ve iç piyasa yeniden azar azar hareketlenmeli" diyerek yakında belediyelerle de ortak bir karar alınacağını da ayrıca belirtti.[82]
13 Nisan'da Cumhurbaşkanı Macron, 6. Kere koronavirüs salgınıyla ilgili Élysée Sarayı'nda yapmış olduğu ulusa sesleniş konuşmasında kısmı sokağa çıkma yasağının 11 Mayıs'a kadar uzatıldığını duyurdu.[83] Macron, ek olarak konuşmasında 11 Mayıs'a kadar durum iyi giderse anaokul, ilköğretim, ortaokul ve liselerin açılacağını belirtti. Aynı şekilde halka açık bölgeler olan restoran, kafe, şov salonları, otel, sinema, tiyatro ve müzelerin Haziran ortasında açılabileceğini ve ayrıca festivallerin Temmuz ayının ortasına kadar halka kapalı olacağını duyurdu.[84]
14 Nisan'da geçtiğimiz ay ertelendiği söylenen Fransa Bisiklet Turu için yetkililerden izahat geldi. Tour de France 2020'nin 29 Eylül - 20 Ağustos arasında yapılacağı duyuruldu.[85]
15 Nisan'da Fransız hükûmetinin aldığı karar neticesinde online alışveriş şirketi Amazon Fransa'dakileri depolarını 20 Nisan'a kadar kapatmaya karar verdi. Hükûmet "Acil İhtiyaç" hariç başka siparişlere yanıt verilmemesini istemişti ama Amazon, buna uymamış müşterilerine siparişlerini geç de olsa gönderiyordu.[86]
16 Nisan'da Ekonomi Bakanı Bruno Le Maire, gayrimenkul sahiplerine 3 ay boyunca Covid-19'dan ötürü kiralarını ödemeyenlere haciz getirmemelerini söyledi. Özellikle minik şirketler için sabredilmesini de ek olarak aktardı.[87]
17 Nisan'da Ulusal Meclis, Covid-19 sırasında maskeler ve hidroalkolik jellerin daha erişilebilir olmasını sağlamak için oylama yapmış oldu. Oylamada %20'den %5,5'e KDV'lerin düşürülmesi sonucu çıktı.[88]
18 Nisan'da Toulon şehrine gelen Fransız tayyare gemisi Charles-de-Gaulle'da net pozitif yönde vaka sayısı ortaya çıktı. Mürettebattan 1076 denizci içinde 1046'sında Covid-19'a yakalandıkları belirtildi.[89]
19 Nisan'da Başbakan Édouard Philippe, Fransızlara yaz tatili mevzusunda izahat yapmış oldu. Bu yaz tatilinin zor bulunduğunu, Fransa'dan başka ülkeye gidişlerin de Temmuz ve Ağustos aylarında koronavirüs'e karşı mücadele sona ermedikçe Fransizlar için şimdilik mümkün olmadığını söylemiş oldu.[90]
20 Nisan'da Sağlık Bakanı Olivier Véran mühim açıklamada bulundu. Ehpad şu demek oluyor ki özel yaşlı bakım evlerine ziyaretlerin bugünden itibaren (20 Nisan) birtakım şartlar dahilinde aleni olacağını ve bütün okulların da 11 Mayıs'ta açılmayacağını ayrıca aktardı.[91]
21 Nisan'da Internet alışveriş sitesi Amazon, bütün depolarının kapatılıp kapatılmayacağına dair Versailles mahkemesinden çıkacak sonucu beklemeden Fransa'da bulunan tüm depolarını Cumartesi'ye kadar kapattığını deklare etti. Geçen hafta Nanterre mahkemesi, alışveriş sitesinde ancak hijyen, sıhhat ve yiyecek alışverişi dışında öteki kategorilerden alışverişi kapatılmasını istemiş fakat Amazon buna karşı müşterilerini mağdur etmemek için her kategoriyi açık tutmuş, mahkeme ise depolarının ısrarla kapatılmasını istemişti. Amazon da bunun üstüne yüksek mahkemeye başvurmuştu.[92]
22 Nisan'da Hükûmet sözcüsü Sibeth Ndiaye, yaptığı açıklamada kafe, bar ve restoranların 15 Haziran 2020 tarihinde açılacağının "kesin" olmadığını aktardı. Ndiaye, Önceliğin evvela durumu iyi olmayan küçük işletmelere maddi olarak hükûmetin desteğinin daha elzem bulunduğunu da söylemiş oldu. Aynı gün meydana getirilen açıklamada, Cuma günü gezim ve restorasyon sektöründen mühim kişilerle Cumhurbaşkanı Macron müzakere yapacağı ve yetkililerin bu mevzuda fikir teatisinde bulunacağı fakat şimdilik somut bir tarih olmadığını Elysée yetkilileri belirtti.[93]
23 Nisan'da Fransız Parlementosunda meydana getirilen oylamada "Covid-19'a karşı savaşım" için 110 milyar euro yardımcı paketi 317 destekle geçti. Oylamada 15 milletvekilli pakete yardımcı çıkmadı. Aynı gün içerisinde Nisan 2019'da Fransa'nın başkenti Paris'in simgesi olan ve çatısı yanan Notre Dame Katedrali için şantiyenin yeniden çalışılmasına tasdik verildi. Mart ayında pandemi yüzünden çalışmalara ara verilmişti.[94]
İtalya'da COVID-19 pandemisi, COVID-19 pandemisinin İtalya'daki etkilerini içermektedir.
31 Ocak 2020 tarihinde Roma'da bulunan iki Çinli turiste meydana getirilen testin pozitif çıkmasının arkasından İtalya'da ilk koronavirüs olayları rapor edildi. Bir hafta sonrasında salgın merkezi olan Vuhan kentinden İtalya'ya dönen İtalyan vatandaşın hastalanması ve yapılan test sonucunun pozitif çıkması ile İtalya'da doğrulanan vaka sayısı 3'e çıktı. 21 Şubat tarihinde İtalya'nın kuzeyindeki Lombardiya bölgesinde yeni 16 vaka tespit edildi. 22 Şubat tarihinde 60 yeni vaka rapor edildi ve iki hafta hastanede tedavi dibine alınan 78 yaşındaki adamın hayatını kaybetmesi cevabında İtalya'da salgından ötürü ilk ölüm gerçekleşti.[1]
12 Mart zamanı itibarıyla İtalya'daki ölü sayısı 196 şahıs daha artarak 827'ye terfi etti. İtalya'daki toplam olayı sayısı 12.000'i aştı. 12 Mart tarihindeki bu ölüm oranı "bir günde açıklanan en yüksek ölüm" olarak tarihe geçti.[2] 13 Mart'ta ölenlerin sayısı 250 kişi artarak 1.266'ya, toplam vaka sayısı ise 17 bin 660'a yükseldi.[3] 22 Mart tarihinde ise 24 saatte 601 ölüm vakası gerçekleşerek toplam 6071'e terfi etti.[4]
Yaşanan ölüm oranları sebebiyle İtalya, salgının merkezi Çin'i geçerek dünyada ve Avrupa'da en oldukça ölüm yaşanan ülke oldu.[5]
Önlemler
Venedik Karnavalı benzer biçimde bütün açık etkinlikler iptal edildi.[6]
8 Mart tarihinde Lombardiya bölgesi ve çevresindeki 14 kent karantinaya alındı.[7]
9 Mart tarihinde İtalya kırmızı bölge diye deklare edildi ve karantina kısıtlamaları ülke geneline yayıldı.[8]
Okullar (minimum) 3 Nisan'a kadar kapatıldı.[9]
Serie A da dahil olmak suretiyle futbol ligleri, bütün spor etkinlikleri ve müsabakaları durduruldu.[9]
Cenaze törenleri, dini törenler askıya alındı.[9]
Sinema, tiyatro, gece kulübü, müze, spor salonu, havuz, kayak tesislerinin kapatıldı.[9]
Cezaevlerinde aleni görüşler iptal edildi. Bu iptal sonrası birçok başkaldırı çıktı ve bu isyan sonrası 6 kişi öldü.[9]
İkinci yada yazlık evlere seyahatler yasaklandı.[10]
Demir yolu ve göl kenarlarındaki gıda ve içecek satan büfeler kapatıldı.[10]
İspanya'da COVID-19 pandemisi, COVID-19 pandemisinin İspanya'daki etkilerini içermektedir.
İlk koronavirüs vakası 31 Ocak 2020'de doğrulandı.[1] Şablon:Kayma 27 Mart 2022 itibarıyla 11.451.676 olaya rastlanmış ve 102.392 ölüm meydana gelmiştir.
31 Ocak: Almanya'dan gelen bir turistin testlerinin pozitif yönde çıkmasıyla birlikte İspanya'da ilk olay görülmüş oldu.[1][2][3]
9 Şubat: İkinci vaka, Balear Adaları, Palma de Mallorca'da, Fransa'dan gelen İngiliz birinde ortaya çıktı.[4]
13 Şubat: İspanya'da ilk ölüm gerçekleşti. Nepal'den gelen 69 yaşındaki bir erkek Valencia'da yaşamını yitirdi.[5]
24 Şubat: İtalya'da KOVID-19 salgını daha sonra, Tenerife'ye giden bir doktorun testleri pozitif yönde çıktı.[6]
25 Şubat: İspanya'da İtalya kaynaklı dört yeni vaka doğrulandı:
Kanarya Adaları'nda, Tenerife'de tatile çıkan doktorun eşi virüsü kaptı.[6]
Katalonya'da, 12-22 Şubat tarihleri içinde Bergamo ve Milano'yu ziyaret eden 36 yaşındaki İtalyan bir kadının testleri de pozitif yönde çıktı.[7][8]
Yakın zamanda Kuzey İtalya'dan dönen 24 yaşındaki Madridli bir erkek virüse yakalandı ve Carlos III Hastanesi'ne kaldırıldı.[9][10]
Valensiya Topluluğu'nda, kısa sürede Milano'ya giden bir adamda da virüs saptandı.[11]
27 Şubat:
Kanarya Adaları'nda, Tenerife'den 22-25 Şubat tarihleri arasında İtalya'ya gezi eden 22 yaşındaki bir hanıma koronavirüs tanısı kondu.[12]
9 Mart:
Vakaların sayısı 1231'e ölenlerin sayısı ise 30'a yükseldi.[13]
Bask Hükûmeti okulların kapatıldığını açıkladı.
10 Mart: 25 Mart'a kadar olan tüm İspanya-İtalya arasındaki uçuşlar durduruldu.
11 Mart:
Katalan hükûmeti, İspanyol hükûmetinin bundan önceki gün attığı adımları izledi ve bölgede binden fazla katılımso olan etkinlikleri askıya aldı.
İspanya Kongresi'nin ikinci başkan yardımcısı, eski Kongre Başkanı ve eski Sağlık ve Bakanı Ana Pastor, koronavirüse yakalandığını deklare etti.
25 Mayıs:
Pedro Sanchez, ekonomoyi canlandırmak için parasal destek sunacaklarını açıkladı. Yıllık 3 milyar euro'yu bulacak desteğin, yarısı çocuklardan oluşan 850 bin aileye ulaşacağını deklare etti.[14]
Pedro Sanchez, ülkenin temmuz ayından itibaren turist kabul edeceğini söylemiş oldu.[14]
İran'da COVID-19 pandemisi, COVID-19 pandemisinin İran'daki etkilerini içermektedir.
19 Şubat 2020 tarihinde İran'ın Kum şehrinde ilk COVID-19 olayı rapor edildi. 24 Şubat'ta İran mebus Ahmad Amirabadi Farahani, Kum şehrinde 50'den fazla kişinin hayatını kaybettiğini iddia etti. İran Sağlık Bakan Yardımcısı İraj Harirçi düzenlediği basın toplantısında, Kum şehrinde toplam 12 ölü ve 47 etkilenen ferdin olduğunu söyleyerek iddiaları reddetti ve salgına karşı karantinaya gerek olmadığını altını çizdi. Toplantı sırasında terini silmesi ile dikkat çeken Bakan Harirçi, 25 Şubat tarihinde sosyal medya hesabından yapmış olduğu paylaşımda yeni tip koronavirüse yakalandığını duyurdu.[1] Ermenistan ve Gürcistan, İran'a gidiş-dönüş uçaklarını askıya aldı. Pakistan, Türkiye, ve Afganistan, İran sınırını kapattı.[2]
25 Şubat 2020 zamanı itibarıyla ülkede istila nedeniyle 15 kişi yaşamını yitirdi, 95 kişide virüsün saptandığı, 900 kişinin ise virüsü taşındığından şüphe duyulduğu belirtildi.[3] 25 Şubat tarihi itibarıyla İran, Çin'den sonra koronavirüse bağlı en fazla ölümün yaşandığı ülke durumuna geldi.[4]
İran Parlamentosu'nun 23 üyesinin, milletvekillerinin ortalama % 8'inin 3 Mart 2020'ye kadar enfekte olduğu bildirildi.[5]
Zaman çizelgesi
İran COVID-19 vakaları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam olay
# Ölümler
24.02.2022
7.011.932(+12.957) 135.952(+226)
25.02.2022
7.023.904(+11.972) 136.166(+214)
26.02.2022
7.030.943(+7.039) 136.390(+224)
27.02.2022
7.040.467(+9.524) 136.631(+241)
28.02.2022
7.051.429(+10.962) 136.838(+207)
1.03.2022
7.060.741(+9.312) 137.064(+226)
2.03.2022
7.066.975(+6.234) 137.267(+203)
3.03.2022
7.073.747(+6.772) 137.439(+172)
4.03.2022
7.080.217(+6.470) 137.593(+154)
5.03.2022
7.084.306(+4.089) 137.747(+154)
6.03.2022
7.089.892(+5.586) 137.948(+201)
7.03.2022
7.096.318(+6.426) 138.116(+168)
8.03.2022
7.102.159(+5.841) 138.260(+144)
9.03.2022
7.107.167(+5.008) 138.433(+173)
10.03.2022
7.113.591(+6.424) 138.572(+139)
Mart 2020
1 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 385 yeni teyit edilmiş vaka ve 11 yeni ölüm daha bildirdi. Ayrıca 52 ferdin daha toparlandığını ve toplam sayısını 175'e çıkardığını bildirdi.
2 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 523 yeni teyit edilmiş vaka ve 12 yeni ölüm bildirdi. Ayrıca 116 ferdin daha toparlandığını ve toplam sayıyı 291'e çıkardıklarını bildirdiler.[6] Yüce Lider Ali Khamenei'ye tavsiyede bulunan Seçici Konsey üyesi Muhammed Mirmohammadi'nin hastalıktan öldüğü bildirildi.[7]
3 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 835 yeni teyit edilmiş olay ve 11 yeni ölüm bildirdi.[8] İran Parlamentosu'nun 23 üyesinin enfekte olduğu bildirildi.
4 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 586 yeni olay ve 15 yeni ölüm daha bildirdi. Ayrıca şu ana kadar 552 bireyin iyileştiğini bildirdiler.[9] İran Sanayi, Maden ve İşletme Bakanı Reza Rahmani, koronavirüs için pozitif test yapmıştı.[10]
5 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 591 yeni vaka ve 15 yeni ölüm daha bildirdi. Ayrıca şimdiye kadar 739 bireyin iyileştiğini bildirdiler.[11] Ayetullah Mohsen Habibi (Tahran Seminerleri Yüksek Kurulu üyesi), Eski Suriye Büyükelçisi Hossein Sheikholeslam hastalıktan öldü. Sheikholeslam ayrıca Dışişleri Bakanı Javad Zarif'e ve 1979'da Tahran'daki Amerika büyükelçiliğinin rehin diplomatlarını ve çalışanlarını alan grubun liderlerinden bir tanesiydi.[12] Daha sonrasında, bütün hükûmet yetkililerinin uluslararası seyahatten men edilmesi yasaklandı ve parlamento süresiz olarak askıya alındı.[13]
6 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 1234 yeni teyit edilmiş vaka ve 17 yeni ölüm daha bildirdi. Ayrıca 913 ferdin şimdiye kadar iyileştiğini bildirdiler.
7 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 1076 yeni teyit edilmiş olay ve 21 yeni ölüm bildirdi. Parlamento üyesi Fatemeh Rahbar, koronavirüs nedeniyle öldü.[14] Ayetullah Reza Mohammadi Langroudi de virüsten öldü.[15]
8 Mart: İran Sağlık Bakanlığı 743 yeni teyit edilmiş vaka ve 49 yeni ölüm bildirdi. Ayrıca şimdiye kadar 2134 kişinin iyileştiğini bildirdiler.
15 Mart: İran Sağlık Bakanlığı Halkla İlişkiler Sorumlusu Kiyanuş Cihanpur, ülke genelinde 113 bireyin daha hayatını kaybettiğini, toplam ölü sayısının 724'e çıktığını, olay sayısının 1.209 artarak 13 bin 938 şahıs bulunduğunu, iyileşerek taburcu edilenlerin sayısının ise 4 bin 590 olduğunu açıkladı.[16]
16 Mart: Hashem Bathaie Golpayenagi ve ekonomist Fariborz Raisdana virüsten öldü.[17]
17 Mart: Sağlık Bakanlığı 1,178 yeni teyit edilmiş vaka ve 135 yeni ölüm daha bildirdi. Ayrıca şu ana kadar 5.389 bireyin iyileştiğini bildirlidi. Şerif Üniversitesi muhtemel kayıpların sayısı üstüne bir çalışma yayınladı. Üç senaryo belirtildi: İnsanlar şimdi ortaklık yaparlarsa, İran salgını sona ermeden ilkin 120.000 enfeksiyon ve 12.000 ölüm görecek, şayet orta düzeyde ortaklık sunacaklarsa 300.000 olay ve 110.000 ölüm olacaktır. Ancak insanlar herhangi bir rehberliği takip edemezse İran'ın aslına bakarsanız gergin olan tıbbi sistemini çökertebilir ve 4 milyon olay ve 3,5 milyon ölüm olacaktır.[18] Geleneksel Fars ateş festivali olan Chaharshanbe Suri hükûmet tarafından yasaklandı.[19] Koronavirüs nedeniyle ortalama 85.000 mahkûm özgür bırakıldı.[20]
18 Mart: Sağlık Bakanlığı 1,192 yeni teyit edilmiş olay ve 147 yeni ölüm bildirdi. Ayrıca şimdiye kadar 5.710 ferdin iyileştiğini bildirildi.
19 Mart: Sağlık Bakanlığı, 1,046 yeni teyit edilmiş vaka ve 149 yeni ölüm bildirdi. Eski mebus Hamid Kahram, koronavirüsten öldü.[21]
Bu makale, 2019 koronavirüs salgınının Brezilya'daki etkilerini yansıtmaktadır ve tüm önemli aktüel müdahaleleri ve önlemleri kapsamayacaktır. 12 Temmuz itibarıyla, 1.864.000'den fazla olay kaydedildi, dünyada ikinci sırada, 72.100 ölüm; Salgın merkezleri aşağıdaki eyaletlerdir:
Dosya:20200324 - TV BrasilGov - Pronunciamento Oficial do Presidente da República, Jair Bolsonaro.WebmMedyayı oynat
Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro'nun ülkedeki COVID-19 ile alakalı resmi açıklaması .
São Paulo: yaklaşık 372.000 vaka; Ceará: 136.700'den fazla vaka; Rio de Janeiro: 129.000'den fazla olay; 125.700'den fazla vaka; Maranhão: yaklaşık 99.000 vaka; Bahia: 105.700'den fazla olay; Amazonas: ortalama 84.000 vaka; Minas Gerais 75.000'den fazla olay; Pernambuco 72.400'den fazla olay;...Salgın merkez üssü metropoller/ilçeler/ülkeler: São Paulo 152.000'den fazla vaka; Brezilya 70.000'den fazla olay; Rio de Janeiro'da 64.000'den fazla vaka; Salvador: 43.000'den fazla olay; Fortaleza: 38.000'den fazla olay; Manaus 30.000'den fazla olay;...
İçindekiler
1 Zaman çizelgesi
2 İstatistikler
2.1 Genel tablo
2.2 Grafikler
3 Kaynakça
Zaman çizelgesi
28 Ocak 2020'de, Brezilya için "yakın bir tehlike" olarak kabul edilen bir acil durum bildirimi 2/3 seviyesine yükseltildi.
5 Şubat'ta Brezilya hükümeti, Wuhan'daki 58 Brezilyalıdan 34'ünü tahliye etmek için iki tayyare gönderdi. Onlar bir Brezilyalı Hava Kuvvetleri üssünde karantinaya alındı Anapolis , Goiás , ve dört gün ilkin devam eden rutin testler negatif beklentisiyle daha 23 Şubat tarihinde, onları i·lişki tabip ve uzmanlar ile birlikte taburcu edildi .
25 Şubat günü, Sağlık Brezilyalı Bakanlığı COVID-19 Güney Amerika'da ilk vaka rapor - Brezilya, bir 61 yaşındaki bir erkek Sao Paulo gitti, Bologna , İtalya . 9' Şubat 21. He kadar İsrail Einstein Hastanesi'nde SARS-CoV-2 için olumlu test edildi ve Adolfo Lutz Araştırma Enstitüsü 5 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tarafınca da doğrulandı . Hastanın hafif semptomları vardı ve evde izole edildi.
26 Şubat'ta, ülkede teyit edilen ilk vakanın ardından hükümet, Brezilya'nın 12'si İtalya'dan gelen 20 şüpheli vakayı takip ettiğini bildirdi.
27 Şubat'ta Brezilya, 85'i São Paulo eyaletinde olmak suretiyle 16 eyalette 132 şüpheli olay bildirdi.
28 Şubat'ta Brezilya hükümeti 17 eyalette 182 şüpheli vaka bildirdi ve bunların 72'si önceki gün indirime girdi. Aynı gün, CADDE inceleme merkezi 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nin bir parçası olan Adolfo Lutz Veri 5 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Enstitüsü 11 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ve São Paulo Üniversitesi Instituto Tropical de 11 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. La 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Instituto 11 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Acaduto 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'dan Brezilyalı bilim adamları , okulun COVID-19 genomunun ilk olayının dizilişini duyurdular. . Bu keşif, hastalığın yayılmasını sınırlamak için gelişmiş teşhis ve iyileştirilmiş kontrol önlemlerinin geliştirilmesine yardımcı olacaktır.
29 Şubat'ta ülkede ikinci bir vaka doğrulandı: hasta, İtalya'nın Milano kentinden 32 yaşında bir erkekti. Brezilya ek olarak 91'i São Paulo'da olmak suretiyle 17 eyalette 207 şüpheli olay bildirdi.
3 Mart'ta Brezilya 23 eyalette şüpheli olay sayısını 433'ten 488'e yükseltti. Aynı gün, Brezilya'daki ikinci vakanın genomu GISAID veri tabanı 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nda gösterildi . Brezilya genomunun analizi, virüsün Brezilya'da Kuzey İtalya'dan iki bağımsız girişini ortaya çıkardı ve İtalya'daki salgını anlamak için doğrudan tesirleri var.
4 Mart'ta Brezilya, iki COVID-19 olayını daha doğrulayarak enfekte hasta sayısını 4'e çıkardı ve bunların tüm bunlar São Paulo eyaletinden olmak üzere şüpheli vakaların sayısını da 488'den 531'e çıkardı.
5 Mart'ta Brezilya 3 yeni korona virüsü olayını doğrulayarak toplamı 7'ye çıkarırken, Rio de Janeiro ve Esprito Santo eyaletleri ilk olaylarını doğruladı. Sağlık Bakanlığı da yeni vakalardan ikisinin yerel bulaşma olduğunu bildirdi. Ek olarak, Federal Bölgedeki bir şahıs COVID-19'u doğruladıktan ve ikinci bir testi bekledikten sonra hastaneye kaldırıldı.
6 Mart'ta ülke toplam teyit edilen olay sayısını 13'e yükseltti, ek olarak Bahia eyaleti ilk vakayı doğruladı, şüpheli vakaların sayısı 768'e yükseltildi. Aynı gün, Brezilya bilimi uzmanları açıkladı hastalığa karşı tanı ve aşıya katkıda bulunmak amacıyla COVID-19'un laboratuvarda yetiştirilmesi. Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro ulusa seslenerek , insanlara "panik yapmak için bir neden olmadığını" ve "iyi bir müdafaa olarak uzmanların tavsiyelerine kesinlikle uymaları icap ettiğini" söylemiş oldu.
7 Mart'ta Brezilya Sağlık Bakanlığı 6 yeni COVID-19 olayını doğrulayarak ülkedeki toplamı 19'a çıkardı. Toplam şüpheli vaka sayısı 674'e düştü.
8 Mart'ta Brezilya 6 yeni COVID-19 vakasını doğrulayarak ülkedeki toplamı 25'e çıkardı.
9 Mart'ta ülke, Rio de Janeiro eyaletinde 5 yeni koronavirüs vakasını doğrulayarak toplamı 30'a çıkardı, toplam şüpheli vaka sayısı 930'a terfi etti.
Hindistan'da ilk COVID-19 olayı 30 Ocak 2020'de tespit edilmiştir. 9 Mayıs 2020 itibarıyla, Sağlık ve Aile Refahı Bakanlığı ülkedeki toplam 59.662 olay, 17.847 iyileşen ve 1981 ölüm sayısını doğrulamıştır. Hindistan'da COVID-19 hasta oranı %1,7'dir ve bu rakam, salgından en fena etkilenen ülkelerden büyük ölçüde düşüktür.[3]
Salgın, bir düzineden fazla eyalet ve bölgede, 1897 Salgın Hastalıklar Yasası'nın hükümleri gereğince, eğitim müesseselerinin ve birçok ticari kuruluşun kapatıldığı bir epidemik ilan edildi. Hindistan, doğrulanan vakaların bir çok öteki ülkelerle bağlantılı olduğu için tüm turist vizelerini askıya aldı.[4]
22 Mart 2020'de Hindistan, 14 saatlik bir sokağa çıkma yasağı uyguladı. Hükûmet, tüm büyük şehirlerin yanı sıra COVID-19 vakalarının yaşandığı 75 ilde sokağa çıkma yasağını değerlendirdi.[5][6] Ayrıca, 24 Mart'ta başbakan, 21 gün boyunca ülke çapında evde kalma emri verdi.[7][8] 14 Nisan'da başbakan ülke çapında geçindiren sokağa çıkma kısıtlamasını 3 Mayıs'a kadar uzattı.[9]
Dünya Sağlık Örgütü'nün sıhhat acele durumları programının genel müdürü Michael Ryan, Hindistan'ın koronavirüs salgınıyla başa çıkmak için "çok önemli bir kapasiteye" sahip olduğunu ve ikinci en kalabalık ülke olarak, dünyanın virüsle başa çıkabilmesi üstünde oldukca büyük bir etkisi olduğununu söyledi.[10] Diğer eleştirmenler, ulaşım ve pazarlara erişim olmadığı için geçim deposu kalmayan çalışanlar, mikro ve küçük işletmeler, çiftçiler ve serbest meslek sahipleri üzerinde büyük tesirleri olan kısıtlamanın neden olduğu ekonomik çöküntüden endişe duyuyorlar.[11][12]
Gözlemciler, sokağa çıkma yasağının, pandeminin büyüme hızını 6 Nisan'a kadar 6 günde bir iki katına,[13] ve 18 Nisan'a kadar 8 günde bir iki katına düşürdüğünü belirtiyorlar.[14]
OxCGRT, 73 ülkeden elde edilen verilere dayanan raporunda, Hindistan Hükümeti'nin pandemiye diğer ülkelerden daha sert bir şekilde yanıt verdiğini bildirdi. Hükûmetin süratli eylemi, sağlık hizmetlerine yatırım yapması, mali tedbirleri, aşı araştırmalarına yatırımları ve duruma aktif cevap vermesi ve tedbirlerde sert davranması nedeniyle 100 puan verildi.[15][16]
İçindekiler
1 Arka plan
2 Zaman çizelgesi
3 Devlet önlemleri
3.1 Ocak-Şubat
3.2 Mart
3.3 Nisan
3.4 Seyahat ve giriş kısıtlamaları
3.5 Tarama
3.6 Yasal duyurular
3.7 Kapatılan yerler
3.8 Sokağa çıkma kısıtlamaları
4 İstatistikler
4.1 Haritalar
4.2 Yurtdışından gelen olaylar
5 Ayrıca bakınız
6 Kaynakça
7 Dış bağlantılar
Arka plan
Şablon:Kayma 12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'da Çin'in Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün teneffüs rahatsızlıklarına niçin olduğunu doğruladı.[17][18]
Ölüm payı COVID-19 için SARS'a bakılırsa daha düşüktür.[19][20] Ancak bulaş payı çok daha yüksektir.[21]
Zaman çizelgesi
Pandeminin vakit çizelgesi
30 Ocak'ta Hindistan ilk COVID-19 olayını bildirdi, 3 şubatta üç vakaya terfi etti; tamamı Vuhan'dan dönen öğrencilerdi.[22][23] Şubat ayının geri kalanında olaylarda belirgin bir artış görülmedi. 4 Mart'ta, 14 enfekte üyesi olan bir İtalyan gezgin grubunun da dahil olduğu 22 yeni vaka ortaya çıktı.[24]
Ülke genelinde vaka sayısı, virüsten etkilenen etkilenen ülkelere gezi geçmişi olan insanlarla bağlantılı olan birkaç vaka bildirildikten sonrasında, Mart ayında arttı. 12 Mart'ta Suudi Arabistan'dan dönmüş 76 yaşındaki bir adam, ülkedeki virüsün ilk kurbanı oldu.[25]
Virüsü taşıyan İtalya ve Almanya'dan dönen bir ibadetçi, 10-12 Mart tarihleri içinde Anandpur Sahib'deki Sih festivaline katılarak "süper yayıcıya"ya dönüştü.[26][27] Pencap'taki 20 köyde 40.000'den fazla kişi karantinaya alındı.[28]
6 Nisan'da Mumbai'nin Wockhardt Hastanesi'nde 26 hemşire ve 3 doktorun virüse yakalandığı tespit edildi. Hastane geçici olarak kapatıldı ve karantina bölgesi deklare edildi. Enfeksiyonlar nedeniyle hastane yönetimi ihmalkârlıkla suçlandı.[29]
16 Nisan'da, Mart ayı içinde Tebliğ Cemaati’nce düzenlenmiş bir dinî etkinlik dolayısıyla grubun lideri Muhammed Saad Kandhalvi’nin insan öldürmeye teşebbüsten yargılanmaya başlandı.[30]
2 Mayıs'ta, Hazur Sahib'ten Punjab'a ortalama 4000 kişi geri döndü, kendilerini taşıyan 27 şoför de dahil birçoğunun testi pozitif yönde çıktı.[31][32]
Devlet önlemleri
Ocak-Şubat
Virüs karşıtı önlemler ilk olarak Ocak ayında uygulanmıştır. Hindistan, 21 Ocak'ta Çin'den gelen yolculara termal tarama başlattı.[33] Uygulama, başlarda 7 havaalanında gerçekleştirildi ve Ocak sonuna doğru 20 havaalanına genişletildi.[34] Şubat ayında tarama Tayland, Singapur, Hong Kong, Japonya ve Güney Kore'den yolculara da uygulanmaya başlandı.[35] Şubat sonuna doğru listeye Nepal, Vietnam, Endonezya ve Malezya eklendi.[36] Şubat ayında çok az sayıda yeni olay tespit edildi, ancak Shashi Tharoor, asemptomatik kişilerin taramada tespit edilemeyeceğine dikkat çekti. Ulusal çapta kapsamlı bir gözetim sistemi bulunmadığından, test altyapısının yetersiz olduğu için ve insanların bilinçli olmadığından endişeliydi.[37] Aslında, Hindistan Tıbbi Araştırma Konseyi'ndeki bilim insanları, termal taramaının tek başına ehil olmadığını biliyorlardı.[38]
Mart
Sağlık ve Aile Refahı Bakanlığı tarafınca piyasaya sürülen poster
Mart ayının başından ortalarına kadar hükûmet, ülkedeki salgının kötüleşmesi ile başa çıkmak için muhtelif planlar hazırladı.[39] Panik benzeri bir durumdan kaçınmak için de planlar yapılmış oldu.[40]
Hindistan Uzay Araştırma Organizasyonu (ISRO), Kerala'daki üç tesiste salgına karşı önlemler aldı. Tesisler biyometrik parmak izi taramasıyla askıya alındı, tıbbi nezaret hızlandırılırken ziyaretler minimize edildi.[41]
17 Mart'ta Hindistan Hükûmeti, tüm Hindistan eyaletlerinin 31 Mart'a kadar uygulaması için toplumsal mesafe önlemleri almaya teşvik eden bir belge yayınladı.[42] Tüm Merkezi Silahlı Polis Kuvvetlerinin cenk moduna girmesini isteyen bir hükûmet yönergesi çıkarıldı; bütün mecbur olmayan izinler iptal edildi.[43][44] Ayrıca bir COVID-19 Ekonomik Müdahale Görev Gücü de kuruldu.[45][46]
Tamil Nadu Hükûmeti 27 Mart'ta koronavirüsle savaşmak için yüzlerce laboratuvar teknisyeni, tabip ve hemşireyi atadı. Ayrıca eyalette 200 yeni ambulans uygulamaya çalıştı.[47] Assam Hükûmeti Sarusacai stadyumunda ve Guwahati'deki Nehru Stadyumu'nda izolasyon tesisleri oluşturmaya başladı.[48][49]
Nisan
Büyük Hint şehirleri ve birçok eyalet maske takmayı mecbur hale getirdi.[50] Ama ne yazık ki halk bu zorunluluğa uymadı.
Seyahat ve giriş kısıtlamaları
3 Mart 2020'de Hindistan hükûmeti yeni vize vermeyi durdurdu. Daha ilkin İtalya, İran, Güney Kore ve Japonya vatandaşları için verilen vizeler askıya alındı.[51]
Diplomatik ve diğer resmi vizelerin yanı sıra Hindistan Yurtdışı Vatandaşları için vizesiz seyahat haricinde tüm vizeler 13 Mart'ta askıya alındı. COVID-19'dan etkilenen ülkelerden dönen Kızılderililerin 14 gün karantinaya katılımı istendi.[4][52] Bu önlemler 17-18 Mart'ta Avrupa, Körfez ülkeleri ve Malezya dahil Asya ülkelerinden gelen vatandaşlara genişletildi.[53][54]
Myanmar ile kara sınırı 9 Mart'ta Mizoram ve Manipur eyaletlerine girişler kısıtlanmaya başladı.[55][56] 13 Mart'ta Hindistan Hükûmeti Pakistan dışındaki tüm komşu ülkelerden yolcu trafiğini kapattı.[57] Pakistan'dan gelen trafik 16 Mart'ta kapatıldı.[58] Sri Kartarpur Sahib için seyahat ve kayıt da bu tarihte askıya alındı.[59]
Sikkim, 17 Mart'tan itibaren yerli turistlerin eyalete girişini kısıtladı ve halihazırda eyalette bulunanlardan ayrılmasını istedi.[60] Himachal Pradesh, yerli ve yabancı turistlerin 19 Mart'ta bir sonraki duyuruya kadar girişini yasakladı.[61] Pencap, 21 Mart itibarıyla toplu nakliyat kullanımını yasakladı.[62]
Tarama
4 Mart 2020'de Sağlık ve Aile Refahı Bakanı Harsh Vardhan, Hindistan'a gelen bütün uluslararası yolcuların zorunlu olarak tarandığını duyurdu. Ayrıca, o tarihten itibaren havaalanlarında 589.000 bireyin tarandığını, Nepal sınırlarında bir milyondan fazla bireyin tarandığını ve ortalama 27.000 kişinin nezaret altında bulunduğunu belirtti.[63][64]
Yasal duyurular
11 Mart 2020'de Hindistan Bakanı Sekreteri Raciv Gauba, bütün eyaletlerin 1897 Salgın Hastalıklar Yasası'nın 2. Bölümü'nün hükümlerine başvurmaları gerektiğini duyurdu.[65][66]
Kapatılan bölgeler
Mart'tan yaklaşık bir ay sonrasında, ülke genelinde birçok eyalet okulları, üniversiteleri, spor salonu, market ve beyazperde şeklinde halka aleni bölgeler kapatıldı.
5 Mart'ta Delhi Hükûmeti, Delhi'deki bütün ilkokulların tedbir olarak 31 Mart'a kadar kapatılacağını duyurdu.[67]
7 Mart'ta Cemu ve Keşmir'deki ilköğretim okulları olan iki şüpheli olay bildirildikten sonra 31 Mart'a kadar kapatıldı.
9 Mart'ta Kerala'nın Pathanamthitta ilsinde tahsil kurumları için üç günlük tatil ilan edildi. Karnataka, Bangalore'deki tüm anaokulu ve okul öncesi okulları için süresiz dinlence duyuru etti. Şehirde teyit edilmiş bir vaka bildirildikten sonrasında tatil beşinci sınıfa kadar uzatıldı.[68]
10 Mart'ta Kerala, 11 Mart'tan itibaren bütün üniversitelerin kapatıldığını duyurdu.[69]
12 Mart'ta Yeni Delhi, bütün okulları, kolejleri ve sinema salonlarını kapattı ve bütün halka açık alanların dezenfekte edileceğini duyurdu. Karnataka bütün eğitim kurumlarını ve halka açık yerleri bir haftalığına kapattı ve halka açık etkinlikleri,[70] Odisha tahsil 6kurumlarını ve sinema salonlarını kapattı ve mecbur olmayan toplantıları yasakladı.[71][72]
13 Mart'ta Pencap, Çatisgarh ve Manipur Hükûmetleri 31 Mart'a kadar eğitim kurumlarını kapattı.[73][74][75]
14 Mart'ta Himachal Pradesh 31 Mart'a kadar öğrenim kurumlarını ve tiyatroları kapattı. Batı Bengal 31 Mart'a kadar bütün tahsil kurumlarını kapattı.[76][77] Maharashtra Hükûmeti 31 Mart 2020 tarihine kadar kentsel alanlardaki bütün amme tesislerini kapattı.[78][79] Racastan Hükûmeti 30 Mart'a kadar tüm tahsil kurumlarını, spor salonlarını ve beyazperde salonlarını kapattı, sadece okul ve üniversite sınavları devam edecekti.[80]
15 Mart'ta Pramod Sawant, bütün öğrenim müesseselerinin 31 Mart'a kadar kapalı kalacağını, ancak sınavların yapılmasını planladığını açıkladı.[81]
17 Mart'ta Uttar Pradesh'teki okullar ve üniversiteler 2 Nisan'a kadar kapatıldı ve devam eden sınavlar ertelendi. Racastan Hükûmeti, 31 Mart'a kadar halka aleni yerlerde 50'den fazla kişinin toplanmasını yasakladı.[82] Tamil Nadu'daki önemli turistik bölgeler kapatıldı. Nilgiris ilsindeki yetkililer Ooty şeklinde turistik yerlerin kapatılmasını emretti ve otel ve dinlence köylerinde kalan turistlere şehri terk etmeleri için 24 saat verildi.[83] Maharaştra'daki devlet daireleri yedi gün süresince kapatıldı. Çandigarh yönetimi 31 Mart'a kadar amme tesislerinin kapatılmasını emretti.[84]
18 Mart'ta Cemu ve Kaşmir, tüm turistlerin girişini yasakladı.[85] Andhra Pradeş Hükûmeti, tüm eğitim kurumlarının 31 Mart'a kadar kapatılacağını duyurdu.[86]
23 Mart'ta Maharaştra başbakanı diğer illere tüm sınırların kapatılacağını ve eyalet genelinde sokağa çıkma yasağının uygulanacağını duyurdu.[87]
Sokağa çıkma kısıtlamaları
22 Mart'ta Hindistan Hükûmeti, 22 eyaletteki 82 ilye girişlerin kapatılacağı deklare etti.[88] 23 Mart günü sabah saat 6.00'da Delhi'ye girişler kapatıldı.[89][90] Bengaluru, Chennai ve Mumbai gibi 80 kent karantinaya alındı.[91] Eyaletler arası seyahatlere izin verildi, tekrar de bazı eyaletler sınırlarını kapatmıştı.[92]
23 Mart'ta 75 ilye girişler kapatıldı.[93]
24 Mart'ta 21 günlüğüne ülke genelinde bir sokağa çıkma kısıtlaması ilan edildi.[94] 6 Nisan'a kadar her altı günde bir ikiye katlanan artış hızı yavaşladı.[95]
Sokağa çıkma kısıtlamasının süresinin sonlarına yaklaşılınca, birkaç eyalet kısıtlamanın uzatılmasını önerdi.[96] 14 Nisan'da Başbakan Narendra Modi, ülke genelindeki kilitlenmeyi 3 Mayıs'a kadar uzattı.[97]
1 Mayıs'ta Hindistan Hükûmeti, ülke çapında kilitlenmeyi 17 Mayıs'a kadar iki hafta daha uzattı.[98] 17 Mayıs'ta, engellemeler 31 Mayıs'a kadar daha uzatıldı.[99]
İstatistikler
İndeks: S&P BSE 500 (1 Ocak 2015'ten 9 Mayıs 2020'a kadar)
Hindistan'da virüse karşı mücadele görevlerini yayınlayan afiş
Vadodara, Gucarat'ta boş yollar
Bu sayılar, Sağlık ve Aile Refahı Bakanlığı'nın sitesinde yayınladığı verilerden alınmıştır.
Dosya:20200402 - The Times of India - COVID-19 lockdown - Ram Temple in Bhubaneswar wears a deserted look on Ram Navami.WebmMedyayı oynat
Bhubaneswar'ın kalbindeki Hindu tapınağı
Haritalar
Milyon kişiye bakılırsa doğrulanmış olay haritası (3 Mayıs itibarıyla)
Milyon kişiye göre ölenler haritası (3 Haziran itibarıyla)
Milyon kişiye nazaran iyileşenler haritası (3 Haziran itibarıyla)
Yurtdışından gelen vakalar
11 Nisan 2020'de, 1.500'den fazla Hint Amerikan'ın enfekte olduğu ve 40'tan fazla Hint Amerikan'ın ve Hint vatandaşın yaşamını kaybetmiş olduğu bildirildi.[100]
Dışişleri Bakanlığı, yurtdışında 3.336 doğrulanmış Hint vakanın bulunduğunu doğruladı ve 16 Nisan itibarıyla 25 kişi yaşamını kaybetmiş oldu. 26 Nisan 2020'de yetkililer, yurtdışındaki Hintlerin doğrulanmış vakalarının 40 ölümle 6.300'e yükseldiğini doğruladı.[101]
COVID-19 salgını Vuhan'da başladı ve tüm kıtaya yayıldı. 2 Mayıs 2020 itibarıyla Kuzey Kore ve Türkmenistan hariç Asya'daki her ülke en az bir COVID-19 olayı bildirmiş oldu.
Onaylanmış koronavirüs vakalarının en fazla olduğu ülkeler Türkiye, İran, Çin, Hindistan ve Suudi Arabistan'dır. Salgından sonra bir COVID-19 vakası bildiren ilk ülkeler içinde Güney Kore ve Tayvan vardı sadece bu ülkeler salgını başarıyla kontrol ettiler. En fazla ölüm, Çin, Türkiye, Hindistan ve Endonezya'da kaydedildi.[1][2]
İçindekiler
1 Onaylanmış vakalar
1.1 Afganistan
1.2 Ermenistan
1.3 Azerbaycan
1.4 Bahreyn
1.5 Bangladeş
1.6 Butan
1.7 Brunei
1.8 Kamboçya
1.9 Hong Kong
1.10 Makao
1.11 Kıbrıs
1.12 Doğu Timor
1.13 Gürcistan
1.14 Hindistan
1.15 Endonezya
1.16 İran
1.17 Irak
1.18 İsrail
1.19 Japonya
1.20 Ürdün
1.21 Kazakistan
1.22 Kuveyt
1.23 Kırgızistan
1.24 Laos
1.25 Lübnan
1.26 Malezya
1.27 Maldivler
1.28 Moğolistan
1.29 Myanmar
1.30 Nepal
1.31 Umman
1.32 Pakistan
1.33 Filistin
1.34 Filipinler
1.35 Katar
1.36 Rusya
1.37 Suudi Arabistan
1.38 Singapur
1.39 Güney Kore
1.40 Sri Lanka
1.41 Suriye
1.42 Tayvan
1.43 Tacikistan
1.44 Tayland
1.45 Türkiye
1.46 Birleşik Arap Emirlikleri
1.47 Özbekistan
1.48 Vietnam
1.49 Yemen
2 Diğer ülke ve bölgelerdeki önlemler
2.1 Britanya Hint Okyanusu Toprakları
2.2 Türkmenistan
2.3 Kuzey Kore
3 Ayrıca bakınız
4 Dış linkler
5 Kaynakça
Onaylanmış vakalar
Afganistan
23 Şubat 2020 tarihinde, Kum'dan en az üç Herat'lıda COVID-19 şüphesi tespit edildi. Daha fazla test için Kâbil'e örnekler gönderildi.[3] Afganistan sonrasında İran sınırını kapattı.
Ermenistan
Ermenistan ilk koronavirüs vakasını 29 Şubat'ın geç saatlerinde/1 Mart sabahı erken saatlerinde 29 yaşındaki bir Ermeni vatandaşının İran'dan döndüğünü ve virüs testinin olumlu bulunduğunu doğruladı. Ermenistan daha ilkin İran sınırını kapatmıştı. 15 Mart itibarıyla, onaylanmış 23 vaka vardır ve bunların 300'den fazlası karantinadadır.[4] 23 Mart'ta 23 olay doğrulandı.[5]
Azerbaycan
28 Şubat'ta Azerbaycan, İran'dan seyahat eden bir Rus vatandaşıyla alakalı ilk vakayı doğruladı.[6]
Bahreyn
Ülkedeki ilk dava 21 Şubat'ta doğrulandı.
Bangladeş
Ülkenin ilk üç olayı 7 Mart 2020'de doğrulandı. Etkilenenlerden ikisi İtalya'dan Bangladeş'e dönmüştü ve biri, bu ikisinden birinin aile üyesiydi.[7] 18 Mart'ta, ülkede ilk koronavirüs ölümü rapor edildi.[8]
Butan
6 Mart'ta ülkedeki ilk vaka onaylandı.[9]
Brunei
9 Mart'ta Sağlık Bakanlığı, 3 Mart'ta Kuala Lumpur'dan dönen 53 yaşındaki bir erkeğin testinin pozitif çıktığını doğruladı.[10] Hasta tedavi için Tutong'daki Ulusal İzolasyon Merkezine taşındı.
Kamboçya
Kamboçya, 27 Ocak'ta ilk vakayı doğruladı.
Hong Kong
1 Mart itibarıyla Hong Kong Sağlık Koruma Merkezi, Hong Kong'da 100 olay tespit etmişti. 36 hasta iyileşti ve 2 kişi öldü.[11][12][13] 2 Nisan'a kadar, Hong Kong'da doğrulanmış veya muhtemel vakaların sayısı, yurt dışından dönen öğrenci akını sonrasında 767'ye terfi etti.[14]
Makao
Makao'daki ilk vaka 22 Ocak'ta doğrulandı.[kaynak belirtilmeli]
Kıbrıs
9 Mart'ta Kıbrıs, biri Lefkoşa'da, öteki Limasol'da olmak üzere ilk 2 vakayı doğruladı.[15][16]
Doğu Timor
Doğu Timor 20 Mart'ta ilk COVID-19 vakasını doğruladı.[17]
Gürcistan
Gürcistan'da salgın
26 Şubat'ta Gürcistan ilk COVID-19 olayını doğruladı. İran'dan Gürcistan'a dönen 50 yaşında bir adam, Tiflis'teki Enfeksiyon Hastalıkları Hastanesi'ne alındı. Azerbaycan üstünden Gürcistan sınırına taksi ile geri döndü.[18][19][20][21]
Hindistan
Hindistan'da salgın haritası
Hindistan Hükûmeti, yaklaşık 500 Hint tıp öğrencisinin çalıştığı Vuhan için vatandaşlarına bir gezi öneri yayımladı.[22] Çin'den gelen yolcuların termal taramasını gerçekleştirmiş oldu.[23][24]
30 Ocak'ta Hindistan, Vuhan Üniversitesi'nden Kerala'ya dönen bir öğrencide ilk vakayı doğruladı.[25] Şubat ayının başlarında, Kerala'da iki vaka daha doğrulandı. Üçü de iyileşti.[26]
Endonezya
10 Mayıs itibarıyla il başına olay
Ülkedeki ilk iki vaka 2 Mart 2020'de doğrulandı.[27] 10 Mayıs zamanı itibarıyla 14.032 teyit edilmiş vaka, 973 ölüm ve 2.698 iyileşme olmuştur.[28] 9 Nisan'a kadar istila 34 ilin tamamına yayılmıştı. Endonezya şu anda Güneydoğu Asya'da sadece Singapur'un gerisinde en oldukca etkilenen ikinci ülkedir. Ülke çapında kilitlenme yürütmek yerine, hükûmet büyük ölçekli toplumsal kısıtlamaları onayladı (Indonesian, PSBB olarak kısaltılmıştır).
İran
21 Şubat'a kadar toplam 18 bireyin SARS-CoV-2 enfeksiyonu olduğu doğrulandı[29] ve dört ölüm gerçekleşti.[30][31]
Irak
Ülkedeki ilk olay 22 Şubat'ta doğrulandı. 23 Nisan itibarıyla, onaylanış 1.631 vaka ve 83 ölüm var.[32]
İsrail
21 Şubat'ta İsrail ilk COVID-19 olayını doğruladı.[33] 15 Mart zamanı itibarıyla 200 onaylanmış olay vardır.[34] 20 Mart'ta İsrail'de ilk onaylanmış ölüm bildirildi.[35]
Japonya
İlk vaka 3 Ocak'ta doğrulandı.
Ürdün
2 Mart'ta ülkedeki ilk olay onaylandı.[36][37]
Kazakistan
13 Mart'ta ülkedeki ilk iki vaka doğrulandı.
23 Nisan itibarıyla, 14 ölümle birlikte 1.091 onaylanmış olay bulunmaktadır.[38]
Kuveyt
Ülkedeki ilk olay 24 Şubat'ta doğrulandı.
Kırgızistan
18 Mart'ta ülkedeki ilk üç vaka doğrulandı.[39] Sağlık Bakanı Kosmosbek Cholponbayev Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Kırgızistan'ın ilk üç koronavirüs olayını doğruladı.
Üç Kırgız vatandaşın testi, Suudi Arabistan'dan döndükten sonrasında olumlu çıktı.
Laos
23 Nisan itibarıyla Laos'ta 19 onaylanmış olay var.[40][41]
Lübnan
21 Şubat'ta ilk olay belirtildi.
Malezya
Sekiz Çinli vatandaş, Singapur'daki enfekte bir kişiyle temasa geçtikten sonrasında 24 Ocak'ta Johor Bahru'daki bir otelde karantinaya alındı.[42]
Maldivler
7 Mart'ta ülkedeki ilk iki olay doğrulandı.
Moğolistan
10 Mart'ta ilk olay doğrulandı.[43]
Myanmar
23 Mart'ta Myanmar birinci ve ikinci COVID-19 olayını doğruladı.[44]
Nepal
Nepal salgın haritası
Vuhan'dan Katmandu'ya dönen bir Nepalli talebe, 24 Ocak 2020'de ülkenin ve Güney Asya'nın ilk vakası oldu.[45][46][47]
Umman
24 Şubat'ta ülkedeki ilk iki vaka doğrulandı.[48][49]
Pakistan
Coronavirüs'ün 8 Nisan 2020'ye kadar Pakistan'da yayılması
Confirmed cases reported
Pakistan Hükûmeti, ülkeye koronavirüsün girmesini önlemek için İslamabad, Karaçi, Lahor ve Peşaver'deki havaalanlarında yolcu taramasına başladı.[50] Pakistan Uluslararası Havayolları, bununla beraber, Pekin Başkent Uluslararası Havalimanı'ndaki uçuşlarında uçağa binmeden önce yolcuları ön ekrandan izleyeceklerini duyurdu.[51]
Ülkedeki ilk vaka 26 Şubat'ta doğrulandı. 1 Mart'ta Karaçi ve İslamabad'da iki COVID-19 vakası daha doğrulandı ve olay sayısı dört oldu.[52]
3 Mart'ta Pakistan beşinci olayını doğruladı.[53]
Filistin
5 Mart'ta yedi vaka onaylandı.[54][55]
Filipinler
30 Ocak 2020'de ilk vaka onaylandı.
Katar
Katar ilk vakayı 29 Şubat'ta İran'dan dönen bir kişide doğruladı. Katar'daki ilk ölüm, kronik hastalığı olan 57 yaşındaki Bangladeş uyruklu bir kişide, 28 Mart'ta kaydedildi. Katar 31 Mart'ta ikinci Koronavirüs ölümünü ve 88 yeni vakayı doğrulayarak 781 vakaya ulaştı. Sağlık Bakanlığı, 11 enfekte ferdin iyileştiğini açıkladı.
Rusya
31 Ocak'ta biri Tyumen Oblastı'nda, diğeri Zabaykalsky Krai'de olmak üzere iki vaka doğrulandı.
Suudi Arabistan
Suudi Arabistan ilk vakayı 2 Mart'ta doğruladı.[56]
Singapur
Singapur'daki ilk olay 23 Ocak'ta onaylandı.[57]
10 Mayıs itibarıyla, 20 ölümle beraber 23.336 onaylı vaka vardır.[58]
Güney Kore
Salgın eğrisi Güney Kore COVID-19
Güney Kore'de ilk onaylanmış vaka 20 Ocak 2020'de açıklandı.[59] Kore Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'ne nazaran, onaylanmış olay sayısı 19 Şubat'ta 20'ye, 20 Şubat'ta 58'e terfi etti.
Sri Lanka
Ülkedeki ilk vaka 27 Ocak'ta doğrulandı. Ülkenin 25 Nisan itibarıyla 452 vakası var. 1 Nisan itibarıyal Sri Lankalı yetkililer, 14.000'den fazla kişiyi izlemeye aldı.
Suriye
Suriye'deki ilk vaka 22 Mart'ta doğrulandı.[60][61]
Tayvan
Belediyeler ve ilçelerdeki onaylanmış vakalar
Tayvan'daki ilk olay 21 Ocak'ta doğrulandı.[62]
Tacikistan
30 Nisan 2020'de Tacikistan'da ilk 15 COVID-19 olayı bildirildi.[63]
Tayland
13 Ocak'ta Tayland'daki ve Çin dışındaki ilk olay açıklandı.[64][65][66]
1 Mart'ta Tayland'da ilk doğrulanmış ölüm bildirildi.[67]
23 Nisan itibarıyla, 50 ölüm ve 2.430 iyileşme ile doğrulanmış toplam 2.839 vaka var.[68]
Türkiye
11 Mart 2020'de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Avrupa'da gezi ederken virüse yakalanmış bir adamın ülkedeki ilk vaka bulunduğunu deklare etti.[69]
12 Mart 2020'de Türk hükûmeti, ülkedeki ilkokulların, ortaokulların, liselerin ve üniversitelerin 16 Mart 2020'den itibaren kapatılacağını duyurdu.[70]
Birleşik Arap Emirlikleri
Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki ilk olay 29 Ocak'ta belirtildi.[71][72] Orta Doğu'da onaylanmış bir vakayı bildiren ilk ülke oldu.[73]
COVID-19'a bağlı ilk ölüm 20 Mart'ta rapor edildi.[74]
Plajlar, alışveriş merkezleri ve havaalanları kapatıldıktan sonra 26 Mart günü akşam saat 8'den akşam 6'ya kadar sokağa çıkma yasağı uygulandı. Toplu taşıma araçları kapatıldı. Sokağa çıkma yasağı saatlerinde ülke çapında dezenfeksiyon ve sterilizasyon kampanyası başlatıldı.
Özbekistan
15 Mart'ta ülkedeki ilk olay doğrulandı.
Vietnam
Vietnam istila haritası
(27 Mart itibarıyla):
Onaylanmış vakalar
Şüphelenilen olaylar
22 Ocak - 25 Şubat içinde, bir çok Vuhan'dan dönmüş bir öbek işçi ve akrabalarıyla ilişkili 16 hasta tespit edildi. Diğerleri arasında iki Çinli uyruklu şahıs, onlarla münasebet eden Vietnamlı bir resepsiyoncu ve ABD'den seyahat ederken Vuhan'da iki saat konaklamış bir Vietnamlı-Amerikalı yer alıyor. 25 Şubat itibarıyla 16 vakanın hepsi iyileşti.[75][76][77][78][79]
6 Mart'ta Vietnam Sağlık Bakanlığı tarafınca 28 olay belirtildi.[80]
Vietnam'da 6 ve 27 Mart tarihleri içinde COVID-19 vakalarını devamlı arttı.
Yemen
Hadramut'taki ilk onalanmış vakanın 10 Nisan'da bildirilmesi üstüne salgının Yemen'e sıçradığı doğrulandı.[81]
Diğer ülke ve bölgelerdeki önlemler
Britanya Hint Okyanusu Toprakları
5 Mayıs itibarıyla Britanya Hint Okyanusu Toprakları'nda vaka olmamıştır. Adaya, Diego Garcia'da bir askeri üs bulunması sebebiyle zaten oldukça kısıtlı olan erişim daha da azaltıldı ve ziyaretçi gemiler için lisanslar askıya alındı.[82] Bölgeye gelen hepimiz 14 gün karantinaya alınmış; sosyal mesafe önlemleri de alınmıştır.[83]
Türkmenistan
Türkmenistan'da onaylanmış COVID-19 olayı yoktur.[84] Hükûmet "koronavirüs" kelimesini sansürledi.[85]
Kuzey Kore
Kuzey Kore'de onaylanmış olay yoktur.[86] Kuzey Kore, COVID-19 sebebiyle sınırları kapatan ilk ülkelerden birisiydi.[87] Şubat ayında maskeleri takmak mecbur hale geldi ve restoranlar şeklinde halka aleni bölgeleri ziyaret etmek yasaklandı. Kayak merkezleri ve kaplıcalar kapatıldı ve askeri geçit törenleri, maratonlar ve diğer halka açık etkinlikler iptal edildi.[88]
31 Mart 2020'de Asia Times, Kuzey Kore'nin salgına karşı almış olduğu önlemlerin büyük seviyede başarılı bulunduğunu bildirdi.[89] DSÖ'nün Kuzey Kore temsilcisi Edwin Salvador, 2 Nisan itibarıyla 709 bireyin test edildiğini, herhangi bir onaylanamış vakanın olmadığını ve 509 kişinin karantinaya alındığını bildirdi.[86]
26 Şubat 2020'de, COVID-19 pandemisinin Karaçi'deki bir öğrencinin İran'dan döndükten sonra pozitif yönde çıkmasıyla Pakistan'a eriştiği doğrulandı.[1] 18 Mart'a kadar dört ilde, iki özerk bölgede ve İslamabad'da olaylar kaydedildi.[2]
14 Mart 2020 itibarıyla 35.700 doğrulanmış vaka, 9.695 iyileşen ve 770 ölüm vardır. Punjap 13.200 ile en yüksek vakayı, Hayber Pahtunhva 245 ile en yüksek ölümü kaydetti.
Bir tutanağa nazaran Pakistan, 25 Nisan'a kadar 50.000 rahatsızlık olayı bekleyebilirdi.[3][4][5] Bununla beraber, bu sayı, beklenenin yarısından azı olan 13.000'in altında kaldı.[6] Pakistan, Nisan 2020'de Çinli bir deva şirketiyle birlikte aşı denemelerine başladı.[7]
Arka plan
Şablon:Kayma 12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'da Çin'in Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün solunum hastalıklarına neden olduğunu doğruladı.[8][9]
Ölüm oranı COVID-19 için SARS'a bakılırsa daha düşüktür.[10][11] Ancak bulaş fazlaca daha yüksektir.[12]
Kerala'da, 9 Mayıs 2020'den itibaren 485 iyileşme, 505 onaylı vaka ve 3 ölüm vardır. Kerala, Hindistan'daki bütün eyaletler arasında en düşük ölüm oranına sahip eyalettir. Kerala'nın COVID-19'u önlemedeki başarısı büyük seviyede övüldü.
45 gün sonra ilk kere, 1 Mayıs 2020'de COVID-19 pozitif yönde olay bildirilmedi.[2]
Arka plan
12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'da Çin'in Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün teneffüs rahatsızlıklarına niçin olduğunu doğruladı.[3][4]
Ölüm payı COVID-19 için SARS'a gore daha düşüktür.[5][6] Ancak bulaş oranı fazlaca daha büyüktür.[7]
Karantina
Kerala, Hindistan'da koronavirüs yada kırmızı/yüksek riskli bölgelerden dönenler için 28 günlük ev karantinasını zorunlu tutarken, Hindistan için milli yönergeler 14 gündür.[8][9] Evde karantina yapılması tavsiye edilen kişilere 28 günlük dönemde evlerinde kalmaları ve koronavirüs enfeksiyonu belirtileri göstermeleri durumunda esenlik otoritelerine rapor vermeleri önerilir.[10]
Koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) şiddetli akut teneffüs sendromu koronavirüsü 2 (SARS-CoV-2)'nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İlk vaka ile Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde Kasım 2019 tarihinde karşılaşılmıştır. O zamandan bu yana yayılmaya devam etmiş ve hala daha idame eden bir pandemiye neden olmuştur. 3 Mart 2020 itibarıyla dünya genelinde ölüm payı %3,4 olup[1], 28 Mart 2022 zamanı itibarıyla Dünya'da 482.666.061 onaylanmış vaka, 417.064.534 iyileşen varken virüs nedeniyle 6.150.077 hasta öldü.[2]
COVID-19 semptomları çoğu zaman değişkendir fakat ateş, öksürük, bitkinlik, soluk almakta zorluk, anozmi (koku alma duyusunda yitik) ve tat alma duyusunda yitik şeklinde semptomlar sıkça görülen semptomları arasındadır. Semptomlar virüsle temastan bir ile on dört gün içerisinde görülmektedir. Enfekte olan kişilerden ortalama olarak beş kişiden birinde herhangi bir belirti görülmemektedir.[3] Çoğu insanda hafif semptomlar görülmesine rağmen birtakım insanlarda akut teneffüs sıkıntısı sendromu (ARDS)'nin görülmesine niçin olabilmektedir. ARDS sitokin fırtınalarına,[4] çoklu organ yetmezliğine, sepsise ve tromboza neden olabilmektedir. (Özellikle akciğerler ve kalpte olmak suretiyle) Organlarda uzun vadeli hasarlar gözlemlenmiştir. Hastalığın akut evresini geçirmiş olmalarına karşın çeşitli tesirleri aylarca yaşamaya devam eden kayda değer sayıda hastanın bulunması endişelere niçin olmaktadır. Bu durum ek olarak uzun COVID olarak da tanınmaktadır. Bu etkisinde bırakır arasında şiddetli yorgunluk, hafıza kaybı da dahil olmak üzere bilişsel sorunlar, düşük derecelerde ateş, kaslarda güçsüzlük ve nefes darlığı bulunmaktadır.[5][6][7][8]
COVID-19'a neden olan virüs sıklıkla enfekte bir ferdin başka bir kişiyle yakın temasta bulunmasıyla bulaşmaktadır.[9][10] Virüsü içeren minik damlacıklar ve aerosoller enfekte kimsenin soluk alması, öksürmesi, hapşırması, şarkı söylemesi veya konuşması niteliğinde ağız ve burnundan yayılabilir. İnsanlar virüsün ağız, burun veya gözlere gelmesi niteliğinde enfekte olurlar. Virüs ayrıca kontamine yüzeyler nedeniyle de bulaşabilmektedir, fakat hastalığın bulaşmasının ana yolunun bu olmadığı düşünülmektedir.[10] Hastalığın aktarımının ne halde olduğu kati olarak nadiren tespit edilebilir,[11] ancak enfeksiyon sıklıkla insanların belli bir süre süresince birlikte bulunmaları niteliğinde gerçekleşmektedir. Enfekte kimse semptom göstermeye başlamadan iki gün ilkin bile başkalarına bu virüsü bulaştırabilir. Ayrıca COVID-19 semptom göstermeyen kimselerden de bulaşabilir. Normal olaylarda on güne kadar, ağır vakalarda ise iki hafta boyunca enfekte kalabilmek mümkündür. Hastalığın teşhisi için muhtelif yöntemler geliştirilmiştir. Teşhis için en yaygın kulanılan metot nazofaringeal sürüntü sayeinde uygulanan reel-zamanlı polimeraz zincir reaksiyonudur (rRT-PCR).
Önleyici tedbirler arasında fiziksel yada sosyal mesafe, karantina, kapalı alanların havalandırılması, öksürme ve hapşırma durumunda ağız ve burunun kapatılması, ellerin yıkanması ve yıkanmamış ellerin yüzden uzak tutulması yer alır. İletim riskini en aza indirmek için halka açık ortamlarda yüz maskeleri kullanılması tavsiye edilmiştir. Çeşitli aşılar geliştirilmiş ve muhtelif ülkelerce toplu aşılama kampanyaları başlatılmıştır.
Virüsü inhibe eden ilaçların geliştirilmesi için emek harcamalar devam etse de, birincil tedavi şu an için semptomatiktir. Kontrol altına alma işlemleri; semptomların tedavisini, destekleyici bakımı, izolasyonu ve deneysel önlemleri içerir.
İçindekiler
1 Belirti ve Bulgular
2 Sebebi
2.1 Bulaşma
2.2 Viroloji
3 Epidemiyoloji
4 Tanı
4.1 Kodlandırılması
4.2 Patoloji
5 Önlenmesi
5.1 Aşı
5.2 Sosyal Mesafe
5.3 İzolasyon
5.4 Yüz maskeleri ve teneffüs hijyeni
5.5 El yıkama ve hijyen
5.6 Yüzey Temizliği
5.7 Havalandırma ve hava filtrasyonu
5.8 Sağlıklı beslenme ve sıhhatli yaşam tarzı
6 Tedavi
6.1 İlaçlar
6.2 Solunum desteği
7 Prognoz
8 Ölümcüllüğü
9 Adlandırma
10 Tarihi
11 Diğer hayvanlar
12 Araştırmalar
13 Ayrıca bakınız
14 Kaynakça
15 Dış bağlantılar
Belirti ve Bulgular
COVID-19'un semptomları, hafifçe semptomlardan ağır hastalığa kadar değişkenlik göstermektedir. Yaygın semptomları arasında baş ağrısı, koku ve tat kaybı, burun tıkanıklığı ve burun akıntısı, öksürük, kas ağrısı, boğaz ağrısı, ateş ve nefes alma güçlüğü yer alır. Aynı enfeksiyona haiz kişilerde farklı semptomlar görülebilmektedir ve bu semptomlar zamanla değişim gösterebilir. Daha evvelinde kulak, burun, boğaz rahatsızlığı olmayan kişilerde koku kaybı ile tat kaybının aynı anda görülmesi % 95 özgüllük oranıyla COVID-19 ile ilişkilendirilir.
Çoğu hasta (%81) hafif ile orta şiddette semptomlar gösterirken (hafif derecede zatüreye kadar), bir kısmı (%14) ağır semptomlar göstermekte (soluk darlığı, hipoksi, %50'den fazla akciğer tutulumu şeklinde), az bir bölümü ise (%5) tehlikeli sonuç semptomlar göstermektedir (solunum yetmezliği, şok, çoklu organ disfonksiyonu benzer biçimde). Enfekte kişilerden ortalama olarak beşte biri hiçbir semptom göstermemektedir. Asemptomik taşıyıcılar genellikle kontrol olmamaktadır ve hastalığı bulaştırabilirler. Bazı enfekte kişiler daha sonradan semptom göstermeye başlayabilir yada fazlaca hafif semptomlar gösterebilirler, bu kişilerde hastalığı bulaştırabilmektedir.
Çoğu enfeksiyonda olduğu gibi enfekte olunduktan sonra ilk semptompların ortaya çıkması için kuluçka süresi olarak bilinen muayyen bir sürenin geçmesi icap eder. Covid-19'un kuluçka süresi yaklaşık dört ila beş gündür. Çoğu semptomik kişi temastan iki ila bir hafta içinde semptom göstermeye başlar ve neredeyse semptomik hastaların tüm bunlar on iki gün dolmadan bir veya birden fazla semptom gösterir.
Sebebi
COVID-19, şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2) virüs suşu enfeksiyonundan kaynaklanır.
Bulaşma
COVID-19 çoğu zaman, solunum yoluyla bulaşmaktadır; enfekte kimsenin öksürmesi, hapşırması, konuşması yada soluk alması ile bulaşabilir. Enfeksiyona virüs içeren partiküllerin solunulması, virüs içeren teneffüs damlacıklarının yada aerosollerinin, enfekte olan hasta ile yakın temasta bulunan kişilerin ağız, burun yada gözlerine girmesi niçin olur. Bulaşıcı olan ortalama 1000 SARS-CoV-2 viryonunun insandan insana geçebildiği ve enfeksiyona neden olduğu düşünülmektedir.
Temas süresi arttıkça ve bireyler arasındaki fizyolojik mesafe azaldıkça COVID-19'un bulaşma riski artmaktadır. Yakın mesafeler yere düşen daha büyük damlacıkları ve aerosolleri içerebilirken, daha uzun mesafeler yalnızca aerosolleri ihtiva eder. Daha büyük damlacıklar da buharlaşarak aerosollere dönüşebilir. Kasım 2020 itibarıyla, büyük damlacıklar ile aeresoller arasındaki önem farkı net değildir, ayrıca virüsün bir odadan uzak bir mesafedeki başka bir odaya hava kanalları benzer biçimde yollarla taşınabilme ihtimalinin olup olmadığı da bilinmemektedir. Hava yoluyla bulaşma özellikle; restoranlar, korolar, spor salonları, gece kulüpleri, ofisler ve ibadethaneler benzer biçimde yüksek risk içeren kapalı alanların az havalandırılmış ve kalabalık olması durumunda gerçekleşebilmektedir. Ayrıca, sıhhat hizmeti ortamlarında da hava kanalıyla bulaşma durumu COVID-19 hastalarına aerosol gerçekleştiren tıbbi prosedürler uygulanması cevabında yaşanabilmektedir.
Sosyal mesafe uygulaması ile kumaş yüz maskeleri, cerrahi maskeler, solunum maskeleri benzer biçimde yüz kaplamalarının takılması damlacık iletimini test altına alma yöntemlerindendir. İyi bir hava sirkülasyonu sağlamak ve dışarıdaki havanın kullanımını arttırmak amacıyla, ısıtma ve havalandırma sistemlerinin bakımlarının yaptırılması kapalı alanlarda hastalığın bulaşma riskini azaltabilir.
Bir enfekte kişi tarafınca enfekte edilen kişi sayısı genellikle değişkenlik göstermektedir; Eylül 2020 itibarıyla enfekte bir bireyin ortalama olarak 2-3 kişiyi enfekte ettiği tahmin edilmektedir. Gripten daha bulaşıcı sadece kızamıktan daha az bulaşıcıdır. Sıklıkla kümeler halinde bulaşır, enfeksiyonların ini genellikle bir bölge yada muayyen bir vakaya kadar sürülebilmektedir. Yayılmasında, bir kişinin birden fazla kişiye hastalığı bulaştırdığı "süper-yayılma vakaları"nın etkisi büyüktür.
Viroloji
SARSr-CoV viriyonunun çizimi
Şiddetli akut teneffüs sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), yeni bir şiddetli akut teneffüs sendromu koronavirüsüdür. İlk olarak Vuhan'daki akut solunum yolu hastalığı vakaları kümesine bağlı zatürre geçiren üç kişiden tespit edildi.[12] Yeni SARS-CoV-2 virüsünün tüm özellikleri doğadaki ilintili koronavirüslerde de görülmektedir.[13]
Vücut dışarısında virüs koruyucu balonunu patlattığı için sabun ile yok edilebilmektedir.[14]
SARS-CoV-2 özgün SARS-CoV ile yakından bağlantılıdır.[15] Hayvan kökenli olduğu düşünülmektedir (zoonotik). Genetik analizler, koronavirüsün, yarasadan bulaşan iki suşla birlikte Sarbecovirus (B soyu) alt cinsinde Betacoronavirus eşeysel ile genetik olarak kümelendiğini ortaya çıkarmıştır. Yarasa korona virüs örnekleriyle %96 genom seviyesinde benzerlik gösterir (BatCov RaTG13).[16][17] SARS-CoV-2'nin yapısal proteinleri arasında membran glikoproteini (M), zarf proteini (E), nükleokapsid proteini (N) ve başak proteini (S) bulunur. SARS-CoV-2'nin M proteini, yarasa SARS-CoV'nin M proteinine %98,6 benzerdir, pangolin SARS-CoV ile %98,2 homolojiyi korur ve SARS-CoV'nin M proteini ile %90 homolojiye sahiptir; ancak MERS-CoV'nin M proteini ile benzerliği yalnızca %38'dir.[18]
SARS-CoV-2 binlerce değişik varyasyonu vardır.[19]
Ana madde: VUI – 202012/01
Epidemiyoloji
Ana maddeler: COVID-19 pandemisi ve Ülke ve yerlere nazaran COVID-19 pandemisi
ilk olarak Çin'in Vuhan bölgesinde 2019 yılında Covid-19 ortaya çıktı. Hızlı bir halde öteki bölgelere ve öteki ülkelere yayıldı. 2019 yılında ortaya çıkan ve istila hâline gelen koronavirüsün daha fazla yayılmasına engel olmak amacıyla Çin hükûmeti şehri 23 Ocak 2020 tarihinden itibaren karantina dibine aldı. Bunun yanı sıra şehre yapılan uluslararası uçuşlar da iptal edildi. Almanya, Türkiye, Fransa şeklinde pek fazlaca ülke Çin Halk Cumhuriyetinden gelen tüm yolcuları termal dedektörlerle test etmeye başladı. Şehire 1 hafta arasında hastaneler yapıldı ve kent ekonomisi durma noktasına geldi. Çin hükûmeti halka ilaç ve maske dağıtımına başladı, ek olarak bir çok ülke karantina bölgesindeki vatandaşlarını bölgeden tahliye etti. Dünya Sağlık Örgütü yöresel düzeyde korku düzeyini "çok yüksek" olarak belirledi. Salgının ülke düzeyinde yayılmasından sonrasında Vuhan'dan başka pek oldukca kent daha karantinaya alındı. Birçok bölgeye sıhhat ekipleri yönlendirildi ve toplu nakliyat durduruldu.
Zaman arasında toplam onaylanmış olay grafiği
Zaman içinde toplam ölüm grafiği
Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 vakası, 20 Mart 2020[20]
Bir milyon şahıs başına toplam onaylanmış COVID-19 ölümü, 20 Mart 2020[21]
Tanı
Ayrıca bakınız: COVID-19 testi
Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'nin COVID-19 için rRT-PCR test kitleri.[22]
Dünya Sağlık Örgütü, hastalığın tanısı için çeşitli kontrol protokolleri açıklamıştır.[23] Standart test yöntemi, reel zamanlı revers transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (rRT-PCR) olmaktadır.[24] Bu kontrol, kişiden alınacak nazofarengeal sürüntü veya balgam gibi teneffüs yollarından alınmış örnekler ile gerçekleştirilebilmektedir.[25] Test sonuçları genellikle birkaç saat ile 2 gün arasında değişebilen sürelerde çıkmaktadır.[26][27] Bilim insanları, hastalığa niçin olan virüs soyunu izole etmiş ve genetik sekansını yayımlayarak dünya çapında laboratuvarların enfeksiyonu teşhis etmeleri için PCR testleri geliştirmesine imkan tanımıştır.[28][29]
PCR testleri, doğruluk oranının (sensitivite) yüksekliği nedeniyle altın standart olsa da, test sonucu almanın yavaş olması (minimum 4 ila 6 saat), deneyimli personel ihtiyacı ve lojistik olarak merkezî bir konumda yapılması ihtiyaçı dolayısıyla, daha çabuk netice verecek olan antikor testlerinin (immunoassay) üstünde çalışılmıştır. Antikor testlerinde nazofarengeal sürüntü veya kan testi yapılması mümkün olabilir. 23 Mart 2020 itibarıyla, SARS-CoV-2'ye karşı üretilen IgM ve IgG antikorlarını tespit edebilen, 15 dakikada netice veren testler üretilmiş, Çin'de onaylanmasının yanı sıra Avrupa'da CE işareti almıştır. Bu testlerin doğruluk payı PCR'a gore daha düşüktür, örneğin testlerden biri için %13'lük bir yanlış olumsuz (hastalığa sahip olmakla birlikte negatif netice) oranı verilmektedir. Yüksek duyarlılığa sahip, doğrusu doğruluk payı çok yüksek olan CRISPR temelli ve PCR'a kıyasla daha süratli sonuç veren testler üzerinde emek harcamalar devam etmektedir.[30]
Vuhan Üniversitesi Zhongnan Hastanesi'nin yayımlamış olduğu direktif, enfeksiyonların belirlenmesi için klinik özellikler ile epidemiyolojik riskin kullanılmasını önermektedir. Bu yönteme bakılırsa, aralarında ateş, zatürre, normal veya düşük beyaz kan hücresi seviyesi ve düşük lenfosit seviyesi bulgularından herhangi ikisine haiz kişiler, Vuhan'a seyahatleri ve hasta kişilerle etkileşimleriyle birlikte incelenerek değerlendirilmektedir.[31] Tongji Hastanesi'nin yayımlamış olduğu 26 Şubat tarihli bir araştırmaya nazaran göğüsün bilgisayarlı tomografi ile çekilmiş resimlerinin değerlendirilmesi (%98), PCR testleri ile karşılaştırıldığında (%71) daha yüksek bir duyarlılık göstermektedir. Yanlış negatif sonuçlarının, PCR testlerinden veya testi meydana getiren kişi veya örneklerin hatalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yanlış pozitif sonuçları ender görülmektedir.[32]
Çin'de 1099 hasta üstünde yürütülmüş bir emek verme, hastaların %56'sında buzlu cam opasitelerinin var bulunduğunu ortaya koymuş, sadece vakaların %18'inde herhangi bir radyolojik bulguya rastlanmadığı da rapor edilmiştir.[33] Bilateral ve periferal buzlu cam opasiteleri en tipik BT bulgularını oluşturmakta olmalarına rağmen, hastalık için spesifik değillerdir.[34] Buzlu cam opasiteleri çocuk hastalarda da c. %33 oranında görülen bir bulgu olmaktadır.[35] Akciğerlerde bir yoğunluk artışı türü olan konsolidasyon, lineer opasiteler ve ters halo işareti vakalardaki öteki radyolojik bulgulardır.[34] Hastalık başlangıcında lezyonlar sadece bir akciğeri etkilerken, semptomların ortaya çıkmasından 6-12 gün sonrasını kapsayan ilerleyen evrelerde hastaların %88'inde iki akciğerin de etkilendiği gözlemlenmiştir.[34]
Tipik BT taraması sonuçları
Hızlı ilerleme evresinden BT görüntüleri
Kodlandırılması
2019'un sonlarına doğru, DSÖ ICD-10 rahatsızlık kodlarını oluşturdu. U07.1 kodu SARS-CoV-2 enfeksiyon nedeniyle gerçekleşmiş labratuvarlarca onaylanmış ölümleri, U07.2 ise SARS-CoV-2 enfeksiyonu kaynaklı labratuvarlar tarafından onaylanmamış ölümleri temsil etmektedir.[36]
Patoloji
Otopsiler esnasında bulunmuş patolojik bilgiler şunlardır:[37]
Makroskopi: perikardit, akciğer konsolidasyonu ve pulmoner ödem
Akciğer bulguları:
minör seröz eksüdasyon, minör fibrin eksüdasyonu
pulmoner ödem, pnömosit hiperplazisi, büyük atipik pnömositler, lenfosit infiltrasyonlu interstisyel inflamasyon ve fazlaca çekirdekli dev hücre oluşumu
yaygın alveolar eksüdalar ile yaygın alveolar hasar (DAD). DAD, akut solunum sıkıntısı sendromuna (ARDS) ve şiddetli hipoksemiye niçin olur.
Alveolar boşluklarda ve pulmoner interstisyel fibrozda eksüda organizasyonu
bronkoalveolar lavajda plazmositoz [38]
Kanda: yaygın damar içi pıhtılaşma;[39] lökoeritroblastik reaksiyon[40]
Karaciğerde: mikroveziküler steatoz
Önlenmesi
ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafından yayınlanmış hastalıkların yayılmasını önlemenin yöntemlerini özetleyen bir inforgrafik.
Maske kullanması, sosyal mesafe ve aşılar şeklinde pandemi test şekilleri uygulanmazsa hastalıklar katlanarak yayılır.[41] Bu grafik, sınırlama önlemlerinin erkenden uygulanmaya başlanmasının, nüfusun geniş bir kesimini koruyacağını göstermektedir.
Enfeksiyon olasılığını azaltmaya yönelik önleyici tedbirler arasında evde kalmak, halka aleni yerlerde maske takmak, kalabalık yerlerden kaçınmak, insanlardan uzak durmak, kapalı alanları havalandırmak, elleri sık sık sabun ve suyla beraber minimum 20 saniye süresince yıkamak, solunum sistemi hijyenine dikkat etmek; yıkanmamış ellerle yüz bölgesine dokunmaktan kaçınmak yer alır.[42][43][44][45][46] Covid-19 tanısı konmuş kişilerin yada bu hastalığı geçirdiğinden şüphelenen kimselerin tıbbi yardım almak dışında evden ayrılmamaları, başka birisiyle aynı ortamda bulunuyorlarsa öksürme ve hapşırma durumlarında ağızlarını kapatmaları, şahsi ev eşyalarını paylaşmamaları ve kucak dolusu ellerini yıkamaları önerilmektedir.[47][48]
Koruyucu önlemler, aşı veya daha iyi tedavi yöntemleri geliştirilene kadar hastanelerdeki yükün azaltılması amacıyla uygulanmaktadır.[49][50]
Aşı
Ana madde: COVID-19 aşısı
COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür. 231 aşı adayı hâlâ geliştirme aşamasındadır[51][52] ve hiçbir adayın güvenliğini ve etkinliğini ispat etmek için klinik denemeleri hemen hemen tamamlanmamıştır. Ağustos ayında minimum 24 aşı adayı belirtildi yada klinik deneylere tabi kapıldı, altısı başlangıç aşaması olan aşama III'te ve 18'i aşama I-II'dedir.[53]
Ağustos 2020'de, Gam-COVID-Vac isimli bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.[54][55] Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.[56] Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir delil bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. Ve II. Fazların sonuçları akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.[57][58]
Daha ilkin SARS ve MERS rahatsızlıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri yardımıyla koronavirüslerin yapısı ve işlevi ile alakalı önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.[59]
Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre arasında yada 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.[60] DSÖ, hiyerarşi II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için internasyonal bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.[61]
Sosyal Mesafe
Sosyal mesafe (ayrıca fiziki mesafe olarak da bilinir) bireyler arasındaki mesafeyi arttırarak hastalığın yayılmasını yavaşlatma amacı güden enfeksiyon test hareketleridir. Karantina; yolculuklara kısıtlamalar getirilmesi; okulların, iş yerlerinin, stadyumların, tiyatroların veya alışveriş merkezlerinin kapatılması toplumsal mesafe şekilleri arasındadır. Bireyler evde kalarak, seyahatlerini sınırlandırarak, kalabalık alanlardan kaçınarak, temassız biçimde selamlaşarak ve fizyolojik olarak başka insanlardan uzak durarak toplumsal mesafe yöntemlerini uygulayabilirler.[62] Birçok hükümet şu anda salgından etkilenen bölgelerde toplumsal mesafeyi mecbur kılmakta yada tavsiye etmektedir. Bazı bölgelerde toplumsal mesafeye uyulmaması salgının daha da yayılmasına niçin olmuştur.[63] İlk öneriler, aile üyeleri dışındaki öteki kişiler ile aradaki iki metrelik mesafenin korunmasını içeriyordu.
Yaşlılar, diyabet hastaları, kalp hastalığı ve teneffüs hastalığı bulunanlar, hipertansiyon hastaları ve zayıf bağışıklık sistemi olanlar, hastalığı şiddetli geçirmekle ve komplikasyon riskinin artmasıyla karşı karşıyadırlar. Bu nedenle camia içine çıkmamaları ve olası olduğunca evlerinde kalmaları önerilmektedir.
İzolasyon
COVID-19 Pozitif kişilerin yada hastalığı geçirmekte olduğundan şüphelenen kişilerin toplumsal izolasyonda bulunması önerilmektedir. Sağlık kuruluşları izolasyonun nasıl doğru bir biçimde yapılacağını açıklamışlardır.
Birçoğu hükümet halkın tamamına toplumsal izolasyonu önermiş ya da zorunlu hale getirmiştir. En katı karantina kuralları yüksek risk grubundakiler için uygulanmaktadır.[64] Covid-19 hastası biriyle temasta bulunmuş olan veya hastalığın yaygın olduğu bölgelerden gelmiş olan kişilerin 14 gün süresince karantina uygulamaları önerilmektedir.
Yüz maskeleri ve teneffüs hijyeni
DSÖ hastalığın bulaşma riskinin fazla olduğu ve toplumsal mesafeyi korumanın zor olduğu bölgelerde yüz maskesi kullanımını öneriyor.[65][66] Bu teklif asemptomatik yada presemptomatik kimselerden meydana gelen yayılmaları önlemeyi ve toplumsal mesafe uygulamasını tamamlamayı amaçlıyor.[66][67] Maskeler konferans, soluk alma ve öksürme esnasında ortaya çıkan eksprituar damlacıkların taşınma mesafesini sınırlandırmaktadır.[66][67] Ayrıca virüs içeren parçacıkları solunan havadan filtreleyerek kullanıcının enfekte olma olasılığını azaltır.[68] Birçok ülkede maske kullanımı teşvik edilmektedir yahut zorunlu hale getirilmiştir.[69][70]
Özellikle hastaların ve hastaların bakımını üstlenmiş kişilerin yüz maskesi kullanması şiddetle öneri edilmektedir[71] ABD Hastalık kontrol ve korunma merkezleri maskenin bulunmadığı durumlarda öksürürken veya hapşırırken peçete ile ağızın ve burnun örtülmesini eğer peçete de bulunmuyorsa dirseğin iç kısmı ile ağız ve burunun kapatılmasını öneriyor. Öksürük yada hapşırıktan sonrasında el temizliğine dikkat edilmesi de tavsiyeler içinde bulunmaktadır. Doğrudan hastalarla ilgilenen sağlık mensuplarının N95 yada eşdeğeri maskeler kullanımı önerilmektedir.[72]
El yıkama ve hijyen
DSÖ, özellikle de tuvaletten çıktıktan sonra yada yemekten ilkin ellerin en az 20 saniye süresince sabun ve su ile yıkanmasını,[73] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri ise su ve sabuna erişim olmaması durumunda en az %60 alkol oranına haiz el dezenfektanlarının kullanılmasını öneriyor.[74] Ayrıca DSÖ ticari el dezenfektanlarının bulunmadığı bölgelerde etanol veya izopropanol kullanılabileceğini bildirmektedir.[75]
Yüzey Temizliği
Corona virüsler yüzeylerde birkaç saat yada birkaç gün yaşayabilmektedir. Sıcak iklimlerde ve güneş ışığının doğrudan vurmuş olduğu yüzeylerde koronavirüslerin ömür süresi daha kısadır.[76]
Yüzeyler muhtelif solüsyonlarla (%62-71 etanol, %50-100 izopropanol, %0,1 sodyum hipoklorit, %0,5 hidrojen peroksit ve %0,2-7,5 povidon-iyot içeren solusyonlar dahil olmak suretiyle) dekontamine edilebilir (paslanmaz çelik yüzeyler dezenfektena maruz kalmalarından sonra bir dakika arasında gerçekleşir). Benzalkonyum klorür ve klorheksidin glukonat şeklinde diğer solüsyonlar daha azca etkilidir. Ultraviyole mikrop öldürücü ışınlama da kullanılabilir.[77] ABD Hastalık test ve korunma merkezleri ofisler yada bakım evleri gibi tesislerde COVID-19 vakası bulunması durumunda olay tarafından kullanılmış ofisler, banyolar gibi ortak kullanım alanlarının; tabletler, dokunmatik ekranlar, klavyeler, uzaktan kumandalar ve ATM makineleri gibi ortak kullanılan ekipmanların dezenfekte edilmesini önermektedir.[78]
Havalandırma ve hava filtrasyonu
DSÖ ortak kullanılan alanlarda havalandırma ve hava filtrasyonu kullanılarak aerosollerin temizlenmesine destek olunmasını önermektedir.[77][79][80]
Sağlıklı beslenme ve sıhhatli ömür seçimi
Harvard T.H. Chan Halk Sağlığı Okulu, COVID-19'un bağışıklık sisteminin korunmasını her zamankinden daha mühim hale getirdiğini söylüyor.[81] Bu nedenle sağlıklı beslenmeyi, fizyolojik olarak aktif olmayı, ruhsal stresi yönetimini ve yeterince uyumayı öneri etmekteler.[81] Koyu tenli insanların D Vitamini eksikliği çekme riski daha yüksektir. Bu da bağışıklık sistemini negatif yönde etkileyebilir.[82]
Tedavi
Bilim insanları aşının üretilip insanlara 2021 yılı içerisinde verileceğini düşünmektedir.[83] Tedavi bulmak için yapılan araştırmalar devam etmektedir.[84]
İlaçlar
Hastalığı iyileştirecek ilaçlar bulunması için Bill & Melinda Gates Vakfı, İngiliz sıhhat araştırma kurumu Wellcome ve ödeme sistemi şirketi olan Mastercard ortak bir teşebbüs kurdu. Bill & Melinda Gates Vakfı CEO'su Mark Suzman bu girişimi, COVID-19 tedavilerini tanımlama, değerlendirme, geliştirme ve ölçeklendirmek amacıyla teknolojileri üretmek amacıyla kurulduklarını duyurdu.[85]
Antiviral ilaçlar
Çeşitli antiviral ilaçlar COVID-19'u tedavi etmesi için araştırılmakta, bazıları ise klinik araştırmalarda kullanılmaktadır.[86]
Mart 2020 itibarıyla remdesivirin etkinliğine dair belirsiz kanıtlar bulunmaktadır.[87] Remdesivir, SARS-CoV-2'yi in vitro inhibe etmektedir.[88] Amerika, Çin ve İtalya'da faz 3 klinik araştırmalar gerçekleştirilmektedir.[86][89][90]
Sıtma tedavisinde kullanılan klorokin Şubat 2020'de Çin'de tedavi için araştırılmış, öncül sonuçlar maddeyi faal göstermiştir.[91] Klorokin ve hidroksiklorokin, ikinci madde daha güçlü ve güvenli olacak halde SARS-CoV-2'yi in vitro inhibe etmektedir.[92] Bir çalışmadan öncül sonuçlar, klorokinin COVID-2019 ile ilişkili pnömoni tedavisinde "akciğer filmi bulgularını iyileştirdiğini, olumsuz testleri teşvik ettiğini ve rahatsızlık süresini kısalttığını" belirtmiştir.[91] Ancak araştırmanın daha oldukça incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.[93]
Bir kohort çalışmasında, hidroksiklorokinin yüksek düzeyde bir koruyucu tesirinin bulunduğunu destekleyen bir sonuca varılamamıştır.[94] Ayrıca birkaç randomize kontrollü çalışma, hidroksiklorokinin tedavi için kullanımının bir klinik faydası olmadığını göstermiştir.[94]
Azitromisin, hidroksiklorokin ile kombinasyon halinde potansiyel bir tedavi olarak incelenmiştir. Bir klinik emek harcama, SARS-CoV-2'ye haiz olduğu PCR testleri ile doğrulanmış olan 36 deneği değerlendirmiştir. Deneklerden 20'si ilaçlardan birini veya her ikisini, geri kalan 16'sı ise plasebo ilaçları almıştır. Altı gün sonrasında virolojik açıdan iyileşmenin (PCR testlerine bakılırsa virüsün negatif çıkması), hem azitromisin bununla birlikte hidroksiklorokin ile tedavi edilmiş vakaların %100'ünde, ancak hidroksiklorokin almış hastaların %57,1'inde, test grubunun ise %12,5'inde görüldüğü rapor edilmiştir.[95] Başka bir çalışmada ise hidroksiklorokinin azitromisin ile kombinasyonunun ciddi yan etkilere sebep olduğu belirtilmiştir.[96]
Teicoplanin, SARS-CoV-2'yi ve akrabası olduğu MERS koronavirüslerini inhibe etmekte olup, COVID-19 tedavisi için potansiyel bir deva olarak düşünülmektedir.[97]
2020 yılında New England Journal of Medicine dergisinde yayımlanmış bir randomize kontrollü çalışma, kombine lopinavir/ritonavir tedavisinin COVID19'a karşı etken olmadığını belirlemiş, bu deva kombinasyonlarının, tek başına standart hastane bakımı ile kıyaslandığında hastanede kalma süresinde kısalmaya veya daha iyi sonuçlara yol açmadığını açıklamıştır.[98]
Şubat 2020'de Favipiravir, COVID-19 hastalığının deneysel tedavisi için incelenmektedir. 80 benlik küçük bir araştırmanın sonuçlarına gore favipiravir, lopinavir/ritonavir kombinesine göre COVID-19 tedavisi için daha etkilidir. 17 Mart 2020 tarihindeki Çinli yetkililer tarafından yapılma bir açıklamaya nazaran ilacın Vuhan ve Shenzhen'de meydana gelmiş vakaların tedavisinde etken olduğu açıklanmıştır.[99][100]
Kamostat, transmembran proteaz, serin 2 (TMPRSS2) enziminin bir inhibitörüdür. HeLa hücrelerinde TMPRSS2'nin inhibe edilmesi, SARS-CoV ve insan koronavirüsü NL63 enfeksiyonlarının kısmen bloke edilmesine yol açmaktadır.[101] Bir in vitro emek harcama, Camostat'ın Calu-3 akciğer hücrelerinin COVID-19'dan görevli virüs SARS-CoV-2 tarafından enfekte edilmesini önemli seviyede azalttığını göstermektedir.[102][103]
Sitokin fırtınası engelleyiciler
Sitokin fırtınası, ileri evrelerdeki şiddetli COVID-19 vakalarında görülebilen ve aşırı sitokin üretimine bağlı ölümcül olabilen tıbbi bir komplikasyondur. Hidroksiklorokinin in vitro koşullarda sitokin fırtınalarına karşı tesir gösterdiğine dair kanıt bulunmaktadır.[104]
Küçük bir araştırmanın peşinden Çin'deki yetkililer Tocilizumab adlı ilacı, hastalığın tedavisinde izlenecek adımlar içerisine almıştır.[105][106] Madde, ileri seviye hastalarda göstermiş olduğu müspet sonuçlar neticesinde, İtalya'da ulusal düzeyde randomize olmayan 2. Faz klinik araştırmadan geçmektedir.[107][108][109] İlaç, sitokin fırtınalarını belirlemeye yarayan serum ferritin kan tahlilleri ile beraber kullanılmaktadır.[110][111][112] İnterlökin 6 reseptör antagonisti olan Tocilizumab, 2017 senesinde başka bir sitokin komplikasyonu olan kimerik antijen reseptör-T hücre tedavisinin (CAR-T tedavisi) yol açmış olduğu sitokin salınım sendromunun tedavisi için FDA tarafınca onaylanmıştı.[113]
Pasif bağışıklama
COVID-19'u atlatmış kişilerden alınan kan bağışlarının rahatsızlık tedavisinde kullanması araştırılan bir mevzu olmaktadır.[114] SARS için de denenmiş bu metot,[114] hastalıktan iyileşmiş kişilerin bağışıklık sistemleri tarafınca üretilmiş antikorların ihtiyacı olan hastalara dağıtılmasını içermektedir. Aşısız bir immünizasyon (bağışıklama) yöntemi olan pasif antikor tedavisinin dışında, üretilmiş monoklonal antikor kullanması da araştırılan bir edilgen bağışıklama yöntemidir.[114]
Solunum desteği
COVID-19'un bir çok vakası solunum cihazıyla gerçekleştirilebilecek mekanik ventilasyon (makine kanalıyla solunum desteği) gerektirmese de vakaların belli bir yüzdesinde bu gerekmektedir.[115][116] Solunum yetmezliği yaşayan hastalara en doğru desteğin iyi mi verilebileceği hâlen araştırılmaktadır. Entübasyonun yanı sıra yüksek akımlı nazal kanül ve pozitif yönde havayolu basıncı yöntemleri de kullanılabilir.[117] Hastalığın eleştiri aşamasında olan insanlarda bu öteki iki yöntemin entübasyonla aynı yararı sağlamış olduğu kesin değildir. Bununla beraber bu yöntemler hastanın teneffüs yollarından virüs taşıyan daha fazla küçük parçacığın havaya dağılmasına yol açmaktadır.[115][118]
Prognoz
COVID-19'un sertlik seviyesi değişkendir. Hastalık azca veya asla semptomun görülmeyeceği, nezle benzer biçimde üst solunum yolu enfeksiyonlarına benzer şekilde düşük şiddetli geçebilir. Az şiddetli olaylar çoğu zaman 2 hafta içinde iyileşme göstermektedir, hastalığı fazlaca şiddetli geçiren olaylarda ise iyileşme süresi 3 ile 6 hafta arasında değişebilir. Hastalıktan yaşamını kaybetmiş kişilerde semptomların başlamasından ölüme kadar olan zaman 2 ile 8 hafta içinde süre gelmiştir.[119]
Her yaştan çocuk COVID-19'u kapabilir, ancak yetişkinlere kıyasla hafif semptomlarla atlatmaları ve hastalığın şiddetli geçmemesi olasıdır. 50 yaşında küçük kişilerde ölüm oranı %0,5 iken bu oran 70 yaş ve üstü için %8'in üzerindedir.[120][121] Hamile bayanlar şiddetli enfeksiyonlara karşı özellikle risk altındadır.[122][123]
Bazı kişilerde COVID-19 akciğerleri etkileyerek zatürreye neden olabilir. Hastalığı en ciddi geçiren olaylarda solunum yetmezliği, septik şok yada çoklu organ yetmezliğine yol açacak akut teneffüs sıkıntısı sendromu gelişebilir.[124][125] COVID-19 ile ilişkili komplikasyonlar arasında sepsis, anormal pıhtılaşma ve kalp, böbrek ve karaciğer hasarı yer alır. Anormal pıhtılaşma, spesifik olarak protrombin zamanında artış, hastalık yüzünden hastaneye yatırılmış vakaların %6'sında rapor edilmiş, böbrek işlevlerinde anormallik %4'ünde gözlemlenmiştir.[126] Kan tahlilleri ile ölçülebilen karaciğer hasarı da ciddi vakalarda sıkça görülen bir komplikasyondur.[127]
COVID-19'dan yaşamını kaybeden kişilerin pek çoğunun, hipertansiyon, diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar benzer biçimde evvel mevcut hastalıkları bulunmaktadır.[128] İtalyan sıhhat kuruluşu Istituto Superiore di Sanità'nın raporuna nazaran, ülkede gerçekleşmiş y. 2000 ölümün %99.8'inde öncül bir rahatsızlık bulunmaktaydı ve ölen kişilerin ortalama birlikte rol alan rahatsızlık sayısı 2.7'ydi.[129][130] Aynı tutanağa bakılırsa semptom başlangıcından ölüme kadar geçen medyan vakit 8 gündü ve bunun yarısı hastanede geçmekteydi. Yoğun bakım ünitesine nakledilen hastalarda ise hastaneye getirilmeden ölüme kadar geçen vakit 5 gün olmaktaydı.[129] Salgının erken dönemlerde yürütülmüş bir çalışmaya bakılırsa semptom görülmesinden ölüme kadar olan zaman aralığı 6 ila 41 gün arasında süre gelmiş, medyan vakit 14 gün olmuştur.[131] Çin Ulusal Sağlık Komisyonu'nun yürüttüğü bir çalışma, vaka başına hastalıktan ölüm oranının hanımlarda %1,7; erkeklerde %2,8 olduğunu ortaya koymuştur.[132] Hayatını yitirmiş hastaların akciğerlerinden alınmış histopatoloji örneklerinde, her iki akciğerde olma suretiyle diffüz alveolar hasar ile birlikte hücresel fibromiksoid eksüda saptanmıştır. Pnömositlerde viral sitopatik değişiklikler gözlemlenebilir.[133] Çin'de rapor edilmiş ölümlerin %11.8'inde, kalp krizi yada yüksek troponin seviyeleri ile birlikte kalp hasarı kaydedilmiştir.[134]
Hastalığın geçirileceği bölgenin sosyoekonomik durumu ile tıbbi kaynakların varlığı, vaka başına ölüm oranını etkileyen faktörlerdir.[135] Vaka başına ölüm oranı hesaplamasındaki farklılıklarda, bu yöresel faktörlerin yanı sıra muhtelif metodolojik problemler de etkilidir.[136] Hafif veya semptomsuz geçen COVID-19 vakalarının olay olarak tespit edilmemesi veya kaydedilmemesi ölüm oranlarının reel değerinden daha yüksek çıkmasına niçin olabilir.[137] Buna karşın, enfeksiyon ile ölüm arasında yer alan intikal süresi, ölümlerin gerçek değerinden daha düşük çıkmasına da sebep olabilir.[138][139]
Hastalığı atlatmış kişilerde uzun soluklu ve işlevsel bir bağışıklığın oluşup oluşmadığı belirsizdir.[140] Diğer koronaviral hastalıklar incelendiğinde SARS-CoV-2'ye karşı bağışıklığın oluşması yüksek ihtimalle ihtimaller içindedir,[141] ancak hastalığı atlatmış birtakım kişilerde daha sonraki tarihlerde meydana getirilen testlerin pozitif yönde çıkmış olduğu rapor edilmiştir.[142][143] Bu pozitif yönde testlerin yeniden enfeksiyon, relaps yada kontrol hatası olup olmadığı belli değildir.[kaynak belirtilmeli]
COVID-19'un uzun devre sekeli hakkında endişeler vardır. Hong Kong'da yetkililer, hastalığı atlatmış kişilerin akciğer kapasitelerinin %20 ile %30 içinde azaldığını ve akciğer taramalarının organ hasarına işaret ettiğini bulmuştur.[144]
Yaş ve ülkeye göre olay ölüm oranları (%) Ülke/Yaş 80+ 70–79 60–69 50–59 40–49 30–39 20–29 10–19 0–9
Çin (11 Şubat)[145] 14,8 8,0 3,6 1,3 0,4 0,2 0,2 0,2 0,0
İtalya (19 Mart)[146] 23,6 15,3 4,9 1,2 0,6 0,4 0,0 0,0 0,0
Güney Kore (22 Mart)[147] 10,5 6,2 1,5 0,4 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0
Ölümcüllüğü
Ölümcüllüğü ölçmek için yaygın kullanılan muhtelif yöntemler vardır.[148] Oranlar bölgeye ve zamana bakılırsa değişiklik gösterir. Test kütlesi, esenlik sistemi kalitesi, tedavi seçenekleri, ilk salgından bu yana geçen süre, yaş, cinsiyet ve genel esenlik oranları etkileyen etmenlerdir.[149] Ölüm oranı, muayyen bir demografik öbek içindeki ölümlerin sayısının o demografik grubun nüfusuna bölünmesini yansıtır. Kısacası, ölüm oranı, bis hastalığın muayyen bir popülasyondaki yaygınlığını ve ciddiyetini yansıtır. Ölüm oranları, yaş ile büyük miktarda bağlantılıdır. Genç yaşlarındaki insanlarda nispeten düşük oranlar ile karşılaşılırken yaşlı insanlarda nispeten daha yüksek oranlar ile karşılaşılır.[35][120][150]
Vaka ölüm oranı, ölüm sayısının muayyen bir vakit aralığı içinde teşhis edilen olay sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bu nispet bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.[151][152] Bazı enfekte kişiler hastalığı asemptomatik olarak yada hafifçe semptomlar ile geçirebilirler ve bu tip olaylar ayrım edilmedikleri için resmi vaka raporlarına dahil edilmeyebilirler bu nedenle vaka ölüm oranları hastalığın gerçek ciddiyetini yansıtmayabilir. Ayrıca vaka ölüm oranları, o vakit dilimdeki ve bölgedeki virüs testlerinin mevcudiyetine bakılırsa de değişim göstermektedir.
Adlandırma
Dünya Sağlık Örgütü hastalığın resmî ismini öncelikle koronavirüs hastalığı 2019 olarak belirledi. Resmi kısaltma olan COVID-19, hastalığın İngilizce adı olan corona (CO), virus (VI) ve disease (D) kelimelerinin kısaltılması ile hastalığın bulgu yılı olan 2019'a (-19) atfen oluşturuldu. İsim, DSÖ tarafından spesifik bir coğrafi konuma (mesela Çin), hayvan türüne veya bir insan grubuna atıfta bulunmayacak şekilde, stigmalaşmayı önlemek adına internasyonal öneriler çerçevesinde kondu.[153][154] Zaman içinde hastalığın kısaltması Türkçe yaygın medyada COVID-19 olarak da yer edindi.[155]
DSÖ'nün belirlediği resmî isminin yanı sıra, özellikle de salgının erken dönemlerinde, Vuhan zatürresi ismi de muhtelif medya kuruluşları tarafından kullanıldı.[156][157] Buna ayrıca, COVID-19 medyada çoğunlukla sadece koronavirüs yada koronavirüs hastalığı olarak da bahsedildi.[158]
Tarihi
Virüsün naturel olduğu ve hayvan kaynaklı olduğu,[13] spillover enfeksiyon yoluyla bulaştığı düşünülüyor.[159] Bilinen ilk insan olaylar Vuhan, Hubei, Çin'de görülmüştür. Ocak 2020'de The Lancet'te yayınlanmış, doğrulanan ilk 41 vaka üzerinde yapılma olan araştırmaya gore semptomların ilk başlangıç tarihi 1 Aralık 2019 olarak bildirilmiştir.[160][161][162] DSÖ tarafından meydana getirilen resmi yayınlara bakılırsa semptomların ilk başlangıç tarihi 8 Aralık 2019 olarak bildirildi.[163] İnsandan insana bulaşma, DSÖ ve Çinli yetkililer tarafınca 20 Ocak 2020'ye kadar doğrulandı.[164][165] Resmi Çin kaynaklarına nazaran, virüs sıklıkla, canlı hayvan satımının da gerçekleştiği Huanan Deniz Ürünleri Toptancı Pazarı ile bağlantılıydı.[166] Mayıs 2020'de, Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi direktörü George Gao, deniz ürünleri pazarından toplanan hayvan örneklerine uygulanan testlerin negatif netice verdiğini ve pazarın ilk istila yeri olmadığını, yalnızca erken yaşanmış bir süper yayılma vakası bölgesi bulunduğunu açıkladı.[167] 18 Aralık 2019'da İtalya'nın Milano ve Torino kentlerinden toplanan atık sularda virüsün izlerine ulaşıldı.[168]
İlk vakanın (patient-zero diye de bilinir) nereden olduğuna dair birtakım teoriler bulunmaktadır.[169] Filogenetik bilimi, SARS-CoV-2'nin Ekim veya Kasım 2019'da ortaya çıktığını tahmin ediyor.[170][171][172] Bulgular, yarasaları enfekte eden bir koronavirüs türünün başka bir yabani hayvan vesilesiyle insanlara geçmiş olabileceğini gösteriyor.[173] Aralık 2019'dan itibaren enfeksiyonun yayılması nerede ise tamamen insandan insana bulaşma yöntemiyle gerçekleşti.[145][174] Hubei'deki koronavirüs olay sayısı kademeli olarak artarak 20 Aralık'ta 60'a,[175] 31 Aralık'ta ise minimum 266'ya ulaştı.[176] 24 Aralık'ta Wuhan Merkez Hastanesi, çözülememiş bir klinik olaydan alınan bronkoalveolar lavaj sıvısı numunesini Vision Medicals Şirketi'ne gönderdi. 27 ve 28 Aralık'ta Vision Medicals, Vuhan Merkez Hastanesine ve Çin 'in Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne kontrol sonuçlarının yeni bir coronavirus gösterdiğini bildirdi.[177] 26 Aralık'ta sebebi bilinmeyen bir zatürre kümesi gözlemlendi ve tedavisi Hubei Eyalet Hastanesi'nde Zhang Jixian isminde hekim tarafınca yapıldı. Zhang Jixian bu vakayı 27 Aralık'ta Wuhan, Jianghan'daki Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne bildirdi..[178]
Vuhan Belediyesi Sağlık Komisyonu, evvela 31 Aralık'ta kamuoyuna nedeni meçhul 27 doğrulanmış olaya haiz bir pnömoni salgını yaşandığını duyurdu.[179][180][181][182]
Salgının ilk aşamalarında, olay sayısı ortalama olarak her yedi buçuk günde bir ikiye katlandı.[183] Virüs, 2020 Ocak ayında Çin Yeni Yılı göçü sebebiyle ve Vuhan'ın büyük bir demiryolu kavşağına sahip bir ulaşım merkezi olmasından dolayı diğer Çin eyaletlerine de yayıldı.[16] 20 Ocak'ta, Çin bir gün içerisinde 140'a yakın yeni olay bildirdi.[184] Daha sonraki resmi veriler bu tarihten ilkin semptom geliştirmiş 6.174 kişinin olduğunu,[185] ve bu sayıdan daha fazla kişinin enfekte olma ihtimali olduğunu göstermiştir.[186] The Lancet dergisi 24 Ocak'ta hastalığın insandan insana bulaşabildiğini belirtti ve ayrıca "pandemi potansiyeli" taşımış olduğu için sağlık çalışanlarına koruyucu önlemler almalarını ve bu hastalığa karşı testler uygulamalarını önerdi.[187][188] 30 Ocak'ta DSÖ, koronavirüsü Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu duyuru etti.[186] Bu zamana kadar istila 100 ile 200 kat ararsı bir artış göstermiştir.[189]
31 Ocak 2020'de İtalya, ilk iki olayını onayladı, bu olaylar Çin'den gelen turistlerdi.[190] Dünya Sağlık Örgütü tarafından 13 Mart 2020'de Avrupa'nın artık koronavirüs krizinin merkez üssü hâline geldiği bildirildi.[191] 19 Mart 2020'de İtalya, en çok ölümün yaşandığı ülke olarak Çin'i geride bıraktı.[192] 26 Mart'ta ABD Birleşik Devletleri, dünyada en fazlaca onaylanmış olaya sahip olarak Çin ve İtalya'yı geçti.[193] Koronavirüs genomları üstüne yapılan araştırmalar, New York'taki COVID-19 vakalarının çoğunun, Çin ve öteki Asya ülkelerinin aksine Avrupa ülkelerinden gelen turistlerden kaynaklandığını gösteriyor.[194]
11 Haziran 2020'de 55 günlük bir aradan sonrasında Beijing'de ikinci dalga başlamıştır,[195] Ayrıca bu vakaların büyük çoğunluğunun Xinfadi Toptan Satış Pazarı'na gittiği açıklandı.[195][196]
Diğer hayvanlar
İnsanların diğer hayvanlara bu hastalığı bulaştırabildiği gözlemlenmiştir, bu durumlara zooantroponoz denir. Liège, Belçika'daki bir kedinin COVID-19 hastası sahibinden yedi gün sonrasında semptomları (ishal, istifra, soluk almakta zorluk) göstermesi üstüne kediye kontrol yapılmış ve kedinin de COVID-19 hastası olduğu ortaya çıkmıştır.[197] New York'taki Bronx Hayvanat Bahçesi'ndeki kaplan ve aslanların test sonuçlarının olumlu olduğu; kuru öksürük ve iştahsızlık benzer biçimde semptomları gösterdikleri görülmüştür.[198] Hollanda'daki bir çiftlikte iki vizonun test sonuçları pozitif yönde çıkmıştır.[199] 31, Ekim, 2020 tarihi ihtibariyle Danimarka'daki 175 vizon çiftliğinde enfeksiyonlara rastlanmıştır, ek olarak Amerika, Finlandiya, İsveç ve İspanya'da da enfekte vizonlar bulunmaktadır.[200][201]
Evcil hayvanlar üzerine yapılan bir araştırmada kedilerin ve feretlerin COVID-19'a karşı oldukça kırılgan oldukları ortaya çıkmış, bu araştırma köpeklerin düşük viral repleksiyon göstererek kedi ve feretlere oranla COVID-19'a karşı daha kuvvetli olduklarını göstermiştir. Bu araştırmada domuzlara, ördeklere ve tavuklara COVID-19 bulaşabildiğine dair herhangi bir delil bulunamamıştır.[202] Büyük insansı maymunların COVID-19 enfeksiyonu kapıp kapamadıkları ile alakalı herhangi bir malumat yoktur, sadece hayvan barınaklarının birçoğu öteki solunum hastalıkları benzer biçimde COVID-19'un da insanlardan insansı maymunlara bulaşabileceğini düşünmektedirler..[203]
2020 Ağustos itibarıyla, onlarca kedi ve köpeğin COVID-19 pozitif yönde olduğu bilinmektedir, ancak Amerika Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne bakılırsa kedi ve köpeklerden insanlara hastalığın bulaşabileceğini yayınlayan herhangi bir kanıt yoktur.[204] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri potansiyel hastaların evcil hayvanları ile yakın temasta bulunmamalarını önermektedir.[204]
4 Kasım 2020'de, Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen mutasyona uğramış bir korona virüsün vizonlardan insanlara bulaştığını belirtmiştir.[205]
Araştırmalar
COVID-19 aşıları ve ilaçlarıyla ilgili uluslararası araştırmalar devlet kuruluşları, akademik gruplar ve endüstri araştırmacıları tarafından yürütülmektedir.[206][207] Küresel talebi karşılamak amacıyla hızlandırılmış inceleme süreçlerini de içeren oldukça sayıda COVID-19 araştırması yapılmıştır.[208]
(2020 itibarıyla), Antarktika hariç tüm kıtalarda yüzlerce kliniksel inceleme yapılmıştır.[209] (2020 itibarıyla), insanlar için 200'den fazla tedavi yöntemi denenmiştir.[210]
Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Türkiye'deki ilk tespit edilen COVID-19 olayı Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart günü açıklandı. Ülkedeki virüse bağlı ilk ölüm ise 15 Mart 2020'de gerçekleşti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1 Nisan 2020'de yapmış olduğu açıklamada koronavirüs vakalarının bütün Türkiye'ye yayıldığını açıkladı. 28 Mart 2022 itibarıyla Türkiye'de koronavirüs ile enfekte olmuş toplam hasta sayısının 14.815.041 olduğu ve mevcut hastalardan 975 ferdin yoğun bakımda tedavi görmekte olduğu; şimdiye kadar iyileşen hasta sayısının 14.475.383 ve ölen hasta sayısının toplam 97.861 şahıs olduğu bildirildi. Bugüne kadar toplam 152.938.450 kontrol yapıldı. 14 Ocak 2021'de başlayan aşı uygulaması kapsamında 5 Mayıs 2021 itibari ile toplam 24 milyon 278 bin 886 kişiye aşı yapıldı. Bunlardan 14 milyon 327 bin 674 kişiye birinci doz aşı uygulanırken, 9 milyon 951 bin 212 kişiye ise ikinci doz aşı uygulandı. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Antalya en oldukca aşının uygulanmış olduğu ilk 5 kent arasında yerini aldı. Ayrıca Türkiye dünyada; ABD Birleşik Devletleri, Çin, Hindistan, Birleşik Krallık ve Brezilya'nın arkasından en fazlaca aşı uygulayan 6. ülke oldu. 13 Mart 2022 itibari ile toplam 146 milyon 243 bin 976 doz aşı uygulandı. Bunlardan 57 milyon 734 bin 779 kişiye birinci doz aşı uygulanırken, 52 milyon 897 bin 465 kişiye ikinci doz aşı, 27 milyon 393 bin 878 kişiye üçüncü doz aşı uygulandı.
30 Nisan 2021 itibarıyla Türkiye 193 ülke arasında olay sayısında, Brezilya ve Fransa'nın peşinden en çok olay görülen 5. ülke olurken, gerçekleşen ölüm sayılarında ise Ukrayna'nın peşinden 19. Sırada yer verilmiştir. Son olarak 17-23 Nisan 2021 arasını kapsayan ve 100 bin kişiye düşen vaka sayısını yayınlayan tabloda; İstanbul, Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli, Giresun, Kocaeli, Yalova ve Erzincan en çok COVID-19 vakası görülen iller olurken; Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Van, Siirt, Diyarbakır, Hakkâri ve Muş her 100 bin kişide en az COVID-19 olayı görülen iller olarak kaydedildi. 29 Mart 2021 itibarıyla aralarında İstanbul, Ankara ve İzmir'in de bulunmuş olduğu 58 şehir oldukça yüksek riskli şehirler arasında yer alırken, 12 kent yüksek riskli ve 10 şehir orta riskli olarak kategorize edildi. Şırnak 81 il içinde tek düşük riskli il oldu.
13 Mart 2022 itibarıyla Türkiye 193 ülke arasında olay sayısında, Almanya ve Rusya'nın peşinden en çok olay görülen 8. ülke olurken, gerçekleşen ölüm sayılarında ise Romanya'nın arkasından 19. Sırada yer almıştır. Son olarak 26 Şubat-4 Mart 2022 arasını kapsayan ve 100 bin kişiye düşen olay sayısını yayınlayan tabloda; Ankara, Kırşehir, Amasya, Eskişehir, Ordu, Samsun ve Bolu en oldukca COVID-19 olayı görülen iller olurken; Muş, Batman, Mardin, Bingöl, Hakkâri, Van ve Şırnak her 100 bin kişide minimum COVID-19 olayı görülen iller olarak kaydedildi.
Salgın Türkiye'de sosyal, ekonomik, siyasal, iktisadi, yönetimsel, hukuki, askerî, dinî ve kültürel alanlarda birçok önemli etkilere ve sonuçlara niçin olan radikal kararlar alınmasına neden oldu. Ülkede ilk, orta ve liselerde eğitim-tedris askıya alınırken, bütün üniversitelerde bahar periyodu dersleri iptal edilerek sınavlar ertelendi. Diyanet İşleri Başkanlığı başta cuma namazı olmak üzere cami ve mescitlerde cemaatle namaza ara verildiğini duyurdu. Tüm restoranlar, kafeler, müzeler, dershaneler, kurslar, alışveriş merkezleri, oteller; berber, kuaför ve güzellik merkezleri; kahvehaneler, spor salonları, konser mekanları, gece kulüpleri, dernek lokalleri ve düğün/nişan salonları geçici süreliğine kapatılırken; bütün vatandaşların ormanlarda, park ve bahçelerde piknik ve mangal yapmaları yasaklandı. Ülkedeki tüm futbol ligleri ertelendi ve bütün spor müsabakaları bir sonraki açıklamaya kadar iptal edildi. Millî Savunma Bakanlığı askerî kışlalarda tüm celp, sevk ve terhis işlemlerinin bir ay boyunca ertelendiğini duyurdu. Salgının cezaevlerine sıçraması ve oluşabilecek kamu düzeninin bozulması riski ile cezaevlerindeki doluluğu azaltmayı amaçlayan infaz indirimini öngören yasanın mecliste kabul edilmesiyle ortalama 90 bin mahkûm ve tutuklunun tahliye edilmesine başlandı. Af yasasında; terör, katliam, uyuşturucu ve cinsel suçlar kapsam dışında bırakıldı. Hâkimler ve Savcılar Kurulu tutuklu ve acil işler ile vakit aşımı davaları dışındaki bütün duruşma, müzakere ve keşiflerin 15 Haziran'a kadar durdurulduğunu açıkladı. Başta Türk Hava Yolları olmak üzere tüm havayolu şirketleri bütün yurt dışı ve yurt içi uçuşlarını ikinci bir duyuruya kadar sonlandırdığını duyurdu. Market ve pazar gibi toplu alanlarda maske kullanma zorunluluğu yürürlüğe konuldu. Şehirler arası seyahatler valilik iznine bağlandı ve toplu nakliyat araçlarında seyrek oturma düzeni uygulaması başlatıldı. Yüzlerce yerleşim yeri, köy ve kasaba COVID-19 tedbirleri kapsamında karantinaya alındı.
Pandeminin ekonomik etkilerini en aza indirgemek için birçok düzenlemeye gidildi ve destek paketleri belirtildi. Özel ve kamu sektöründe asgari personelle, elastik emek verme sistemine geçildi. Hazine ve Maliye Bakanlığı birçok kalemde vergileri düşürdüğünü, ertelediğini yada feragat ettiğini açıkladı. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yasa uyarınca, işverenlere üç ay süreyle işten çıkarma yasağı getirildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptığı bir konuşmada salgını, ekonomik neticeleri itibarıyla II. Dünya Savaşı'ndan sonraki en büyük kriz olarak vasıflandırdı.
Hükûmet, salgının yayılım hızını düşürmek ve insanlar arasında sosyal mesafeyi korumak için evvela 65 yaş ve üzeri kişilere sokağa çıkma yasağı uygulaması başlattı. Daha sonrasında bu kısıtlamayı 20 yaş ve altı çocuk ve gençleri de kapsayacak şekilde genişletti. Halka, ülke dışına seyahat etmemeleri ve ek olarak mecbur kalmadıkça evden çıkmama çağrısı yapılmış oldu. 11-12 Nisan 2020'de ise, 2000 yılındaki nüfus sayımından 20 sene sonra ilk kez geniş çaplı bir sokağa çıkma yasağı ilan edildi. İçişleri Bakanlığı, Türkiye nüfusunun yüzde 78'ine denk gelen 64 milyon kişinin yaşadığı 30 büyükşehir ile akciğer hastalıklarının sık görüldüğü Zonguldak ilinde hafta sonu iki gün boyunca sokağa çıkma yasağı uygulanacağını iki saat evvelinde duyurdu. Bunun üzerine yasağın uygulanacağı birçok şehirde vatandaşlar market ve fırınlara akın ederek uzun kuyruklara, kargaşa ve yoğun kalabalıkların oluşmasına neden oldu. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, yasağın zamanlaması ve uygulanış yöntemi mevzusundaki eleştirileri kabul ettiğini deklare etti ve ertesi gün çekilme ettiğini duyurdu. Fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafınca istifası kabul edilmedi ve göreve devam edeceği açıklandı. Sokağa çıkma yasağı uygulaması bir sonraki hafta sonu da devam ettirildi. 20 Nisan'da Cumhurbaşkanı Erdoğan, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin kuruluşunun 100. Yıl dönümü ile ramazan ayının ilk üç gününü de içerisine alan 23-26 Nisan tarihleri içinde sokağa çıkma yasağının otuz büyükşehir ve Zonguldak'ta devam ettirileceğini duyurdu. 23-26 Mayıs 2020 tarihleri arasında ise 81 ilin tamamında, arefe günü ve Ramazan Bayramı'nın da dahil olduğu dört gün süresince sokağa çıkma yasağı uygulandı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 5 Mayıs'ta yapmış olduğu açıklamada yurt haricinde koronavirüsten 473 Türk vatandaşının yaşamını kaybettiğini deklare etti. Çavuşoğlu ayrıca, 103 ülkeden 65 binden fazla Türk vatandaşının tahliye edilerek Türkiye'ye getirildiğini belirtti. 116 ülke Türkiye'den yardım talebinde bulunurken, aralarında salgının en oldukca etkilediği Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, İspanya, İtalya ve İran’ın da olduğu 44 ülkeye içlerinde N95 maske, tulum, koruyucu gözlük, teneffüs cihazı, kontrol kiti ve siperliklerin de bulunmuş olduğu tıbbi yardım malzemesi gönderildi.
İçindekiler
1 Zaman çizelgesi
1.1 Ocak 2020
1.2 Şubat 2020
1.3 Mart 2020
1.4 Nisan 2020
1.5 Mayıs 2020
1.6 Haziran 2020
1.7 Ağustos 2020
1.8 Eylül 2020
1.9 Ekim 2020
1.10 Kasım 2020
1.11 Aralık 2020
1.12 Ocak 2021
1.13 Şubat 2021
1.14 Mart 2021
1.15 Nisan 2021
1.16 Mayıs 2021
1.17 Temmuz 2021
1.18 Ağustos 2021
1.19 Mart 2022
2 Aşılama Çalışmaları
3 Hükûmet tedbirleri
3.1 Eğitim
3.2 Seyahat ve toplanma kısıtlamaları
3.3 Ekonomi
4 Sosyal konum
5 İstatistikler
5.1 Genel tablo
6 Kaynakça
Zaman çizelgesi
Türkiye COVID-19 vakaları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay Entübe hastalar Entübe olmayan yoğun bakım hastaları
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam olay
# Ölümler
24.02.2022
13.841.390(+79.708) 93.528(+281)
25.02.2022
13.913.126(+71.736) 93.794(+266)
26.02.2022
13.974.890(+61.764) 94.015(+221)
27.02.2022
14.024.682(+49.792) 94.221(+206)
28.02.2022
14.088.957(+64.275) 94.434(+213)
1.03.2022
14.148.842(+59.885) 94.637(+203)
2.03.2022
14.205.622(+56.780) 94.826(+189)
3.03.2022
14.255.046(+49.424) 95.014(+188)
4.03.2022
14.293.329(+38.283) 95.194(+180)
5.03.2022
14.325.718(+32.389) 95.368(+174)
6.03.2022
14.353.389(+27.671) 95.538(+170)
7.03.2022
14.387.732(+34.343) 95.670(+132)
8.03.2022
14.425.139(+37.407) 95.800(+130)
9.03.2022
14.458.382(+33.243) 95.943(+143)
10.03.2022
14.487.874(+29.492) 96.083(+140)
Kaynak: Sağlık Bakanlığı
Ana madde: Türkiye'de COVID-19 pandemisi vakit çizelgesi
Ocak 2020
10 Ocak'ta Türkiye'de COVID-19 hastalığı ile mücadele etmek için Sağlık Bakanlığı bünyesinde Koronavirüs Bilim Kurulu oluşturuldu.[6]
24 Ocak'ta Sağlık Bakanlığı tarafınca havaalanlarına termal kameralar kuruldu.[7] Bakanlık ayrıca Çin'den gelen yolcuları ilave taramalara tabi tutmaya başladı ve koronavirüs enfeksiyonunun emarelerini gösteren her insanın karantinaya alınacağını bildirdi. Gösterimler hemen sonra, oldukca sayıda onaylanmış olay bildiren ülkeleri içerecek halde genişletildi. Havaalanlarındaki diğer tedbirler içinde kızılötesi taramalar, bütün gümrük kapılarının dezenfeksiyonu, parasız maskeler ve talimat broşürleri dağıtılması yer aldı.
31 Ocak'ta Türk Hükûmeti, 34 Türk vatandaşını ve öteki ülke vatandaşlarını Vuhan'dan almak için bir[8] uçak gönderdi. Diğer ülke vatandaşları arasında 7 Azerbaycanlı, 7 Gürcü ve 1 Arnavut bulunmaktaydı.[9] Çin, yıllık 150 milyon maske üretiminin yanı sıra Türkiye'den 200 milyon maske sipariş etti.[10]
Şubat 2020
3 Şubat'ta Türkiye, Çin'den gelen tüm uçuşları durdurduğunu deklare etti.[11] 23 Şubat'ta İran makamları Türkiye'nin İran'ın Kum kentini karantinaya alma tavsiyesine uymayınca İran sınırı kapatıldı ve İran ile meydana getirilen uçak seferleri tek taraflı olarak askıya alındı.[12][13]
29 Şubat'ta Türkiye; İtalya, Güney Kore ve Irak ile uçuşların karşılıklı olarak durdurulduğunu deklare etti.[14] Kısa vakit sonrasında Irak sınırı da kapatıldı. Bakanlık ek olarak Irak ve İran sınırlarına yakın sahra hastaneleri kurdu.[15]
Mart 2020
Pandemi sırasında bir süpermarkette panik alımı sonrası boşalan makarna reyonu, İstanbul
8 Mart'ta bazı illerde halka açık yerlerde ve toplu nakliyat araçlarında dezenfeksiyon yapılmaya başlandı. İstanbul'da belediye metrobüs istasyonlarına el dezenfektanları kurmaya karar verdi.[15] 10 Mart'ta (10 Mart'ı 11 Mart'a bağlayan gece, geceyarısından sonrasında) Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Avrupa'ya seyahat ederken virüse yakalanan bir Türk adamın ülkenin ilk koronavirüs vakası bulunduğunu deklare etti.[16] Hasta açıklanmayan bir hastaneye tecrit edildi ve hastanın aile üyeleri gözlem dibine alındı.[1]
12 Mart'ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başkanlığında tüm bakanların, bazı başkanlıkların ve Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu üyelerinin katıldığı, koronavirüse karşı alınacak tedbirlerin görüşüldüğü 5 saat süren toplantı yapıldı. Toplantı sonrası alınan kararları Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın açıkladı. Spor müsabakalarının Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanmasına, kamu çalışanlarının yurt dışına çıkışlarının hususi izinle gerçekleşmesine, Cumhurbaşkanının yurt dışı ziyaretlerinde ertelemeye gidilmesine karar verildi.[17][18][19]
13 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, resmî Twitter hesabından izahat yaparak rasat dibine alınan ilk hastanın yakını olan bir kişide de koronavirüs tespit edildiğini deklare etti.[20] Akşam saatlerinde meydana getirilen yeni açıklama ile ilk hasta ile aynı ailede bulunan 3 kişinin daha koronavirüs taşımış olduğu tespit edildi ve böylece Türkiye'deki onaylanmış olay sayısı 5'e terfi etti.[21]
14 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, umreden dönen bir kişide koronavirüs tespit edildiğini açıkladı, böylece Türkiye'de görülen vaka sayısı 6'ya yükseldi.[22]
15 Mart'ta Gençlik ve Spor Bakanlığı'ndan meydana getirilen açıklamaya bakılırsa Umre'den dönen 10.330 vatandaştan 5.392'si Ankara'daki, 4.938'i Konya'daki devlet yurtlarında karantina altına alındı.[23] Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, ilk vakanın rasat altında tutulan çevresindeki 2 kişiye tanı konduğu ve Avrupa ülkelerinden gelmiş 7, ABD'dan gelmiş 3 olay bulunduğunu deklare etti. Doğrulanmış vaka sayısının 18'e yükseldiği belirtildi.[24]
16 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Amerika, Avrupa ve Orta Doğu temaslı yeni 29 tanı konulduğunu, yeni konan tanılarla beraber toplam hasta sayısının 47 bulunduğunu açıkladı.[25]
17 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca karantinaya alınan Çin temaslı 89 yaşındaki bir hastanın öldüğünü, yeni 51 tanının konduğunu ve toplamda vaka sayısının 98'e çıktığını açıkladı.[26] Bu, Türkiye'deki ilk ölüm olarak kayıtlara geçse de, daha sonra Aytaç Yalman'ın 15 Mart'taki ölümünün koronavirüs nedeniyle olduğu açıklandı.
17 Mart’ta Türk Tabipleri Birliği, TTB Uzmanlık Dernekleri, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği, Türk Toraks Derneği, Türk Yoğun Bakım Derneği, Covid-19 salgını ile alakalı gelişimleri değerlendirmek amacıyla bir toplantı yapmış oldu. Toplantının sonuç bildirisinde şeffaflık çağrısı yapıldı. Bildiride ayrıca pandeminin, esenlik mensupları ve hastalar açısından mühim tehlikeleri getirdiği, bilgilendirme ve önlemler konusundaki eksikliklerin karmaşaya yol açtığı, ilaç kullanması, testlere ulaşım, çeşitli konulardaki kifayetsiz bilgilendirmelerin pandemi ile mücadeleyi güçleştirdiği tespiti yapılmış oldu.[27]
18 Mart'ta Çankaya Köşkü'nde, Koronavirüsle savaşım kapsamında “Koronavirüsle Mücadele Eş Güdüm Toplantısı” yapılmış oldu.[28] Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 61 yaşındaki bir hastanın öldüğünü ve olay sayısının 191'e çıktığını duyurdu.[29]
18 Mart günü Saygı Öztürk, Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman'ın koronavirüsten öldüğünü, eşininse karantinada olduğunu yazdı.[30] Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimliği 19 Mart 2020 tarihinde Yalman'ın ölüm sebebinin, COVID-19 pandemisi çerçevesinde gelişmiş ve eşinin de yakalanmış olduğu COVID-19 bulunduğunu açıkladı. Başhekimlik, "Eşinin test sonucunun COVID olumlu gelmesi üstüne merhum Aytaç Yalman'ın klinik tablosunun da ahenkli olduğu dikkate alındığında COVID-19'a bağlı vefat etmiş olduğu kanaati oluşmuştur.” açıklamasında bulunmuş oldu.[31]
19 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 15 Mart 2020'de ölen eski Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman'ın ölüm nedeninin koronavirüs olduğunu belirtti. Böylelikle Türkiye'de koronavirüs nedeniyle ölen kişi sayısı 3'e çıktı.[32] Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu futbol, voleybol, basketbol, hentbol liglerinin ertelendiğini duyurdu.[33] Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında 85 yaşındaki bir kadının yaşamını yitirdiğini, bununla birlikte yeni 168 vakanın bulunduğunu deklare etti. Toplam olay 359 olurken, ölen kişi sayısı 4'e çıktı.[34]
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafınca piyasaya çıkan ve bizim ülkemizde koronavirüs riskine karşı alınan 14 kurala ilişkin bir broşür, M1 Metro hattı.
20 Mart'ta Sağlık Bakanlığı'nın yayımladığı genelgeyle bütün özel ve vakıf hastaneleri pandemi hastanesi diye deklare edildi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 311 vakanın bulunduğunu ve 5 kişinin daha öldüğünü açıkladı. Toplam olay sayısı 670'e çıkarken, ölenlerin sayısı 9 oldu.[35]
İnsan Hakları Derneği, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Özgürlük için Hukukçular Derneği, Çağdaş Hukukçular Derneği, Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası, Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği, Covid-19 Salgını ve Hapishanelerde Acilen Alınması Gereken Önlemler konusunda bir tebliğ yayımladı. Bildiride yaşlı ve hasta, çocuk, gebe, çocuklu tutukluların salıverilmesi ve karantina uygulamaları ile mahpusların esenlik durumları konusunda başta aile ve avukatları olmak üzere kamuoyunun düzenli olarak bilgilendirilmesinin zorunluluğu gibi maddeler yer aldı.[36]
21 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 277 vakanın bulunduğunu, 12 bireyin yaşamını yitirdiğini bildirdi. Toplam vaka sayısı 947'ye çıkarken, ölenlerin sayısı 21 oldu.[37]
22 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 289 vakanın olduğunu, 9 kişinin öldüğünü, yapılan toplam test sayısının ise 20.345 olduğunu açıkladı. Toplam olay sayısı 1.236'ya çıkarken, ölenlerin sayısı 30 oldu.[38]
23 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca düzenlemiş olduğu basın toplantısında Çin'den virüse iyi geldiği belirtilen bir deva (Favipiravir)[39] getirildiğini ve yoğun bakımdaki hastalara uygulanmaya başlandığını deklare etti. Ayrıca Koca, esenlik çalışanlarına 3 ay süresince ek ücret ödeneceğini duyurdu. İlerleyen saatlerde Twitter hesabından yeni bir bildiri yayımlayan Koca, yeni 293 vakanın bulunduğunu ve 7 ferdin hayatını yitirdiğini açıkladı. Toplam vaka sayısı 1.529'a, ölüm sayısı ise 37'ye çıktı.[40]
24 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 343 tanının bulunduğunu, 7 kişinin yaşamını kaybettiğini deklare etti. Toplam vaka sayısı 1.872'ye, ölüm sayısı 44'e çıktı.[41]
25 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ve Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk'un ortak düzenlediği basın toplantısında; okulların 30 Nisan'a kadar tatil edildiği, yoğun bakımdaki mevcut hasta sayısının 136 olduğu ve 60 yaş üzerindeki 2 hastanın taburcu edilmiş olduğu ve bundan böyle Türkiye'de bulunan olaylarla alakalı verilerin dijital ortamda yayımlanacağı belirtildi.[42] İlerleyen saatlerde Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 561 tanının bulunduğunu, 12 kişinin hayatını kaybettiğini deklare etti. Toplam vaka sayısı 2.433'e, ölüm sayısı 59'a çıktı.[43]
26 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 1.196 tanının olduğunu, 16 bireyin daha hayatını yitirdiğini duyurdu. Toplam vaka sayısı 3.629 olurken, ölümler 75'e çıktı.[44]
27 Mart'ta toplanan Koronavirüs Bilim Kurulu sonrası açıklamalar meydana getiren Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 42 bireyin iyileştiğini, 241'i entübe durumda olmak üzere 341 ferdin yoğum bakımda bulunduğunu, son 24 saatte 2.069 pozitif vaka tespit edildiğini ve 17 bireyin yaşamını kaybettiğini deklare etti. Böylece toplam olay sayısı 5.698'e, yaşamını kaybedenlerin sayısı ise 92'ye terfi etti.[45]
28 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 1.704 vakanın olduğunu, 16 ferdin hayatını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam vaka 7.402'ye yükselirken, ölüm sayısı 108 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam test sayısı ise 55.464 oldu.[46]
29 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 1.815 vakanın olduğunu, 23 kişinin hayatını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam olay 9.217'ye yükselirken, ölüm sayısı 131 oldu. Bu zamana kadar meydana getirilen toplam test sayısı ise 65.446 olarak belirtildi.[47]
30 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 1.610 vakanın bulunduğunu, 37 ferdin hayatını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam vaka 10.827'ye yükselirken, ölüm sayısı 168 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam kontrol sayısı ise 92.403 olarak açıklandı.[48]
31 Mart'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 2.704 vakanın bulunduğunu, 46 bireyin yaşamını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam vaka 13.531'ye yükselirken, ölüm sayısı 214 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam test sayısı ise 92.403 olarak açıklandı.[49]
31 Mart'ta Türk-İş genel başkanı Ergün Atalay yazılı bir izahat yayınlayarak işten çıkarmaların yasaklanması, zorunlu mal ve hizmet üretimi dışındaki tüm işlerin en az 15 gün süreyle durdurulması talebinde bulunmuş oldu. Atalay, bunların yol açacağı gelir yitirilmesine karşı İşsizlik Sigortası Fonu kaynaklarının hızla devreye sokulmasını, iş ve gelir kaybına uğrayan bütün işçilere işveren, İşsizlik Sigortası Fonu ve devlet tarafınca gelir desteği sağlanmasının gerekliliğini vurguladı.[50]
DİSK, KESK, TMMOB ve TTB yedi acil önlemi içeren metin yayınlayıp imza kampanyası başlattı. Acil önlemler içinde "Temel, mecbur ve acele mal ve hizmet üreten işler haricinde bütün işlerde istila boyunca çalışma acilen durdurulmalıdır. Salgın boyunca işten çıkarmalar yasaklanmalı, minik esnaf desteklenmeli, çalışanlara ücretli müsaade edilmeli ve işsizler için ise koşulsuz işsizlik maaşı ödenmelidir. Tüketici, konut ve taşıt kredileri ile kredi kartı borçları ve elektrik, su, doğalgaz ve iletişim faturaları istila riski süresince faiz işletilmeden ertelenmelidir." şeklinde maddeler yer aldı.[51]
Nisan 2020
1 Nisan 2020'de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafınca, enfekte olmuş toplam 277 bireyin öldüğü, mevcut olay sayısının ise 15.679 olduğu açıklandı. Aynı zamanda 81 ilin tamamında vakanın olduğunu, 39 ilde ise ölüm olduğu belirtildi.[52] En oldukca vaka ve ölüm tespit edilen il 8.852 olay ve 117 ölüm ile İstanbul olarak belirtildi. İstanbul'u 853 olay ve 18 ölüm ile İzmir ve 712 vaka ve 7 ölümle Ankara takip etti. Ayrıca 601 esenlik mensubunun enfekte olduğu, 1 doktorun hayatını kaybetmiş olduğu belirtildi.[53]
2 Nisan 2020'de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca yaptığı açıklamada 18.757 yeni test yapıldığını, 2.456 yeni olay tespit edildiğini ve 79 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 125.556'ya, toplam olay sayısı 18.135'e, toplam ölüm sayısı 356'ya yükselmiş oldu.[54] Koca, Twitter hesabı üstünden yapmış olduğu açıklamada, test sayısında bir önceki güne göre 4000 civarında bir artış, pozitif olay sayısında ise kontrol sayısına kıyasla azalma olduğunu belirterek, son 24 saat içinde 82 hastanın iyileştiğini ve bu süre içinde yaşamını kaybedenlerin %82'sinin 60 yaş ve üstünde bulunduğunu deklare etti.[55] Dışişleri Bakan Yardımcısı Yavuz Selim Kıran, 4 Nisan 2020 itibarıyla yurt haricinde COVID-19 nedeniyle yaşamlarını yitiren Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının toplam sayısının 156'ya ulaştığını deklare etti. Kıran, Twitter hesabı üstünden yapmış olduğu açıklamada Fransa'da 55, Almanya'da 31, Hollanda'da 22, İngiltere'de 16, Belçika'da 14, Amerika Birleşik Devletleri'nde 7, İsveç'te 5, İsviçre'de 3, Avusturya'da 2 ve Lübnan'da 1 vatandaşın yaşamını kaybettiğini belirtti.[56]
İstanbul Tabip Odası, Sağlık Bakanlığı'nın verdiği rakamlarda PCR testi olumlu çıkan olayları esas aldığını, hastanelerde yatan yahut ayakta takibi meydana getirilen "şüpheli/olası vaka" sayısına yer vermediğini ileri sürdü. Tabip Odası, İstanbul'daki özel hastanelerde yapılan uygulamaları da eleştirdi.[57]
Mayıs 2020
Samsun'da bir atıştırmalık otomatında ₺5 fiyatla satışa sunulan beş cerrahi maske
İstanbul'da yayaların el temasını azaltması için üretilen sensörlü karşıya geçiş butonu
İBB Bilimsel Danışma Kurulu toplantı sonuçlarını paylaştı ve 16-26 Mayıs tarihlerini kapsayacak halde 7+4 gün sokağa çıkma kısıtlamasının duyuru edilmesinin gerektiğini deklare etti. Normalleşme adımlarının konuşulmaya başlanmasının risklerine değinilen açıklamada şöyleki denildi: "Sağlanan plato yürütülen kısıtlama yönergelerine halkımızın büyük seviyede uyması cevabında başarılmıştır. Bu iyilik hali bir rehavet ya da önlemlerde geçici bir gevşemeyi getirmemelidir. İBB Bilimsel Danışma Kurulu tarafınca hazırlanan raporda kısıtlamalardaki geçiş dönemi fazlar hâlinde tanımlanmış ve iyi mi bir geçiş periyodu gerektiği ayrıntılı olarak işlenmiştir."[58]
4 Mayıs 2020'de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kabine toplantısının hemen sonra bir basın açıklaması yaptı. Günlük hasta artışının artık binli rakamlara gerilediğini, yoğum bakım ve teneffüs cihazına bağlı hasta sayısının devamlı azaldığını ve iyileşen hasta sayısının katlanarak arttığını belirtti. Koronavirüs için başlatılan kampanyada 1 milyar 910 milyon Türk lirasının toplandığını deklare etti. Normal hayata dönüşün kademe aşama başlatılacağını açıklayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, sınırlandırmaların kademeli biçimde esnetilmesi ile ilgili düzenlemeleri genel hatlarıyla Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarına yayarak yaptıklarını belirtti. Bu normalleşme sürecine ait açıklamalar şöyleki oldu:
65 yaş üstü kişiler sokağa çıkma sınırlandırılması günlerinin birinde ve 4 saat süreyle dışarı çıkabilecek.
Kurallara uyulması şartı ile AVM'ler 11 Mayıs itibarıyla hizmet vermeye başlamış olacak.
14 yaşına kadar çocuklar 13 Mayıs'ta 11.00 ve 15.00 saatleri arasında yürüme mesafesiyle dışarı çıkabilecek.
15-20 yaş grubu, 15 Mayıs Cuma günü 11.00 ve 15.00 saatleri içinde yürüme mesafesiyle dışarı çıkabilecek.
Antalya, Aydın, Erzurum, Hatay, Malatya, Mersin ve Muğla için şehir giriş-çıkış sınırlandırılması bitirilecek.
Askerlik terhis işlemleri 31 Mayıs'ta başlayacak.
Milli Savunma Bakanlığının belirleme, görevlendirme ve personel temin faaliyetleri 1 Haziran'da, celp işlemleri 5 Haziran'da, bedelli askerlik işlemleri 20 Haziran'da yeniden başlayacak.
İstanbul, Ankara ve İzmir'deki ticari taksiler için 5 Mayıs itibarıyla tek-çift plaka uygulaması sona erecek.
Berber, kuaför, güzellik salonu gibi işletmeler 11 Mayıs'ta faaliyete geçebilecek.
Lise Giriş Sınavı (LGS) 20 Haziran'da, Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) ise 27-28 Haziran'da yapılacak.[59]
5 Mayıs 2020'de Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, 11 Mayıs itibarıyla ülkedeki bütün ana otomotiv fabrikalarının yeniden faaliyete başlayacağını bildirdi.[60]
6 Mayıs 2020'de Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca normalleşme dönemi hakkında açıklamalarda bulunmuş oldu ve bu yeni süreci "kontrollü sosyal yaşam" olarak isimlendirdi. Bakan Fahrettin Koca, riskin devam ettiğini ve vatandaşların tedbirleri elden bırakmaması gerektiğini dile getirdi. Koca, bizim ülkemizde salgının test altına alındığını ancak tehdidin ortadan kalmadığını ve son taşıyıcının izolasyonu ve tedavisi sağlanmadan kalkmayacağını belirtti. Bakan Koca ek olarak "normale dönüş" ifadesinin doğru olmadığını, "yeni yaşamın normallerini" oluşturduklarını söyledi. İlk dönemdeki amaçlarının hastalığı test dibine almak olduğunu belirten Bakan Koca, bu ikinci ve yeni dönemde amaçlarının hastalığın önündeki fırsatları ortadan kaldırmak ve yaşamı yine regüle etmek olduğunu deklare etti. Vatandaşların özgür fakat önlemli bir hayat yaşayacaklarını belirtti. Virüsün solunum yöntemiyle bulaştığının artık kesinleştiğini ifade eden Bakan, maskenin ve sosyal mesafenin birbirini tamamlayan iki önlem olduğuna dikkat çekti. Bakan Koca ek olarak bu açıklamalarında bakanlık tarafından geliştirilen "Hayat Eve Sığar" isminde mobil uygulamaya da değindi. Uygulamayı bu yeni dönemin son derece mühim gereksinimlerinden birisi olarak gördüklerini kaydeden Bakan Koca, uygulama yardımıyla insanların bulundukları çevrede ve gitmek istedikleri yerlerde ne ölçüde riskli bir durumla karşılaşabileceğini görebileceklerine ve anında önlem alabileceklerine değindi. Bakanlık verileri ile hazırlanan yoğunluk haritasına göre kullanıcıların bu tatbik sayesinde nerede ne yoğunlukta hasta olduğunu görebileceği, ayrıca uygulamanın gün içerisinde toplumsal mesafenin ne kadar aşıldığını Bluetooth ve vaziyet hizmetlerini kullanarak ölçebileceği açıklandı. Bakan Koca ayrıca kontrol sayılarını düşürmek yerine arttıracaklarını açıkladı. Vakaları erken tespit edip, toplu mekanlarda tertipli taramalar yapacaklarını belirtti. Bu dönemde vatandaşların maskelere daha oldukca ihtiyaç duyacaklarını ekleyen Bakan Koca, son dönemde başlattıkları 20-65 yaş grubuna 10 günde bir 5'li bir paket maskenin ücretsiz verilmesini kapsayan uygulamaya 40 milyondan fazla bireyin eriştiğini ve bugüne kadar 160 milyon maskenin dağıtımının yapıldığını deklare etti. Bu kısıtlı da olsa serbestliğin olduğu dönemde ihtiyacı daha fazla olabilecek vatandaşların olacağını belirterek insanların bir tavan fiyat olmak kaydıyla eczaneler, marketler, medikal mağazalar dahil olmak üzere birçok yerden cerrahi maske satın alabilmelerinin önünün açıldığını vurguladı. Türkiye'de futbol liglerinin devam edeceğinin Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) tarafınca açıklanması üzerine bütün sorumluluğun TFF'de bulunduğunu aktaran Bakan Koca, Federasyonunun özgün iradesiyle kendi kararını verebileceğini, bunu Bakanlık olarak veya Bilim Kurulu olarak asla herhangi bir öneride ve yaklaşımda veya katkıda bulunmak istemediklerini anlatım ettiklerini ve hâlen o noktada olduklarını belirtti. Ayrıca Bakan Koca, Türkiye çapında salgının derecesini, taşıyıcılığını, hastalık durumunu görmek için TÜİK ile birlikte yapacakları emek verme kapsamında örneklem yöntemiyle 150 bin ferdin taranacağını ve bu çalışmanın temelde hem PCR hem de antikor testini yaparak hem taşıyıcılığı, koruyuculuğu ve de rahatsızlık durumunu ortaya koyan geniş, bir ihtimal de bu anlamda dünyada örneği azca bulunan bir emek harcama olacağını deklare etti.[61]
7 Mayıs 2020'de cerrahi maskelerin tavan fiyatı ₺1 olarak belirlendi.[62]
7 Mayıs 2020'de piyasaya çıkan bir rehber ile berber, kuaför ve güzellik salonlarının süreç içinde maskesiz ve randevusuz satın alan kabul etmeyeceği ve iş yerinde satın alan ve çalışan dışında kimsenin bulunmayacağı belirtildi.[63]
Haziran 2020
Haziran 2020'de Acil Tıp Uzmanları Derneği, "Covid-19 Öyküleri" başlığıyla bir öykü yarışması başlattığını duyurdu. Yarışmada pandeminin etkisini işleyen öyküleri değerlendireceklerini söylemiş oldu.[64]
14 Haziran 2020'de Milli Savunma Üniversitesi Askeri Öğrenci Aday Belirleme Sınavı (2020-MSÜ) sınavı yapılmış oldu.[65]
20 Haziran 2020'de ülke genelinde LGS imtihanı yapıldı.[66][67][68] Sınav süresince sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı.[69]
27-28 Haziran 2020 tarihlerinde Yükseköğretim Kurumları Sınavı yapılmış oldu.[70] Sınav süresince sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı.[71]
Ağustos 2020
26 Ağustos'ta Cumhurbaşkanlığı tarafından piyasaya çıkan genelgeyle kamu kuruluş ve kuruluşlarında dönüşümlü, esnek ve uzaktan çalışmaya izin verildi.[72] Daha ilkin 22 Mart 2020'de yayınlanan genelgeyle[73] başlatılmış olan dönüşümlü, elastik ve uzaktan emek harcama uygulaması 1 Haziran 2020 tarihinde sona ermişti.
Teyit ile Tandans Veri Bilim Danışmanlığı'nın birlikte yürüttüğü "Türkiye’de malumat ekosistemi pandemi sürecinden iyi mi etkilendi?" araştırması yayımlandı.[74]
Eylül 2020
30 Eylül 2020'de Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Koronavirüs Bilim Kurulu Toplantısı'nın arkasından düzenlenen basın toplantısında "Her vaka, hasta değildir. Çünkü testi olumlu çıkmış olduğu halde hiçbir semptom göstermeyenler var ve büyük çoğunluğu bunlar oluşturuyor." açıklamasında bulunmuş oldu.[75] Hasta ve olay tanımlarının ayrımını açıklayan Koca, "Her gün açıklanan ve üstünde durduğumuz yeni hasta sayısı dikkat mevzusu olmalıdır" dedi.[76]
Türk Tabipleri Birliği Covid-19 pandemisi altıncı ay değerlendirme raporunda Teyit'in salgın sürecinde infodemiyle mücadelesini anlattığı bir yazıya yer verdi.[77]
Ekim 2020
9 Ekim 2020'de Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yerli aşıdaki son gelişmeleri deklare etti, muhtemelen 2 hafta sonrasında insan denekler üzerinde aşı uygulamalarına başlanacağını söyledi.[78]
Kasım 2020
25 Kasım 2020'de Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, evvelinde açıklamadıkları asemptomatik (belirtisiz,hafif geçiren) vakaları da açıklamaya başlayacaklarını belirtti.[79] 25 Kasım için 28.351 yeni pozitif yönde olay ve 6.814 yeni hasta açıklandı.
Aralık 2020
30 Aralıkta Sinovac tarafından üretilen CoronaVac aşısının ilk partisi Türkiye'ye getirildi.[80]
Ocak 2021
13 Ocak'ta Sinovac tarafınca üretilen CoronaVac aşısı Türkiye'de "acele kullanım onayı" aldı. Aynı gün ulusal aşılama başladı.[81]
Şubat 2021
3 Şubat'ta Güney Afrika ve Brezilya varyantı Türkiye'de de görüldü.[82]
Mart 2021
1 Mart'ta Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kontrollü normalleşme kapsamında yerinde karar döneminin uygulanacağını deklare etti. 81 ilin, her ilin risk durumuna göre "düşük, orta, yüksek ve devasa yükseklikte" riskli olarak ayrılacağını ve valiliklerin karar alacağını belirtti. Risk haritasının 2 haftada bir güncelleneceğini de belirtti. Düşük ve orta riskli illerde 65 yaş üstü ve 20 yaş altı yasağı kalktı, bütün öğrenim kademelerinde öğrenim başladı ve hafta sonu sokağa çıkma yasağı kaldırıldı. Yüksek ve oldukça yüksek riskli illerde ise ancak 8, 12, ilkokullar ve okul öncesi öğrenim kurumları açıldı. 65 yaş üzeri ve 20 yaş altı yasağı bitmedi ama sokağa çıkma süresi artırıldı. Hafta sonları ancak Pazar günü sokağa çıkmak yasaklandı. Çok yüksek riskli iller dışında tüm illerde kafe ve restoranlar şeklinde işletmeler %50 kapasite ile yine müşteri kabul etmeye başladı. 21.00-05.00 arası sokağa çıkma yasağı ise Türkiye genelinde devam etti. Bütün illerde bütün lise kademelerinin 1.Dönem yapılamayan 1.Sınavları yapıldı.[83]
Nisan 2021
14 Nisan 2021 19.00'dan itibaren uygulanmak üzere 2 haftalık kısmi kapanma uygulamasına geçildi. Hafta içi 19.00-05.00 saatleri içinde hafta sonunun ise tamamını kapsayacak şekilde sokağa çıkma kısıtlaması uygulaması başta olmak üzere bir oldukça alanda artan vaka sayıları cevabında sınırlama getirildi.[84]
29 Nisan 2021 19.00'dan itibaren uygulanmak üzere 17 Mayıs 05.00'e kadar tam kapanma diye deklare edildi. Tüm kademelerde öğrenime ara verildi ve sınavlar ertelendi. Şehirler arası toplu nakliyat araçlarının %50 kapasiteyle çalışacağı duyuruldu. Zincir marketlerin pazar günü kapalı olacağı açıklandı[85]
Mayıs 2021
Ankara'da sağlık çalışanlarını anmak için duvarlara meydana getirilen resimler
İçişleri Bakanlığı 16 Mayıs 2021 tarihinde 17 Mayıs 2021 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere talimatname yayınladı. Genelgeye göre hafta içi saat 21.00-05.00 arasında hafta sonu ise tam gün olmak suretiyle sokağa çıkma kısıtlaması uygulanacak.18 yaş altı ve iki doz aşı olmuş 65 yaş ve üzeri vatandaşlar için sokağa çıkma kaldırıldı. Aşı hakkı bulunmasına karşın aşı olamayan 65 yaş ve üstü bireyler için ise hafta içi 10.00-14.00 arasında sokağa çıkmalarına izin verildi.18 yaş altı ve 65 yaş üzeri vatandaşların kısıtlamadan muaf olup olmadıklarına bakılmaksızın toplu nakliyat kullanımı yasaklandı. Alışveriş merkezleri ise hafta içi saat 10.00-20.00 arası açık hafta sonu ise tamamen kapalı olmak üzere açıldı. Huzurevi, yaşlı bakım evi rehabilitasyon merkezi, çocuk evleri benzer biçimde toplumsal koruma/bakım merkezlerinde halihazırda uygulanmakta olan ziyaretçi kısıtlaması 1 Haziran 2021 geçmişine kadar uzatıldı.[86]
20 Mayıs 2021 tarihinde meydana gelen Koronavirüs Bilim Kurulu toplantısına BioNTech firmasının kurucusu Uğur Şahin de katıldı.[87]
Temmuz 2021
Türkiye, kademeli normalleşmenin[88] üçüncü etabına bugün (1 Temmuz 2021) itibarıyla geçti. Bugünle birlikte 15 aydır mevcud kısıtlamaların pek çoğu ortadan kalktı. Buna nazaran, sokağa çıkma kısıtlaması tamamen son bulurken, yeme-içme bölgeleri için getirilen pek çok sınırlama da kaldırıldı. Korona önlemleri kapsamında alınan maske ve sosyal mesafe kuralları ise ülke genelinde devam ediyor.
Ağustos 2021
19 Ağustos 2021 tarihinde Recep Tayyip Erdoğan, kabine toplantısı sonrası yapmış olduğu açıklamalarda 6 Eylül 2021 tarihinde bütün düzeylerin tam zamanlı tahsile başlayacağını, aşı olmayan öğretmen ve personellerden ise haftada minimum 2 defa PCR testi isteneceğini belirtti.[89]
20 Ağustos 2021 tarihinde yayınlanan İçişleri Bakanlığı genelgesiyle 6 Eylül 2021 tarihinden adım atmak üzere konser, beyazperde, tiyatro gibi etkinlikler ve hususi vasıta dışı (uçak, otobüs, tren) gibi toplu nakliyat araçlarıyla gezi için için aşı olmayan kişilerden PCR testi istenecek.[90]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 12 yaş üstü kronik hastalığı olanlar ve 15 yaş üstü için aşı randevularının açıldığını söylemiş oldu. Yeni dönemde ise kapanma düşülmediğini deklare etti. Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer ise öğrenci ve öğretmenlerin okula maske takarak geleceğini söylemiş oldu.
Mart 2022
3 Mart 2022 tarihinde Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Bilim Kurulu toplantısı sonrası kameraların karşısına geçerek açıklama yapmış oldu. Fahrettin Koca, açık havada ve kapalı alanda (havalandırma iyiyse) maske zorunluluğunun kaldırıldığını ve HES kodu uygulamasına tamamen son verildiğini açıkladı. Bütün toplu taşıma araçlarında, tiyatro, sinema, sağlık kurumlarında ve okulların kapalı alanlarında maske zorunluluğunun devam edeceğini belirtti.[91]
Aşılama Çalışmaları
Boş CoronaVac şişesi
COVID19 vaccine map of Turkey.Svg
Ana madde: bizim ülkemizde COVID-19 aşılaması
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'nın 25 Kasım tarihinde yaptığı açıklamaya nazaran, 50 Milyon doz CoronaVac aşısı için Çinli biyoteknoloji firması Sinovac ile kontrat imzalandı.[92] 30 Aralık 2020 tarihinde ilk parti CoronaVac aşıları havayolu ile Türkiye'ye getirildi.[93] Getirilen aşılar iki hafta boyunca Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından çözümleme edildi.[94]
13 Ocak'ta Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu aşıya "acil kullanım onayı" verdi. İlk CoronaVac aşısı Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'ya ve Koronavirüs Bilim Kurulu üyelerine yapılmış oldu.[95]
14 Ocak 2021'de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan aşıyı oldu.[96]
Sağlık Bakanlığından yapılan açıklamaya 14 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Gore sağlık personelleri aşıda öncelik sırasına haiz olacak.[97]
30 Nisan 2021'de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Sputnik V COVID-19 aşısına "acil kullanım onayı" verildiğini deklare etti.[98]
4 Mayıs 2021 tarihinde bizim ülkemizde yapılan aşı sayısı 23 milyon dozu aştı.[99]
20 Mayıs 2021 tarihinde BioNTech ile 90 milyon doz için antak kalma yapıldığı duyuruldu.[100]
22 Aralık 2021 tarihinde Şanlıurfa'daki TURKOVAC aşı üretim tesisinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile online görüşme gerçekleştiren Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yerli COVID-19 aşısı TURKOVAC aşısına "Acil Kullanım Onayı" verildiğini açıkladı.
Hükûmet tedbirleri
Eğitim
TRT EBA TV
8 Mart'ta, Millî Eğitim Bakanlığı, okulları virüs tehdidine karşı temiz tutmak için özel dezenfektanlar kullandıklarını deklare etti. Okullarda temasa açık her yüzeyin sterilize edildiği, günlük 100 ton dezenfektan üreten meslek okullarının okullara dezenfektan sağlamış olduğu açıklandı.
12 Mart'ta, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başkanlığında bütün bakanların, birtakım başkanlıkların ve Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu üyelerinin katıldığı, koronavirüse karşı alınacak tedbirlerin görüşüldüğü 5 saat süren toplantı yapıldı. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın yaptığı açıklamada 16 Mart'tan itibaren ilköğretim, ortaokul ve lise eğitimine 1 hafta, üniversite eğitimine ise 3 hafta ara verileceğini; 23 Mart'tan itibaren uzaktan eğitimle tv ve web ortamından öğrenim öğretime devam edileceğini açıkladı.[101] Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, haftalık ders programlarının yapılandırılarak, EBA,Eba TV web ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ile televizyondan gerekli telafi tahsil desteği sunulacağını, eğitimin aksamaması için tedbirlerin alındığını söyledi.[102][103]
17 Mart'ta, Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, uzaktan tahsile ilişkin içeriklerin ve sürecin yol haritasının hazırlandığını, 23 Mart haftası itibarıyla planlama ve altyapı hazırlıklarının tamamlandığını deklare etti. Selçuk, eğitimin ilk dersinin kendisi tarafından verileceğini belirtti.[104]
19 Mart'ta, ÖSYM, yakın vakit arasında yapılması planlanan ve aralarında TUS ile MSÜ'nün de bulunduğu 9 sınavın ileri bir tarihe ertelendiğini duyurdu.[105]
23 Mart'ta, Millî Eğitim Bakanlığı ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu işbirliğiyle oluşturulan ilkokul, ortaokul ve lise derslerinin uzaktan işlendiği TRT EBA TV yayınlarına başladı.[106][107] İlk gün yayınında Adnan Menderes'in idamının sahnelenmesinin izletilmesi tepkilere yol açtı. Ziya Selçuk bir açıklama yaparak görüntüleri onaylamadığını ve çocuklara müsait olmadığını kabul ettiğini ifade etti.[108]
25 Mart'ta Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk düzenlenen basın toplantısında, eğitime verilen aranın 30 Nisan'a kadar uzatıldığını deklare etti.[109]
26 Mart'ta YÖK Başkanı Yekta Saraç, üniversitelerde bahar döneminde yüz yüze eğitimin yapılmayacağını ve öğrenim öğretim dönemini sadece uzaktan tahsil ile sürdüreceklerini; uzaktan tahsil, açık öğretim ve dijital öğretimle sunulamayacak program, ders ve tatbiki derslerin yaz aylarında tamamlanacağını belirtti. Yükseköğretim Kurumları Sınavı'nın ise 25-26 Temmuz'a ertelendiğini açıkladı.[110]
27 Mart'ta Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk Twitter hesabından yayımladığı mesajda Yükseköğretim Kurumları Sınavı'ndan 2.Devre konularının kaldırıldığını açıkladı.[111] Yine 27 Mart'ta Kamu Personeli Seçme Sınavlarının Eylül, Ekim ve Kasım ayına ertelendiği belirtildi.[112]
29 Nisan'da Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, öğrenime verilen aranın 31 Mayıs'a kadar uzatıldığını açıkladı.[113]
4 Mayıs'ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yaptığı açıklama ile Lise Giriş Sınavı'nın (LGS) 20 Haziran'da, Yükseköğretim Kurumları Sınavı'nın (YKS) ise 27-28 Haziran'da yapılacağı bildirildi.[59]
18 Mayıs'ta Cumhurbaşkanı Erdoğan, 1 Haziran'da açılması beklenen okulların açılmayacağını ve 2019-2020 Eğitim ve Öğretim yılının sona erdirildiğini deklare etti. Erdoğan, yeni tahsil ve tedris yılının Eylül ayında başlayacağını belirtti.[114]
8 Ağustos'ta Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, 31 Ağustos tarihinde okulları açmak suretiyle hazır olduklarını, niyetlerinin okulların açılması olmakla beraber gidişata gore okulların hangi şartlarda açılacağı mevzusunda farklı senaryolar uygulanabileceğini deklare etti.[115]
12 Ağustos'ta Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, Bakanlıkta düzenlediği basın toplantısında 31 Ağustos'da okulların uzaktan eğitimle açılacağını, 21 Eylül'den itibaren Bilim Kurulunun tavsiye etmiş olduğu sınıflarda aşamalı ve seyreltilmiş halde yüzyüze öğrenime başlanacağını, seyreltilme sebebiyle oluşabilecek açığın uzaktan eğitim, canlı dersler ve EBA TV vesilesiyle giderileceğini, isteyen özel okulların 17 Ağustos'tan itibaren uzaktan öğrenime başlayabileceğini deklare etti.[116]
21 Eylül'de anasınıfı ve ilköğretim 1. Sınıflarda yüzyüze tahsil başladı, öğrencinin karşı karşıya öğrenime katılımı mecbur tutulmadı, velilerin yazılı bir başvuruda bulunmaksızın kendi isteğiyle öğrencisinin uzaktan öğrenime devamını sağlayabileceği bildirildi.[117]
5 Ekim'de Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, 12 Ekim itibarıyla tüm ilkokulların, köy okullarının, 8 ve 12. Sınıflar ile hususi gereksinimli çocukların okullarının açılacağını duyurdu.[118]
17 Kasım'da yeni tedbirleri açıklayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ara tatilde olan okullardaki öğrenim-öğretimin sene sonuna kadar online olarak sürdürüleceğini bildirdi.[119]
25 Aralık 2020'de Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk yazılı açıklama yaparak ortaokul öğrencilerinin sınavının iptal edildiğini, lise öğrencilerinin imtihanlarının ise 15 Şubat 2021 sonrasına ertelendiğini açıkladı.[120]
28 Aralık 2020'de Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kabine toplantısı sonrası uzaktan eğitimin 15 Şubat 2021'e kadar devam edeceğini deklare etti.[121]
2 Şubat 2021'de Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk 15 Şubat'tan itibaren köy okullarında 1 Mart'tan itibaren ise diğer sınıfların kademeli olarak karşı karşıya öğrenime geçeceğini açıkladı.[122]
1 Mart 2021'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan okulların 2 Mart 2021 tarihinden itibaren bütün şehirlerde okul öncesi tahsil kurumları, ilköğretim, 8 ve 12. Sınıfların açılacağını söylemiş oldu. Düşük ve orta riskli illerde ortaokul ve liseler dahil diğer kademelerde başlayacağını söylemiş oldu.[123]
23 Mart 2021'de Milli Eğitim Bakanlığı'nın yaptığı yazılı açıklamada 12.Sınıflar hariç bütün lise kademelerinin 2.Dönem 1.Sınavlarının 3 Mayıs 2021 sonrasına ertelendiği açıklandı.[124]
26 Nisan 2021'de Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan'ın açıklamalarıyla tüm kademelerde öğrenim öğretime ara verildi ve sınavlar ileri bir tarihe ertelendi.
11 Mayıs 2021'de Milli Eğitim Bakanlığı'nın yapmış olduğu yazılı açıklamada 24 Mayıs-18 Haziran 2021 tarihleri içinde yapılacak olan 2. Dönem sınavlarının tercihe bağlandığı belirtildi. Sınava girmek istemeyen öğrenciler 1.Dönemde aldıkları puanlarla değerlendirilecek.[125]
17 Mayıs 2021 tarihinden 1 Haziran 2021 evveliyatına kadar okul öncesi, hususi öğrenim merkezleri ile 8. Ve 12.Derslik haricinde bulunan öğrencilerin uzaktan öğrenime devam edeceği açıklandı.[126]
20 Mayıs 2021 tarihinde ilköğretim 4 derslik ve ortaokul öğrencileri için 2020-2021 eğitim öğretim yılına ait 2. Devre imtihanlarının tercihe bağlı olduğunu deklare etti. Sınava girmek istemeyen öğrenciler 1. Dönemde aldıkları notlarıyla değerlendirilecekler.[127]
19 Ağustos 2021 tarihinde okulların 6 Eylül 2021 tarihinde, tüm düzeyler için yüz yüze ve 5 gün açılması sonucu alındı.[128]
Seyahat ve toplanma kısıtlamaları
İzmir'in Bergama ilçesinin en işlek caddelerinden Mustafa Kemal Atatürk Bulvarı'nın boş hali, 29 Mart
65 yaş üstündekiler için uygulanan kısmî sokağa çıkma yasağı sonrası boş bir cadde, Merter, İstanbul
Sokağa çıkma yasakları sırasında 23 Nisan günü Ankara'nın en işlek ve merkezi yerlerinden olan Sıhhiye Meydanı
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, 13-31 Mart tarihleri arasında meclise ziyaretçi alınmayacağını duyurdu.[129] 13 Mart'ta, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan; Almanya, Fransa, İspanya, Norveç, Danimarka, Belçika, Avusturya, İsveç ve Hollanda'ya uçuşların tek taraflı olarak iki yönlü olacak halde 14 Mart saat 08.00'den itibaren 17 Nisan tarihine kadar durdurulacağını açıkladı.[130] Aynı gün, Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, aleni ve kapalı tüm cezaevlerindeki görüşlerin, cezaevlerindeki aile görüş odalarının kullanımının, cezaevleri arasındaki nakillerin iki hafta süreyle ertelendiğini, bakanlığa bağlı kurumlara girenlerin ateşlerinin ölçüleceğini açıkladı.[131]
14 Mart'ta, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev arasında meydana getirilen müzakere sonucunda iki ülke anlaşmalı olarak kara ve hava ulaşımını geçici olarak durdurdu.[132] Aynı gün, Türkiye ve Gürcistan, 15 Mart'tan itibaren Sarp Sınır Kapısı'nın karşılıklı olarak yolcu geçişine kapatıldığını açıkladı.[133] 16 Mart'ta, Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, cuma namazı başta olmak suretiyle camilerde cemiyet hâlinde namaz kılınmasına ara verildiğini fakat ezanların okunacağını ve camilerin açık bulundurulacağını deklare etti.[134] Aynı gün, İçişleri Bakanlığı bu gece itibarıyla beyaz perde, konser salonu, düğün salonu, kafe, kahvehane, masaj salonu, spor salonu benzer biçimde mekânların geçici bir süreyle kapatılacağını açıkladı.[135] Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, uçuş yasağı konulmuş olan ülkelere Mısır, İngiltere, İrlanda, İsviçre, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin eklendiğini açıkladı.[136]
İçişleri Bakanlığı 16 Mart saat 10.00'dan itibaren pavyon, diskotek, bar ve gece kulüplerinin geçici olarak kapatılacağını açıkladı.[137]
19 Mart'ta, Diyanet İşleri Başkanlığı, il müftülüklerine gönderilmek suretiyle talimatname yayımlayarak daha ilkin alınan tedbirlerle alakalı oluşabilecek olumsuzlukların önüne geçmek maksadıyla cuma günü ve kandil gecesi camilerin kapalı tutulacağını ve cuma namazı için sela okunmayacağını bildirdi.[138] 20 Mart'ta, Cumhurbaşkanlığı genelgesiyle her türlü ilmi, kültürel, sanat içerikli ve benzeri toplantılar yada aktiviteler Nisan ayı sonuna kadar ertendi.[139][140] At yarışları ikinci bir duyuruya kadar ertelendi.[141] Balıkesir, Konya ve Malatya'da 65 yaş üstünün parasız toplu ulaşım hakları geçici olarak durduruldu.[142]
21 Mart'ta, İçişleri Bakanlığı, 81 il valiliğine gönderilmiş olduğu genelgeyle asker uğurlama törenlerinin geçici süreyle durdurulduğunu bildirdi. Ayrıca berber, kuaför ve güzellik merkezlerinin faaliyetlerinin saat 18.00 itibarıyla durdurulacağı açıklandı. Bakanlık gece yarısından itibaren lokanta, restoran, pastane vb. Iş yerlerinin müşterilerin oturmasına müsaade edilmeyecek biçimde sadece gel-al ve paket servis benzer biçimde hizmet vereceğini; 65 yaş ve üzeri, ek olarak kronik rahatsızlığı olan kişilerin ikametlerinden dışarı çıkmalarının; park, bahçe gibi aleni alanlarda dolaşmalarının sınırlandırıldığını deklare etti.[143][144][145][146] Tarım ve Orman Bakanlığı bahçe, park ve mesire alanlarında mangal yakılmasını yasakladı.[147] Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı saat 17.00 itibarıyla 46 ülkeye daha uçuşların durdurulduğunu açıkladı. Böylece toplamda 68 ülkeyle hava ilişkileri kesilmiş oldu.[148] Ankara, Antalya ve İzmir'de de, 65 yaş üstüne sunulan parasız toplu ulaşım hakları geçici olarak durduruldu.[149][150]
23 Mart'ta, Kapalıçarşı'nın 10.00-16.00 saatleri arasında aleni kalması ve giriş çıkışların sadece iki kapıdan kontrollü olarak yapılmasına karar verildi.[151] Aynı gün, Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu yurt dışından gelip yurtlarda karantinaya alınan şahıs sayısının 11.269 bulunduğunu deklare etti.[152]
24 Mart'ta, İçişleri Bakanlığı, yayımladığı genelgeyle marketlerin 09.00-21.00 arası hizmet vereceğini, aynı anda alışveriş meydana getirecek müşteri sayısının müşteriye hizmet sunulan toplam alanın onda biri kadar olabileceğini açıkladı. Ayrıca kent içi ve kentler arası ulaşım meydana getiren toplu nakliyat araçlarının kapasitesinin %50'si oranında yolcu kabul edebileceğini belirtildi.[153]
27 Mart'ta Sağlık Bakanlığı'nın tavsiyesiyle Rize'nin Kendirli Beldesi ve beldeye yakın Yeniselimiye, Beştepe, Esentepe ve Maltepe köyleri koronavirüs vakalarının önüne geçebilmek için karantina dibine alındı.[154] Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 27 Mart'ta yaptığı açıklamada yurt dışı uçuşların tamamen sona erdirildiği, metropoller arası ulaşımın valilik iznine bağlandığı ve piknik alanı, orman, ören yerleri gibi mekanların hafta nihayetinde kapalı olacağını belirtti.[155]
Sosyal mesafe, maske gibi önleyici tedbirlerin geçerliliğini koruduğu tarihlerde Samsun tramvayından bir görüntü.
Cumhurbaşkanı Erdoğan 3 Nisan'da yapmış olduğu basın açıklamasında ülke genelinde 1 Ocak 2000 ve üstü doğumlular için de sokağa çıkma yasağı getirildiğini, pazar ve market benzer biçimde toplu bulunan alanlarda maske zorunluluğu getirildiğini ve 30 büyükşehir ile Zonguldak'a giriş çıkışların 15 gün boyunca durdurulduğunu açıkladı.[156] Fakat sonradan yayınlanan ve bütün il valiliklerine gönderilen ek talimatname ile, bu yasağın istisnaları da belirlenmiştir. Buna bakılırsa; çeşitli esenlik, cenaze, askerlik ve yolcu taşıma şeklinde işlemler, birtakım şartları sağlama şartıyla giriş çıkış yasağından muaf tutulacaktır.[157]
10 Nisan'da İçişleri Bakanlığı tarafınca piyasaya sürülen talimatname kapsamında 30 büyükşehir ile Zonguldak'ta 11 Nisan Cumartesi saat 00.00'dan itibaren 48 saat süreyle sokağa çıkma yasağı diye deklare edildi.[158] Yasağın 2 saat kala duyurulması üzerine fırınlarda ve marketlerde kuyruklar oluştu.[159][160][161][162] Oluşan kuyruklarda kavgalar yaşandı.[163][164][165] Bu olay üzerine İçişleri Bakanı Süleyman Soylu tüm sorumluluğu üstüne alarak çekilme talebini sundu.[166] Bakan Soylu'nun istifası Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafınca kabul edilmedi.[167]
Yeni yılın toplu olarak kutlanmaması amacıyla 31 Aralık 2020 21.00'dan 4 Ocak 2021 05.00'e kadar sokağa çıkma kısıtlaması uygulanmasına karar verildi.[168]
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı dolayısıyla toplu buluşmaları engellemek amacıyla 21 Nisan 19.00'dan 26 Nisan 05.00'e kadar sokağa çıkma kısıtlaması uygulanmasına karar verildi.[169]
Ekonomi
Türkiye'nin tıbbi araç-gereç yardımı yaptığı ülkeler
18 Mart'ta açıklanan, 100 milyar ₺'lik ekonomik önlem paketinden birtakım maddeler:[170][171]
Krizden en oldukca etkilenen hizmetler sektöründeki işverenlerin vergi yükümlülükleri, SGK primleri ve kredi borçları ertelenecek.
Kredi Garanti Fonu (KGF) limiti yükseltilerek teminat problemi nedeni ile kredi alamayan firmaların banka kredilerine erişimi kolaylaştırılacak.
Kısa emek verme ödeneği ile üretime ara veren iş yerlerinde çalışanlara geçici gelir desteği sağlanacak.
İhtiyaç sahibi ailelere 2 milyar ₺'lik bir kaynak aktarımı yapılacak.
Otellerden tahsis edilen konaklama vergisi kasım ayına kadar uygulanmayacak.
500 bin liranın altındaki konutlarda kredilendirilebilir miktarını yüzde 80’den yüzde 90’a çıkartacak, asgari peşinatı yüzde 10'a düşürülecek.
Virüsün yayılmasına karşı alınan tedbirlerin etkisiyle Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında temerrüde düşen firmaların kredi siciline “mücbir sebep” notu düşülmesi sağlanacak.
İç hava yolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV payı yüzde 18’den yüzde 1’e indirilecek.
En düşük emekli maaşı 1.500₺'ye yükseltilecek.
Açıklanan önlem paketi ekonomistler ve politikacıların içinde bulunmuş olduğu kurumlar ve kişiler tarafından çeşitli eleştirilere uğradı. Paketin kaynağının nereden sağlanacağının belirtilmediği, ayrıntılı bir eylem planından oldukça ayrıntıların vakit içinde belirleneceği genel konu başlıkları niteliğinde olduğu söylendi. İnsanların evde kalmaya teşvik edilmiş olduğu bir dönemde, hava yolu yolcu taşımacılığı, turizmi destekleyen vergi indirimleri ve konut kredilerinin peşinat oranının düşürülmesi benzer biçimde maddelerin olması tenkit mevzusu oldu ve sektörlere istihdam desteği verilmesi gerekliliği vurgulandı.[170][172]
22 Mart'ta, Cumhurbaşkanlığı kararıyla nafaka alacaklarına ait icra takipleri hariç bütün icra ve batkı takipleri 30 Nisan'a kadar durduruldu.[173] Cumhurbaşkanlığı tarafından yayımlanan genelgeyle kamu müessese ve müesseselerinde; dönüşümlü, esnek ve uzaktan çalışmaya izin verildi.[73] Türkiye Bankalar Birliği'nin bankalara yaptığı öneri üzerine birçok banka emek verme saatlerinin 23 Mart 2020'den itibaren 12.00-17.00 arası olacağını açıkladı.[174]
30 Mart'ta açıklamalarda bulunan Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Biz Bize Yeteriz Türkiyem" adında bir bağış kampanyası başlatıldığını deklare etti.[175] Kampanya iktidar temsilcileri tarafından destek görürken, muhalefet temsilcileri ise böyle bir bağış kampanyası düzenlemesine tepki gösterdi.[176][177] Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu, kampanya kapsamında, MEB, BOTAŞ, Orman Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı, Yargıtay ve Sosyal Hizmet İl Müdürlükleri şeklinde pek çok kurumun mensubunun maaşından bağış kesintisi yapmasına reaksiyon göstererek suç duyurusunda bulundu.[178]
Son güncelleme: 19 Haziran 2020[179]
Bağış icra eden şahıs/kurumlar Miktar
T.C. Merkez Bankası 100.000.000₺
SMS yolu ile 66.164.310₺
Ziraat Finans Grubu 62.300.000₺
Türkiye Halk Bankası A.Ş. 56.000.000₺
Türkiye Vakıflar Bankası T.AO. 50.000.000₺
Turkcell Teknoloji Araştırma ve Geliştirme A.Ş. 43.775.240₺
Türk Telekomünikasyon A.Ş. 40.000.000₺
Eti Bakır Anonim Şirketi 24.000.000₺
Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. 20.000.000₺
Toplam 2.099.722.756₺
Büyükşehir belediyelerinin başlattığı bağış kampanyalarının İçişleri Bakanlığının genelgesiyle engellenmesi ve banka hesaplarına bloke konmasıyla[180] ilgili olarak Ankara Barosu reaksiyon göstererek bir izahat yapmış oldu: "İçişleri Bakanlığı'nın anılan genelgesi ve bloke işlemi açıkça hukuksuz olmakla birlikte, sosyal hizmetlerin sunumu münhasıran ne mahalli yönetimlere ne de merkezi yönetime aittir."[181] İstanbul Büyükşehir Belediyesi, genelgenin üzerine bloke edilen hesaplar için yürütmeyi durdurma ve iptal davası açtı.[182]
İstanbul'da COVID-19 pandemisi, Çin'in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan'da ortaya çıkan COVID-19 hastalığı, internasyonal alana yayılarak koronavirüs pandemisine dönüşmesiyle Türkiye'nin İstanbul ilinde de Türkiye Sağlık Bakanlığı açıklamalarına nazaran 25 Ekim 2020 itibarıyla 140.192 kişide görüldü, 3.253 şahıs ise öldü.[1][2][3]
İçindekiler
1 İstanbul'da COVID-19 Öncesi
2 İstanbul'da COVID-19 Dönemi
2.1 Mart 2020
2.2 Nisan 2020
2.3 Mayıs 2020
2.4 Haziran-Temmuz 2020
2.5 Ağustos-Eylül 2020
2.6 Ekim 2020
2.7 Ocak 2021
3 Ayrıca bakınız
4 Kaynakça
İstanbul'da COVID-19 Öncesi
Bu alt antet 1 tarihinden beri geliştirilmeye gereksinim duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından piyasaya sürülen ve bizim ülkemizde koronavirüs riskine karşı alınan 14 kurala ilişik bir broşür, M1 Metro hattı.
Yayaların el temasını azaltması için üretilen sensörlü karşıya geçiş butonu
İstanbul metrosu'nda yer alan sosyal mesafe kuralına uyulması gerektiğini belirten bir etiket
Eyüpsultan'daki bir parkın duvarında yer edinen "Hijyen" ve "Maske tak" kelimeleri
2 Mart 2020 tarihinden itibaren Üstgeçit ve Altgeçit girişleri, Bilgilendirme ekranlarında salgından nasıl korunabileceği alakalı bilgilendirmeler yapılmaya başlandı. 8 Mart 2020 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafınca toplu ulaşım araçları dezenfekte edilmeye başlandı. İbadethaneler, müzeler dezenfekte edilmeye başlandı. Ayrıca Metrobüs ve Nostaljik Tramvay (T2) hattının istasyonlarına el dezenfektanı koyuldu.[4][5]
İstanbul'da COVID-19 Dönemi
Bu alt başlık 1 tarihinden beri geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Mart 2020
bizim ülkemizde ilk koronavirüs olayı 11 Mart 2020 tarihinde tespit edildi.[6]
12 Mart 2020 tarihinden itibaren okullar 1 haftalığına kapatıldı. Fakat sonrasında 2019-2020 Eğitim ve Öğretim yılına devam edilmeyeceği açıklandı. Ayrıca spor müsabakalarının Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanmasına karar verildi.[7]
13 Mart - Okullarda son defa karşı karşıya eğitim verildi.
15 Mart - Beşiktaş - Galatasaray maçı seyircisiz olarak yapıldı.[8]
18 Mart - Aytaç Yalman, Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde yaşamını yitirdi. Bu da İstanbul'da açıklanan ilk COVID-19 kaynaklı ölüm oldu.[9]
19 Mart - Spor müsabakalarının ertelendiği açıklandı.[10]
20 Mart - Tüm hususi ve vakıf hastaneleri pandemi hastanesi ilan edildi.[11]
21 Mart - 65 yaş üstü ve kronik hastalığı olan vatandaşların sokağa çıkması yasaklandı.[12]
23 Mart
Kapalıçarşı kapatıldı.[13]
TRT EBA TV üstünden online eğitimler başladı[14]
25 Mart - Yükseköğretim Kurumları Sınavı'nın 27-28 Temmuz, Liselere Geçiş Sistemi Sınavının ise 20 Haziran'da yapılmasına karar verildi.[15][16]
27 Mart
Şehirlerarası seyahatler valilik iznine bağlandı.
Tahliye ve kargo uçuşları hariç bütün yurtdışı uçuşları durduruldu.[17][18]
28 Mart - Marmaray hariç tüm tren seferleri durduruldu.[19]
29 Mart
Ticari taksiler plakanın son rakamına bağlı olarak çalışmasına karar verildi.
Sabiha Gökçen Havalimanı uçuşlara kapatıldı.[20][21]
Nisan 2020
3 Nisan
İstanbul'un da aralarında bulunmuş olduğu 30 büyükşehir ve Zonguldak'a girişler kapatıldı.
20 Yaş ve altındaki vatandaşlara sokağa çıkma yasağı getirildi. Ayrıca bütün iç hat uçuşları durduruldu.[22][23]
6 Nisan
PTT ve E-Devlet vasıtasıyla parasız maske dağıtılmasına karar verildi.
Mustafa Kemal Atatürk Havalimanı ve Samandıra Hava Üssü'nde acil konum hastanesi yapılmasına ve Hadımköy Dr. İsmail Niyazi Kurtulmuş Hastanesi'nin restorasyonunun yapılmasına karar verildi.[24]
9 Nisan - Saat 22.00'de İçişleri Bakanlığı tarafından 10-11 Nisan 2020 tarihlerinde 30 büyükşehir ve kronik rahatsızlıkların fazla yaygın olduğu Zonguldak'ta sokağa çıkma kısıtlaması ilan edildi.[25]
10-11 Nisan - İstanbul'da son 20 yılda ilk kez sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı. Son olarak 2000 Türkiye nüfus sayımında sokağa çıkma kısıtlaması uygulanmıştı.[26]
11 Nisan - Türkiye genelinde 5.138 vaka ile günlük en yüksek vaka tespit edildi.[27]
12 Nisan - İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 10-11 Nisan 2020 tarihlerinde uygulanan sokağa çıkma yasağı öncesi market vb. Yerlerin önünde oluşan kuyruklar nedeniyle istifa ettiğini deklare etti. Fakat istifası Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafınca kabul edilmedi.[28]
13 Nisan - İstanbul Valiliği tarafınca alınan kararlarda toplu ulaşım araçlarına maskesiz yolcu alınmamasına ve araçların %50 kapasite ile yolcu alınmasına karar verdi.[29]
17 Nisan 2020 geçmişine kadar askıya alınan yurtdışı uçuşları 1 Mayıs'a kadar askıya alındı.[30]
18-19 Nisan - 30 büyükşehir ve Zonguldak'ta ikinci kere sokağa çıkma yasağı ilan edildi.[31]
20 Nisan - Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi'nin ilk etabı hizmete açıldı.[32]
23-26 Nisan tarihleri arasında Ramazan'ın ilk günü ve Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı nedeniyle 30 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma yasağı diye deklare edildi.[33]
Mayıs 2020
1-3 Mayıs tarihleri arası 1 Mayıs İşçi Bayramı sebebiyle 30 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma yasağı ilan edildi.[34]
4 Mayıs
Normalleşme takvimi açıklandı.
İstanbul'a giriş ve çıkışlar 14 gün daha kısıtlandı.
Maskelerin taban fiyat belirlenerek yeniden satılmasına karar verildi.
MSÜ Sınavının 14 Haziran, Liselere Geçiş Sınavı'nın 20 Haziran'da yapılmasına karar verildi. YKS Sınavlarının ise tarihi 27-28 Haziran'a geri çekildi. 20 yaş altı ve 65 yaş üzeri vatandaşların haftada 4 saat dışarı çıkmasına izin verildi.[35]
5 Mayıs - taksilerde tek-çift plaka uygulamasına son verildi.
9-10 Mayıs - 23 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma kısıtlaması ilan edildi.[36]
11 Mayıs - Bazı AVM'ler, güzellik salonları ve berberler hizmet vermeye başladı.[37]
16-19 Mayıs tarihleri içinde Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı sebebiyle 14 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma yasağı deklare edildi.[38]
19 Mayıs'ta açılması planlanan M7 Mecidiyeköy - Mahmutbey metro hattının açılışı ertelendi.[39]
21 Mayıs - Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi'nin ikinci etabı hizmete girdi.[32]
23-26 Mayıs tarihleri arası Ramazan Bayramı nedeniyle 81 ilde sokağa çıkma yasağı uygulandı.[40]
28 Mayıs - YHT seferleri yeniden başladı.[41]
29 Mayıs - Sancaktepe Prof. Dr. Feriha Öz Acil Durum Hastanesi hizmete girdi.[40]
30-31 Mayıs - 14 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma yasağı uygulandı.[42]
31 Mayıs - Yeşilköy Prof. Dr. Murat Dilmener Acil Durum Hastanesi ve restorasyonu tamamlanan Hadımköy Dr. İsmail Niyazı Kurtulmuş Hastanesi hizmete girdi.[40]
31 Mayıs - 20 yaş ve altı için uygulanan sokağa çıkma yasağı 18 yaşa düşürüldü.
Haziran-Temmuz 2020
1 Haziran
Normalleşme dönemi başladı.[43]
Yurt içi uçuşlar başladı.[44]
4 Haziran - Sağlık bakanı Fahrettin Koca hafta sonu sokağa çıkma yasağı uygulanmayacağını açıkladı.[45][46][47]
5 Haziran - İçişleri Bakanlığı tarafınca 6-7 Haziran 2020 tarihinde 14 büyükşehir ve Zonguldak'ta sokağa çıkma yasağı uygulanacağını açıkladı.[48][49][50] Ancak uygulama hemen sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından iptal edildi.[49]
10 Haziran
65 yaş ve üzeri ve 18 yaş altı vatandaşlara uygulanan sokağa çıkma yasağı kaldırıldı.[51]
Yurt dışı uçuşlar başladı.[52]
14 Haziran - MSÜ imtihanı yapılmış oldu. Sınav süresince sosyal mesafe ve maske kuralına uyulmaması dikkat çekti.[53]
20 Haziran - LGS yapılmış oldu. Sınav süresince sokağa çıkma yasağı uygulandı.[54]
27-28 Haziran 2020 tarihlerinde YKS sınavları yapılmış oldu. Sınav süresince sokağa çıkma yasağı uygulandı.[55]
4 Temmuz - Kartal Şehir Hastanesi hizmete açıldı.[56]
10 Temmuz - Ayasofya'nın ibadete açılması karar verildi. Karardan sonrasında Ayasofya'nın önünde maske ve toplumsal mesafe kuralına uyulmaması dikkat çekti.[57]
24 Temmuz - Ayasofya'da ilk namaz kılındı. Namaz esnasında maske ve sosyal mesafe kuralına uyulmaması dikkat çekti.[58]
29 Temmuz - COVID-19 tablosunda açıklanan entübe ve yoğun bakım hasta sayısı kaldırıldı. Yerine zatürre payı ve ağır hasta sayısı açıklanmaya başlandı.[59]
Ağustos-Eylül 2020
25 Ağustos - 2020 Formula 1 sezonuna Türkiye Grand Prix'in eklenmesine karar verildi.
26 Ağustos - Cumhurbaşkanlığı tarafından yayımlanan genelgeyle kamu müessese ve kurumlarında dönüşümlü, elastik ve uzaktan çalışmaya izin verildi. Daha önce 22 Mart 2020'de yayınlanan genelgeyle başlatılmış olan dönüşümlü, elastiki ve uzaktan emek harcama uygulaması 1 Haziran 2020 tarihinde sona ermişti.[60][61]
31 Ağustos - İstanbul'da düğünlerin yapılması yasaklandı.[62]
2 Eylül - Sağlık Bakanı Fahrettin Koca yapmış olduğu açıklamada "Birinci dalganın ikinci pikini yaşıyoruz." dedi.[63]
5 Eylül - Göztepe Şehir Hastanesi hizmete açıldı.[64]
7 Eylül - Toplu nakliyat araçlarına ayakta yolcu alınması yasaklandı.[65]
14 Eylül - Vakaların artması nedeniyle yeni önlemler alınmaya başlandı.[66]
Ekim 2020
5 Ekim - İstanbul Valiliği'nin aldığı karara nazaran Türkiye Grand Prix'in seyircisiz yapılmasına karar verildi.
Ocak 2021
15 Ocak - HES kodu eşleştirilmesi yapılmayan İstanbulkart'lar kullanılamayacak.[67]
Birleşik Krallık'taki ilk koronavirüs olayı 31 Ocak 2020 tarihinde Çin'den gelen ve York'ta bir otelde kalan iki benlik ailenin teneffüs rahatsızlığı yaşamasının arkasından tespit edildi.[1][2] Dünya Sağlık Örgütü'nün vakaların bilhassa Vuhan'dan gelen kişilerde solunum hastalığı olarak başladığını açıklamasının ardından Birleşik Krallık, yeni rahatsızlık teşhisleri için laboratuvar testi geliştirdi.[3] Heathrow Havalimanı, Vuhan kentinden gelen uçaklar için ek klinik yardımı aldı ve nezaretlere sıklaştırdı.[4] 30 Ocakta Dünya Sağlık Örgütü'nün acele durum ilan etmesiyle Birleşik Krallık risk seviyesini yükseğe çıkarttı.[3]
İlk vakanın 31 Ocak'ta ülkede görülmesinden sonrasında topluma salgından iyi mi korunulması gerektiğinde dair kampanyalar düzenlendi.[3] Birden fazla hastanede COVID-19 vakalarını saptamak amacıyla tarama merkezleri kuruldu.[5] Birleşik Krallık'ın Baş Tıbbi Danışmanı Chris Whitty, salgının üstesinden gelmek için içerme, gecikme, inceleme ve azaltma gibi dört temel hedefin olduğu strateji deklare etti.[6] 28 Şubat'a kadar onaylanmış bütün olaylar yurt dışında enfekte olmuştu.[7] 1 Mart'ta İngiltere, Galler, Kuzey İrlanda ve İskoçya'da olaylar keşfedildi.[8] Başbakan Boris Johnson, Koronavirüs için Hareket Planını deklare etti ve hükûmet salgının "dördüncü aşama bir vaka" bulunduğunu deklare etti[9]. 11 Mart'ta DSÖ salgını pandemi olarak ilan etti. Bunun cevabında ülkedeki bazı okullar kapatıldı, bazı hava yolları uçuşların iptal edildiğini duyurdu, bazı çevrimiçi perakendecileri olağan dışı bir halde alışveriş siparişi olduğunu bildirdi. 12 Mart'ta ülkedeki risk seviyesi en yüksek olarak değiştirildi.[10] Dört gün sonra İtalya'daki durumlar ve Londra'daki Imperial College'ın tahminlerine dayalı olan kanıtlara dayanarak[11], hükûmet halka mecbur olmayan seyahatlerden kaçınılması, özellikle barlardan, tiyatrolardan uzak durmalarını ve mümkünse evden çalışmalarını tavsiye etti. Hamile bayanlar ve 70 yaşın üstündeki kişilerin kendilerini evlerinde tecrit etmelerini önerdi.[8] 17 Mart itibarıyla gerçekleştirilen 50.442 kontrol arasından toplam 1.543 kişide COVID-19 tespit edildi.[12] Ülke içerisinde 55 şahıs salgından dolayı yaşamını yitirdi.[12] Ülke dışındaki ölümlerden bir tanesi İngiltere'nin Deniz Aşırı Toprağı olan Cayman Adaları'nda ve Diamond Princess gemisinde gerçekleşti (Ülke dışı iki ölüm ülkedeki ölüm oranına eklenmemektedir.) [8]
17 Nisan 2020'de Daily Mail gazetesi Avrupa'nın diğer ülkelerinde koronavirüs salgın hızı ve ölüm artış oranının yavaşlarken Birleşik Krallık'ta istila hızının gün geçtikçe yükselmesi üstüne ülke için Avrupa'nın hasta adamı manşetini attı.[13]
COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür.
Ağustos 2020'de, Sputnik V Vac isminde bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.[1][2] Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.[3] Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna yada COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir delil bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, sadece I. Ve II. Fazların neticeleri akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.[4][5]
Daha ilkin SARS ve MERS hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri yardımıyla koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.[6]
Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir müddet içinde yada 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.[7] DSÖ, sıradüzen II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için internasyonal bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.[8]
İçindekiler
1 Covid-19 aşısı yan tesirleri
2 Tarihçe
3 Küresel olarak hızlandırılmış geliştirme
3.1 Uluslararası organizasyonlar
3.2 Ulusal hükümetler
4 WHO COVID-19 emekleri
4.1 Dayanışma Çalışması için uyarlanabilir tasavvur
5 Ortaklıklar, rekabet ve dağıtım
6 Sıkışık zaman çizelgeleri ve emniyet endişeleri
7 Aşıların teknoloji altyapıları
8 Aşı Adayları
9 Ülkelere göre COVID-19 aşısı
10 bizim ülkemizde COVID-19 aşı emekleri
11 Ayrıca bakınız
11.1 Daha fazla okuma
12 Kaynakça
13 Dış linkler
Covid-19 aşısı yan tesirleri
Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır.Aşılama hemen sonra görülen yan etkiler çoğunlukla hafiftir.
Bunlar; bitkinlik, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik şeklinde hafif yan etkilerdir.[9][10]
Tarihçe
Şubat 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), SARS-CoV-2'ye karşı bir aşının 18 aydan kısa bir süre içinde piyasaya çıkmasını beklemediğini açıkladı.[11]
Kuşlarda bulaşıcı bronşit virüsü, köpek koronavirüsü ve kedi koronavirüsü dahil olmak üzere koronavirüslerin neden olduğu muhtelif hayvan rahatsızlıklarına karşı aşılar üretilmiştir.[12]
İnsanları etkileyen Coronaviridae ailesindeki virüsler için aşı geliştirmeye yönelik önceki projeler, şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromunu (MERS) hedefliyordu. SARS[13] ve MERS[14]'e karşı aşılar insan dışı hayvan modellerinde kontrol edilmiştir.
SARS için, 2020 itibarıyla insanlarda hem güvenli bununla birlikte etkili olduğu gösterilen bir tedavi veya koruyucu aşı yoktur.[15][16] 2005 ve 2006'da yayınlanan inceleme makalelerine bakılırsa, SARS'ı tedavi etmek için yeni aşıların ve ilaçların tanımlanması ve geliştirilmesi, o zamanlar dünya genelinde hükümetler ve halk sağlığı kurumları için bir öncelikti.[17][18][19]
MERS'e karşı kanıtlanmış bir aşı da yoktur.[20] MERS yaygınlaştığında, mevcut SARS araştırmasının bir MERS-CoV enfeksiyonuna karşı aşılar ve terapötikler geliştirmek için yararlı bir şablon sağlayabileceğine inanılıyordu.[21][22] Mart 2020 itibarıyla, fazı tamamlayan, DNA bazlı bir MERS aşısı vardı.[23][24]
Küresel olarak hızlandırılmış geliştirme
Aralık 2019'da yeni bir koronavirüs pnömonisi tespit edildikten sonrasında,[25] COVID‑19'un genetik dizisi 11 Ocak 2020'de gösterildi ve bu da salgına hazırlanmak ve önleyici bir aşının geliştirilmesini hızlandırmak için acele bir internasyonal tepkiyi tetikledi.[26][27][28] 2020'nin başlarında dünya genelinde hızla artan COVID‑19 enfeksiyon oranı, internasyonal ittifakları ve hükümetin kısa zaman çizelgelerinde birden fazlaca aşı yapmak için kaynakları acil olarak organize etme çabalarını teşvik etti[29], dört aşı adayı Mart ayında insan değerlendirmesine giriyor.[30]
Bulaşıcı bir rahatsızlık için bir aşı, birkaç yıldan daha kısa bir sürede hiç üretilmemiştir ve insanda bir koronavirüs enfeksiyonunu önlemek için hiçbir aşı yoktur.[31] Nisan ayı itibarıyla CEPI, COVID‑19'a karşı 115 aşı adayından altısının aşamalı geliştirme için uluslararası koalisyonlar tarafınca seçilmesi icap ettiğini tahmin ediyor.[32][33] Başka bir çözümleme, lisanslamaya giden son yol için seçilmiş birkaç adayın seçilmesinden ilkin, 10 adayın eşzamanlı ilk geliştirmeye gereksinim duyacağını tahmin ediyor.
Aşı çabası, emniyet ve etkililik için titiz klinik değerlendirmenin hızı, finansmanı ve milyarlarca doz üretmeyi planlaması ve sonunda dünya genelinde dağıtım ve gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasında eşit erişim için önceliklendiriliyor.[33] DSÖ, CEPI ve Gates Vakfı, idame eden COVID‑19 enfeksiyonunu önlemek için birkaç aşıya gereksinim duyulacağı olasılığı için para ve kurumsal kaynak ayırmaktadır. Aşılar, enfekte vatandaşların bulunduğu 200 ülkenin tamamında hususi formülasyon, hususi paketleme, nakliye ve depolama gerektirecek.[34] WHO, COVID‑19 enfeksiyonlarını önlemek için değişik teknolojilere ve dağıtıma haiz üç veya daha çok aşı paketi geliştirmek için toplam maliyeti 8 milyar dolar olarak tahmin ediyor.[35][36][37]
Uluslararası organizasyonlar
DSÖ de dahil olmak suretiyle birtakım kuruluşlar, Mayıs ayının başından itibaren 8,1 milyar dolarlık taahhüt biriktirerek, tarihte benzeri görülmemiş bir ölçekte işbirliğini, hızlandırılmış araştırmayı ve uluslararası iletişimi kolaylaştıran, aşı geliştirmeyi hızlandırmak ve dağıtıma hazırlamak için internasyonal ittifaklar kurdular.[38] WHO ayrıca küresel aşı gelişimini koordine etmek için yeni yöntemler uyguladı.[39] Temmuz ayında, DSÖ, dünya nüfusunun %60'ını temsil eden 165 ülkenin, nihai ruhsatlı bir aşının adil ve eşit bir halde dağıtılmasına yönelik bir COVAX planını kabul ettiğini ve her bir katılımcı ülkenin 2021 sonuna kadar nüfusunun en savunmasız %20'sini aşılaması için gerekli doz payını alacağını güvence ettiğini açıkladı.[40]
Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI), 8 milyar dolarlık bir kaynak daha yaratmak için internasyonal sıhhat otoriteleri ve aşı geliştiricileriyle beraber çalışıyor.[32][33][41] Birleşik Krallık, Kanada, Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda aslına bakarsan Mayıs başlangıcında CEPI'ye 915 milyon dolar bağışlamıştı.[42][43] Aşı araştırma ve dağıtımına adanmış hususi bir hayır kurumu olan Bill & Melinda Gates Vakfı (Gates Vakfı), COVID‑19 aşıları konusunda inceleme ve halkın tahsil desteği için CEPI'ye 250 milyon dolarlık bağış yaptı.[44][45][46][47] Bulaşıcı Hastalıklara Hazırlık için Küresel Araştırma İşbirliği (GLoPID-R), COVID‑19 aşısı için gerekli inceleme önceliklerinin spesifik finansmanını belirlemek için DSÖ ve üye devletlerle yakın bir biçimde çalışmakta ve aktüel detayları korumak için internasyonal finansman ve araştırma kuruluşları arasında koordinasyon sağlamaktadır.[48][49] Uluslararası Şiddetli Akut Solunum ve Ortaya Çıkan Enfeksiyon Konsorsiyumu, nihai aşı dağıtımına ilişik halk sağlığı politikasını bilgilendirmek için COVID‑19 araştırmaları ile alakalı klinik bilgiler organize etmekte ve yaymaktadır.[50]
2025'e kadar az gelişmiş ülkelerde 300 milyon çocuğun aşılanması için, 4 Haziran'da İngiltere'nin Londra kentinde, aralarında G7 ve G20 ülkelerinden 35 devlet başkanının da bulunduğu 52 ülkenin hususi ve hükümet temsilcileri arasında 8,8 milyar dolar toplamak için sanal bir doruk koordine edildi.[51][52][53] Başlıca katkılar Gates Vakfı'ndan [54] 1,6 milyar dolar ve Birleşik Krallık hükümeti tarafından beş sene boyunca yılda 330 milyon pound olarak belirtildi.
Ulusal hükümetler
2020'den itibaren aşı inceleme, geliştirme ve üretimine milli veya internasyonal yatırımlar için kaynak ayıran ulusal hükümetler içinde, 275 milyon Kanada Doları vereceğini açıklayan Kanada hükümeti de yer alıyor. Başka bir koronavirüs salgını meydana gelirse kullanılabilecek birkaç yeni aşıdan oluşan bir "aşı bankası" kurmayı planlayan Kanadalı şirketler ve üniversitelerdeki 96 araştırma aşısı araştırma projesi için milyonlarca dolarlık fon sağlanıyor.[55][56] Kanada'daki klinik deneyleri desteklemek ve aşılar için üretim ve tedarik zincirlerini geliştirmek için 1.1 milyarlık ek yatırım da eklenmiştir.[57] 4 Mayıs'ta, Kanada hükümeti, Dünya Sağlık Örgütü'nün COVID ‑ 19 aşıları ve hazırlıklar için 8 milyar dolar toplama girşimine 850 milyon kanada doları ile yardımcı vereceğini taahhüt etti.[58] Çin'de hükümet, merkez bankası aracılığıyla aşı geliştiricilerine düşük oranlı krediler sağlıyor ve üretim tesisleri oluşturmak için arazi transferlerini olası kılıyor.[59] Haziran 2020 itibarıyla, erken hiyerarşi insan testindeki on bir COVID‑19 aşı adayından altısı Çinli kuruluşlar tarafınca geliştirildi.[60] Üç Çinli aşı firması ve inceleme enstitüsü, emniyet yerine süratli etkinlik kanıtlarına öncelik verirken, araştırmaları finanse etmek, klinik deneyler uygulamak ve en ümit verici aşı adaylarını üretmek için hükümet tarafından destekleniyor.[61] 18 Mayıs'ta Çin COVID‑19'a karşı programlar için WHO'nun genel çabalarını desteklemek suretiyle 2 milyar dolar destek sözü verdi.[62]
Avrupa Birliği ülkeleri içinde Fransa, Institut Pasteur, Themis Bioscience (Viyana, Avusturya) ve Pittsburgh Üniversitesi'ni içeren bir COVID‑19 aşı inceleme konsorsiyumuna 4,9 milyon dolar yatıracağını duyurdu.[63][64] Mart ayında Avrupa Komisyonu, mRNA aşısı geliştirmek için bir Alman biyoteknoloji şirketi olan CureVac'a 80 milyon dolar yatırım yaptı.[65] Alman hükümeti Haziran'da CureVac'e 300 milyon dolar yatıracağını duyurdu.[66] Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda, Avrupa'daki COVID‑19 aşı araştırmasına yönelik CEPI çabasına başlıca katkıda bulunan ülkeler olmuştur.[67]
Nisan ayında, Birleşik Krallık hükümeti, İngiltere hastanelerinde klinik deneme yerleştirme, tasdik düzenlemeleri dahil olmak suretiyle aşı geliştirme hattında sanayi, üniversiteler ve devlet kuruluşlarının işbirliğiyle hızla bir aşı geliştirme ve nihai üretim çabalarını teşvik etmek için bir COVID‑19 aşı vazife gücü oluşturdu.[68] Oxford Üniversitesi ve Londra Imperial Koleji'ndeki aşı geliştirme girişimleri Nisan ayında 44 milyon pound ile finanse edildi.[69][70]
Geleneksel bir aşı geliştirme vakit çizelgesini muhtemel bir hızlandırılmış zaman çizelgesiyle karşılaştıran ABD Hükümeti Sorumluluk Ofisi diyagramı
Hastalıkla mücadele teknolojisine fon elde eden federal bir kurum olan Birleşik Devletler Biyomedikal Gelişmiş Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA), COVID‑19 aşısı geliştirmeyi desteklemek ve en ümit verici adayları üretmeye hazırlık için ortalama 1 milyar dolar yatırım yapacağını deklare etti. 16 Nisan'da BARDA, aşı geliştiricisi Moderna ve ortağı Johnson & Johnson'a 483 milyon dolarlık yatırım sağlamış oldu.[67][71] BARDA, Sanofi Pasteur ve Regeneron şeklinde firmalar tarafından aşı geliştirmeye harcanacak ve 2020-21 yılları içinde klinik çalışmalarda yer alacak altı ila sekiz aşı adayının geliştirilmesi için diğer Amerikan yatırımlarında extra 4 milyar dolar ile rol alacak.[72] 15 Mayıs'ta, Amerika hükümeti, 2020 sonbaharına kadar muhtelif aşı adaylarını klinik denemelere yerleştirmeyi ve 300 üretmeyi hedefleyen Warp Speed Operasyonu isminde süratli bir program için federal fon sağladığını duyurdu. Proje baş danışmanı Moncef Slaoui ve Baş Operasyon Sorumlusu Ordu Generali Gustave Perna'dır.[73][74] Haziran ayında Warp Speed ekibi, COVID‑19 aşı adaylarını geliştiren yedi şirketle çalışacağını söyledi: AstraZeneca ile ortaklaşa iş içinde Moderna, Johnson & Johnson, Merck, Pfizer ve Oxford Üniversitesi ve diğer ikisi.[75]
WHO COVID-19 emek harcamaları
Nisan 2020'de, DSÖ bir "Yeni Koronavirüs için Ar-Ge Planı" (Taslak) yayınladı. Taslak, "umut vadeden her bir aşının yararlarının ve risklerinin, denemeye sunulmasından itibaren 3-6 ay arasında eşzamanlı olarak değerlendirilmesine" imkan sağlamak için "geniş, uluslararası, oldukça bölgeli, bireysel randomize kontrollü klinik emek verme" tanımı yapmış oldu. Taslakta, güvenilir ve etkili aşıların müspet özelliklerini tanımlayan COVID‑19 için bir Küresel Hedef Ürün Profili 12 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (TPP) iki geniş kategori altında listelendi:
"Sağlık personelleri” gibi daha yüksek COVID-19 riski taşıyan kişilerin uzun vadeli korunması için aşılar ve “yeni salgınlarda” hızlı bağışıklık yanıtı sağlamak için öteki aşılar.[76]
Uluslararası TPP ekibinin oluşturulma amacı şunlardır
1) en umut verici aday aşıların gelişimini değerlendirmek;
2) geliştirilmekte olan aşıların sık güncellenen bir "peyzajını" yayınlayarak, dünya genelinde aday aşıların haritasını çıkarmak [77];
3) insanlarda test edilmeden ilkin eşzamanlı olarak en umut vadeden aday aşıları hızla değerlendirip taramak;
4) klinik deneyler kapsamında farklı aşı adaylarının yararlarının ve risklerinin bulunmuş olduğu ülkelerde aşı çalışmalarının eş zamanlı değerlendirilmesi için çok bölgeli, uluslararası randomize kontrollü bir "Dayanışma Çalışması” hazırlamak ve koordine etmek olarak açıklandı.[76]
Dayanışma Çalışması için uyarlanabilir tasarım
Halihazırda idame eden bir klinik inceleme tasarımı, çalışmada biriken veriler tedavinin olumlu veya olumsuz etkinliği hakkındaki erken bilgiler sağlıyorsa "uyarlanabilir tasavvur" olarak değiştirilebilir.[78][79] 2020 süresince devam eden birçok klinik aşı çalışmalarında, bütün emek harcama alanlarında sonuçlar ortaya çıktıkça, çalışma parametrelerini DSÖ Dayanışma çalışmasına hızla uyarlayabileceklerdir. Aday aşılar, şayet öncelikli kriterleri karşılıyorsa, kullanılabilir hale geldikçe Dayanışma çalışmasına alınabilecekken, zayıf güvenlik yada faaliyet kanıtı olan öteki aşı adayları internasyonal emek harcamadan çıkarılacaktır. Aşı adayları üzerinde devam etmekte olan Faz II – III klinik denemelerdeki uyarlanabilir tasarımlar, deneme sürelerini kısaltabilir ve daha az denek kullanabilir, muhtemelen erken sonlandırma yada başarı için kararları hızlandırabilir, inceleme çabalarının tekrarlanmasını önleyebilir ve Uluslararası Dayanışma emek vermesi için tasarım değişikliklerini yapabilir.[78][80]
Ortaklıklar, rekabet ve dağıtım
Johnson & Johnson, AstraZeneca ve GlaxoSmithKline (GSK) dahil olmak suretiyle geniş ölçekte aşı üretim deneyimi olan büyük deva şirketleri, müessir bir aşıya doğru ilerlemeyi hızlandırmak için biyoteknoloji şirketleri, ulusal hükümetler ve üniversitelerle ortaklıklar kuruyorlar.[81] Örneğin, GSK ve Sanofi, güçlendirilmiş aşı teknolojisi için finansal ve üretim imkanlarını birleştirmek amacıyla, fazlaca uluslu şirketlerde nadir görülen bir işbirliği yaptılar.[82] Bill Gates’e bakılırsa aşı üreten ülkeler, üretim için en yüksek teklifi vereni yada kendi ülkelerine ilk hizmeti vereni tercih etmeye ikna edilebilir.[83][84] Oxford Üniversitesi aşı geliştirme kadrosu ve Birleşik Krallık hükümeti, AstraZeneca ile bitirdikleri anlaşma uyarınca, kendi vatandaşlarının vergi mükelleflerinin finanse etmiş olduğu üniversite tarafından geliştirilen yeni bir COVID‑19 aşısına ayrıcalıklı erişim elde edemeyeceklerini, bunun yerine rıhsatlı bir aşının DSÖ ile iş donanması içinde oldukca uluslu olarak dağıtılmasını kabul ettiler.[85] Birkaç firma, başlangıçta düşük maliyetle bir aşı üretmeyi, peşinden daha sonra yıllık aşılara ihtiyaç duyulursa ve ülkeler gelecekteki ihtiyaçlar için stok oluştururken karlılık için maliyetleri artırmayı planlıyor. DSÖ ve CEPI, birkaç güvenilir, müessir COVID‑19 aşısının küresel yayılımı için finansal kaynaklar ve kılavuzlar geliştiriyor ve ihtiyacın ülkeler ve nüfus segmentleri arasında farklılıkları bulunduğunu kabul ediyorlar.[86] Örneğin, başarıya ulaşmış COVID‑19 aşıları muhtemelen evvela COVID‑19 enfeksiyonundan ciddi hastalık ve ölüm riski en yüksek olan sağlık personeline ve yaşlılar veya yoğun nüfuslu fakir insanoğlu gibi popülasyonlara tahsis edilecektir. DSÖ, CEPI ve GAVI, varlıklı ülkelerin nihai COVID‑19 aşılarının küresel arzına öncelikli erişim almaması gerektiğine dair endişelerini dile getirdiler; bunun yerine, halk sağlığı endişelerini gidermek ve pandeminin ekonomik tesirini azaltmak için esenlik personelini ve enfeksiyon riski yüksek olan kişileri korumaya ihtiyaç vardır.[87]
Sıkışık vakit çizelgeleri ve emniyet endişeleri
Jeopolitik problemler, risk altındaki gruplar için güvenlik endişeleri ve milyarlarca doz üretmenin önündeki üretim zorlukları, birtakım durumlarda klinik tecrübe etme adımlarını hızlandırıp birleştirerek, normalde seneler devam eden standart aşı geliştirme zaman çizelgelerini kısaltmaya yol açmaktadır. Bill Gates 1 Mayıs 2020'de yapmış olduğu bir açıklamada "gelecek vadeden 8 ila 10 koronavirüs aşı adayı olduğunu ve en az birinin 9 ay benzer biçimde kısa bir müddette hazır olabileceğini" ön görmüştü.[88] Herkes COVID‑19 salgını için hızlandırılmış bir vakit çizelgesini takip ederek bir aşı sağlama acelesi içinde görülüyor; araştırmacılar ve hükümetler aşı geliştirme sürecinde bir "kısa devre" riskinin yüksek bulunduğunu kabul ediyor ve bir şirket yöneticisi şöyleki dedi: “Dünya o denli büyük ki, bu hastalığı tatil etmek için şimdi her birimizin maksimum risk alması gerekecek".[87] Aşının geliştirme sürecinde aşının kabul edilebilir emniyet seviyesi, risk altındaki gruplar hedefleme, etkinliğini iyileştirme ihtiyacı, koruma süresi, özel dağıtım sistemleri, doz diyeti (enjeksiyon yerine, oral veya nazal şeklinde) dahil olmak suretiyle, stabilitesi ve gizleme özellikleri, ruhsatlandırılmadan önce acele kullanım izni, milyarlarca doza ölçeklendirme için optimal üretim ve ruhsatlı aşının dağıtılması şeklinde birçok adım değerlendirilir.
2006-2015 yılları içinde yapılan Faz I klinik çalışmalardan 21 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., aşı adaylarının %84-90'ı ve Faz III'ten %25,7'si geliştirme sırasında nihai onaya ulaşmayı başaramadı ve başarısız oldu.[89] Özellikle COVID‑19 durumunda, pandemiyi durdurmak için %70'lik bir aşı etkinliği ehil olabilir, sadece aşı %60 etkinliğe sahipse salgınlar devam edebilir; %60'ın altındaki bir faaliyet, tek başına virüsün yayılmasını tatil etmek için yeterli sürü bağışıklığı sağlamayacaktır.[83]
Aşıların teknoloji altyapıları
CEPI bilim adamları 2020 süresince, COVID‑19'a karşı etkili bir aşı oluşturmak için dokuz değişik teknoloji altyapısının araştırma ve geliştirme altında bulunduğunu bildirdi. CEPI'ye gore Eylül ayı itibarıyla klinik çalışmalarda aşı adaylarının altyapılarının bir çok, COVID‑19 enfeksiyonunun birincil antijeni olan koronavirüs diken proteini ve varyantlarına odaklanmıştır.[86]
2020'de geliştirilen alt yapılar nükleik asit teknolojilerini (RNA ve DNA), replike olmayan viral vektörleri, peptidleri, rekombinant proteinleri, canlı zayıflatılmış virüsleri ve inaktive edilmiş virüsleri ihtiva eder. COVID‑19 için geliştirilen birçok aşı teknolojisi, gripten korunmak için halihazırda kullanılan aşılar benzer biçimde değildir, COVID‑19 enfeksiyon mekanizmalarında "yeni nesil" stratejiler kullanılmaktadır. Geliştirilmekte olan aşı altyapıları, sağlık mensupları, yaşlılar, çocuklar, hamile kadınlar ve mevcut zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler şeklinde hassas popülasyon alt gruplarında, COVID‑19 rahatsızlık mekanizmalarını yok etmek için etkinliği ve antijen manipülasyonu için esnekliği geliştirebilir.[90][91]
COVID‑19: Aşı Teknoloji Altyapısı, Eylül 2020 [92] Moleküler Altyapısı Toplam Aday İnsan Çalışması olan Adaylar
Replike olmayan viral vektör 31 4[a]
RNA Tabanlı 31 3[a]
İnaktive virüs 14 3[a]
Protein altünitesi 76 3[a]
DNA tabanlı 19 0
Replike olan viral vektör 21 0
Virüs benzeri partikül 13 0
Canlı zayıflatılmış virüs 4 0
Açıklanmayan / Bilinmeyen Yüzlerce Bilinmiyor
^ a b c d En azca bir tanesi Faz II / Faz III aşamasında
Aşı Adayları
CEPI, aşılar için geliştirme aşamalarını "bulgu amaçlı" (bir talibi planlama ve tasarlama, in vivo değerlendirmeye sahip olmayan), "klinik öncesi" (insanlarda test etmek suretiyle bir bileşiğin üretilmesi için in vivo değerlendirme) veya Faz I emniyet çalışmalarının başlatılması olarak sınıflandırır. 2020 Eylül ayı itibarıyla toplam 321 aşı adayı ya klinik çalışmalarda onaylanmış projeler olarak yahut erken aşama "deneysel" yada "klinik öncesi" geliştirme aşamasındaydı.[86]
Faz I emek harcamaları, birkaç düzine sıhhatli denekte öncelikle aşıları emniyet ve ön dozlama için test eder;
Faz II çalışmaları; (Faz I'deki başarıyı takiben) yüzlerce kişide immünojenisiteyi, doz seviyelerini (biyobelirteçlere dayalı faaliyet) ve aday aşının yan etkilerini kontrol eder. Faz I – II emek harcamaları, ön güvenlik ve immünojenisite testinden oluşur, tipik olarak randomize, plasebo kontrollüdür ve daha kati, etkili dozlar belirlenir.
Faz III emekleri birden fazla sahada daha da fazla katılımcıyı ve ek olarak bir kontrol grubunu içerir ve hastalığı önlemek için aşının etkinliğini kontrol eder (bunlar "girişimsel" yada "mühim" çalışmalardır), bununla birlikte optimum dozda yan etkileri izler.
Aşı güvenliğinin, etkililiğinin ve bir Faz III çalışmasında klinik son noktaların tanımı, yan etkilerin derecesinin, enfeksiyonun yada bulaşma miktarının tanımlanması ve aşının orta yada şiddetli COVID'i önleyip önlemediği şeklinde farklı şirketlerin denemeleri arasında değişebilir.[93][94]
Ülkelere göre onaylanan aşı adayları
RNA aşıları
Pfizer–BioNTech
Moderna
ZyCoV-D
Adenovirüs vektör aşıları
Oxford–AstraZeneca
Sputnik V
Johnson & Johnson
Convidicea
İnaktif virüs aşıları
Sinopharm (BBIBP)
CoronaVac
Covaxin
Sinopharm (WIBP)
CoviVac
Diğerleri
Protein alt ünite aşıları
Novavax
Abdala
EpiVacCorona
Zifivax
Soberana 02
Diğerleri
Ülkelere gore COVID-19 aşısı
21 Nisan 2021 itibarıyla minimum bir ülkede onaylanmış ve kullanımına başlanmış 14 aşı bulunmaktadır.[95]
gtd
Ülkelere göre COVID-19 aşı istatistikleri
Sıra Ülke Veri Tarihi [a] Aşılama
Başlangıç Tarihi
Aşılama
(1. Doz)
Aşılama
(2. Doz)
Aşılama
(3. Doz)
Toplam
Aşılama
Nüfus
(%) [b]
Aşılar Kaynak
1
Afganistan Afganistan 3 Eylül 2021 22 Şubat 2021 773.002 430.744 1.979.652 %2.35 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [96]
2
Almanya Almanya 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 54.541.599 50.754.494 102.437.852 %65.58 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [97]
3
ABD Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri 3 Eylül 2021 14 Aralık 2020 205.911.640 174.973.937 372.116.617 %62.36 Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech [98]
4
Andorra Andorra 3 Eylül 2021 8 Mart 2021 50.335 43.300 93.635 %64.91 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [99]
5
Angola Angola 3 Eylül 2021 1 Mart 2021 1.165.755 920.570 2.086.325 %3.74 Oxford/AstraZeneca [100]
6
Anguilla Anguilla 3 Eylül 2021 4 Şubat 2021 9.493 8.965 18.458 %63.84 Oxford/AstraZeneca [101]
7
Antigua ve Barbuda Antigua ve Barbuda 3 Eylül 2021 17 Şubat 2021 41.061 34.008 75.069 %41.94 Oxford/AstraZeneca [102]
8
Arjantin Arjantin 3 Eylül 2021 29 Aralık 2020 28.100.621 15.121.308 43.221.929 %61.92 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [103]
9
Arnavutluk Arnavutluk 3 Eylül 2021 29 Mart 2021 844.304 655.594 1.499.898 %29.66 Pfizer/BioNTech [104]
10
Aruba Aruba 3 Eylül 2021 10 Ocak 2021 78.935 69.932 148.867 %70.3 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [105]
11
Avustralya Avustralya 3 Eylül 2021 15 Şubat 2021 12.569.262 7.458.822 20.028.084 %49 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [106]
12
Avusturya Avusturya 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 5.521.467 5.223.890 10.486.376 %61.93 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [107]
13
Azerbaycan Azerbaycan 3 Eylül 2021 17 Ocak 2021 4.239.851 2.770.082 7.009.933 %41.99 Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V [108]
14
Bahamalar Bahamalar 3 Eylül 2021 17 Mart 2021 91.967 57.593 146.738 %23.61 Oxford/AstraZeneca [109]
15
Bahreyn Bahreyn 3 Eylül 2021 23 Aralık 2020 1.149.200 1.090.455 2.497.458 %72.18 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [110]
16
Bangladeş Bangladeş 3 Eylül 2021 27 Ocak 2021 18.746.000 8.247.280 26.993.280 %11.08 BBIBP-CorV, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [111]
17
Barbados Barbados 3 Eylül 2021 15 Şubat 2021 109.905 94.361 204.266 %38.29 Oxford/AstraZeneca [112]
18
Batı Sahra Batı Sahra [113]
19
Belarus Belarus 3 Eylül 2021 28 Aralık 2020 1.626.825 1.336.553 2.963.378 %17.29 BBIBP-CorV, Sputnik V [114]
20
Belçika Belçika 3 Eylül 2021 28 Aralık 2020 8.431.367 8.146.325 16.219.756 %73.13 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [115]
21
Belize Belize 3 Eylül 2021 28 Şubat 2021 167.596 69.911 237.507 %39.98 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [116]
22
Benin Benin 3 Eylül 2021 12 Mayıs 2021 120.333 42.212 141.738 %0.99 Oxford/AstraZeneca, Sinovac [117]
23
Bermuda Bermuda 3 Eylül 2021 10 Ocak 2021 42.826 41.922 84.748 %66.85 Pfizer/BioNTech [118]
24
Bhutan Bhutan 3 Eylül 2021 27 Mart 2021 567.143 477.931 1.045.074 %75.72 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [119]
25
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri 3 Eylül 2021 10 Ocak 2021 8.693.586 7.595.761 18.289.168 %87.89 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sputnik V [120]
26
Birleşik Krallık Birleşik Krallık 3 Eylül 2021 10 Ocak 2021 48.131.996 43.023.372 91.155.368 %70.9 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [121]
27
Bolivya Bolivya 3 Eylül 2021 28 Ocak 2021 4.035.898 2.796.280 6.057.656 %34.69 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [122]
28
Bosna-Hersek Bosna Hersek 3 Eylül 2021 11 Şubat 2021 567.198 360.928 928.126 %17.28 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [123]
29
Botsvana Botsvana 3 Eylül 2021 25 Mart 2021 320.308 207.695 528.003 %13.48 Oxford/AstraZeneca, [124]
30
Brezilya Brezilya 3 Eylül 2021 16 Ocak 2021 137.246.796 64.500.731 197.285.447 %64.75 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [125]
31
Britanya Virjin Adaları Britanya Virjin Adaları 3 Eylül 2021 21 Mayıs 2021 17.095 12.733 29.828 %56.92 Oxford/AstraZeneca, [126]
32
Brunei Brunei 3 Eylül 2021 2 Nisan 2021 231.613 96.212 327.825 %50.4 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [127]
33
Bulgaristan Bulgaristan 3 Eylül 2021 29 Aralık 2020 1.089.066 1.188.377 2.336.831 %15.66 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [128]
34
Burkina Faso Burkina Faso 3 Eylül 2021 2 Haziran 2021 108.799 13.273 108.799 %0.5 Oxford/AstraZeneca, [129]
35
Burundi Burundi [130]
36
Cayman Adaları Cayman Adaları 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 51.742 49.630 101.372 %78.61 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [131]
37
Cebelitarık Cebelitarık 3 Eylül 2021 10 Ocak 2021 39.658 39.231 78.889 %117.71 Pfizer/BioNTech [132]
38
Cezayir Cezayir 3 Eylül 2021 29 Ocak 2021 3.421.279 724.812 4.146.091 %7.79 Oxford/AstraZeneca, Sputnik V [133]
39
Cibuti Cibuti 3 Eylül 2021 17 Nisan 2021 36.344 23.797 60.141 %3.27 BBIBP-CorV, Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V [134]
40
Curaçao Curaçao 3 Eylül 2021 29 Mart 2021 96.254 86.695 182.949 %61.61 Moderna, Pfizer/BioNTech [135]
41
Çad Çad 3 Eylül 2021 10 Haziran 2021 40.329 15.269 55.598 %0.24 Moderna, Pfizer/BioNTech [136]
42
Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 5.959.058 5.758.996 11.514.297 %55.72 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [137]
43
Çin Çin 3 Eylül 2021 15 Aralık 2020 1.072.500.000 889.439.000 2.084.650.000 %76.38 Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac [138]
44
Danimarka Danimarka 3 Eylül 2021 18 Aralık 2020 4.414.841 4.231.113 8.599.498 %75.78 Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech [139]
45
Doğu Timor Doğu Timor 3 Eylül 2021 15 Nisan 2021 389.989 198.310 588.299 %30.01 Oxford/AstraZeneca, Sinovac [140]
46
Dominika Dominika 3 Eylül 2021 12 Şubat 2021 22.343 20.186 42.529 %31.11 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [141]
47
Dominik Cumhuriyeti Dominik Cumhuriyeti 3 Eylül 2021 16 Şubat 2021 5.838.647 4.684.130 205.970 11.227.165 %55.88 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac [142]
48
Ekvador Ekvador 3 Eylül 2021 22 Ocak 2021 10.699.102 8.813.346 205.970 19.512.448 %60.95 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [143]
49
Ekvator Ginesi Ekvator Ginesi 3 Eylül 2021 17 Mart 2021 197.657 148.062 345.719 %13.58 Sinopharm/Beijing [144]
50
El Salvador El Salvador 3 Eylül 2021 17 Şubat 2021 3.594.559 2.875.693 6.470.252 %55.41 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [145]
51
Endonezya Endonezya 3 Eylül 2021 12 Ocak 2021 65.229.678 37.155.330 102.385.008 %24.19 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac [146]
52
Eritre Eritre [147]
53
Ermenistan Ermenistan 3 Eylül 2021 31 Mart 2021 176.552 98.586 275.138 %5.95 Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V [148]
54
Estonya Estonya 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 730.464 548.753 1.279.217 %54.96 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [149]
55
Esvatini Esvatini 3 Eylül 2021 30 Mart 2021 96.175 109.596 239.519 %8.79 Oxford/AstraZeneca [150]
56
Etiyopya Etiyopya 3 Eylül 2021 8 Nisan 2021 2.455.791 2.455.791 %2.43 Oxford/AstraZeneca [151]
57
Falkland Adaları Falkland Adaları 3 Eylül 2021 7 Şubat 2021 2.632 1.775 4.407 %82.3 Oxford/AstraZeneca [152]
58
Faroe Adaları Faroe Adaları 3 Eylül 2021 29 Ocak 2021 36.785 34.731 71.516 %69.85 Moderna, Pfizer/BioNTech [153]
59
Fas Fas 3 Eylül 2021 28 Ocak 2021 18.875.138 15.285.804 34.160.942 %52.44 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [154]
60
Fiji Fiji 3 Eylül 2021 17 Mart 2021 543.254 234.905 778.159 %61.08 Oxford/AstraZeneca [155]
61
Fildişi Sahili Fildişi Sahili 3 Eylül 2021 1 Mart 2021 1.370.123 1.370.123 %5.17 Oxford/AstraZeneca [156]
62
Filipinler Filipinler 3 Eylül 2021 28 Şubat 2021 18.697.647 14.109.916 34.112.320 %17.14 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [157]
63
Filistin Devleti Filistin 3 Eylül 2021 30 Mart 2021 935.756 456.543 1.392.299 %18.8 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V [158]
64
Finlandiya Finlandiya 3 Eylül 2021 31 Aralık 2020 4.039.805 2.891.153 6.930.958 %73.46 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [159]
65
Fransa Fransa 3 Eylül 2021 27 Aralık 2020 48.650.125 40.662.917 88.304.800 %72.5 Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [160]
66
Fransız Guyanası Fransız Guyanası 29 Kasım 2021 168.692 %73.65 [161]
67
Fransız Polinezyası Fransız Polinezyası 30 Kasım 2021 2 Şubat 2021 162.831 155.959 318.790 %59.01 Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech [162]
83
Hırvatistan Hırvatistan 3 Eylül 2021 30 Aralık 2020 1.734.997 1.624.041 3.286.459 %42.75 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [163]
99
Kamboçya Kamboçya 3 Eylül 2021 9 Şubat 2021 10.894.597 8.594.733 206.205 19.246.143 %71.26 Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac [164]
100
Kamerun Kamerun 3 Eylül 2021 11 Nisan 2021 349.385 78.870 428.255 %1.31 Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [165]
101
Kanada Kanada 3 Eylül 2021 7 Ocak 2021 28.008.700 25.537.732 53.546.432 %73.43 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [166]
104
Katar Katar 3 Eylül 2021 2.337.318 2.164.079 4.501.397 %85.01 Pfizer/BioNTech [167]
116
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kuzey Kıbrıs [c] 3 Eylül 2021 15 Ocak 2021 160.361 142.493 302.854 %45.56 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [168]
122
Letonya Letonya 3 Eylül 2021 28 Aralık 2020 865.121 768.038 1.519.488 %45.51 Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [169]
131
Makao Makao 3 Eylül 2021 7 Nisan 2021 327.783 277.313 603.152 %47.82 Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [170]
137
Man Adası Man Adası 3 Eylül 2021 25 Ocak 2021 65.208 65.208 127.841 %78.26 Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [171]
174
Saint Kitts ve Nevis Saint Kitts ve Nevis 3 Eylül 2021 22 Şubat 2021 24.266 21.714 45.980 %45.93 Oxford/AstraZeneca [172]
197
Şili Şili 3 Eylül 2021 13 Ocak 2021 14.427.750 13.694.664 29.191.019 %74.14 CanSino, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac [173]
206
Türkiye Türkiye 13 Ocak 2022 13 Ocak 2021 57.130.485 51.936.812 21.614.311 136.477.943 %68.7 Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [174]
^ Yerel zaman.
^ En azca bir doz aşı alanların ülke nüfusuna oranını gösterir.
^ Kuzey Kıbrıs, Türkiye haricinde hiçbir ülke tarafınca hâkim devlet olarak tanınmıyor.
Bizim ülkemizde COVID-19 aşı çalışmaları
Türkiye'de COVID-19 pandemisine karşı 2020 yılında 12 aşı emek vermesi başlatıldı. Bu aşı çalışmalarında Aralık 2020 itibarıyla sadece bir tanesi Klink Faz I'e geçmiş durumdaydı.
Pre-Klinik Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı emek harcamaları:
Selçuk Üniversitesi RNA teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama; 15 Haziran 2020) [175]
Ege Üniversitesi DNA teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama; Mart 2020)[176]
Ankara Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 22 Mart 2020, Bitiş; 8 Temmuz 2020) [177]
Erciyes Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi
Koçak Farma İlaç San AŞ inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama: Mart 2020 ?, Bitiş; Ekim 2020 ?) [178]
Selçuk Üniversitesi inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı emek harcaması (Başlama; 2020, Bitiş; Ekim 2020 ?) [179]
Ali Aydınlar Üniversitesi ve Acıbadem Labmed Sağlık Hizmetleri canlı-atenüe virüs teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama; Nisan 2020 ?) [180]
Boğaziçi Üniversitesi protein alt ünite (mikrokürecik) teknolojik alt yapılı aşı emek harcaması (Başlama; Ağustos 2020 ?) [181],[182]
İzmir Biotıp ve Genom Merkezi protein alt ünite teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama; ?) [183]
Bezmialem Vakif Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı emek harcaması (Başlama: ?) [184]
Orta Doğu Teknik Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (Başlama ?) [185]
Klinik Faz I Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:
Erciyes Üniversitesi inaktive virüs teknolojik alt yapılı aşı emek vermesi (TURKOVAC - Üretici Koçak Farma AŞ) (Faz 1 Başlama; 5 Kasım 2020 Bitiş; 14 Aralık 2020)
Yeni Zelanda'da COVID-19 pandemisi, devam eden küresel koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) viral pandemisinin bir parçasıdır. Yeni Zelanda'da ilk vaka, 26 Şubat'ta İran'dan dönen 60 yaşındaki Yeni Zelandalı bir hanımda tespit edildi.[1][2]
Arka plan
Yeni Zelanda COVID-19 olayları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif vaka
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam olay
# Ölümler
24.02.2022
2(=) 0(İlk)
25.02.2022
2(=) 0(İlk)
26.02.2022
2(=) 0(İlk)
27.02.2022
2(=) 0(İlk)
28.02.2022
2(=) 0(İlk)
1.03.2022
2(=) 0(İlk)
2.03.2022
2(=) 0(İlk)
3.03.2022
2(=) 0(İlk)
4.03.2022
2(=) 0(İlk)
5.03.2022
2(=) 0(İlk)
6.03.2022
2(=) 0(İlk)
7.03.2022
2(=) 0(İlk)
8.03.2022
2(=) 0(İlk)
9.03.2022
2(=) 0(İlk)
10.03.2022
2(=) 0(İlk)
12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'de Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün teneffüs hastalıklarına neden bulunduğunu doğruladı.[3][4] Dünya Sağlık Örgütü tarafınca 30 Ocak 2020'de Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu deklare edildi[5] ve 11 Mart'ta bir pandemi olarak kabul edildi.[6]
Ölüm payı COVID-19 için SARS'a göre daha düşüktür.[7][8] Ancak bulaş payı oldukça daha büyüktür.[9]
SARS-CoV-2 veya aleni adıyla şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2, Aralık 2019'da bilinen ilk varlığının bildirildiği olumlu yönelimli ve tek iplikçikli RNA virüsü olan yeni tip bir koronavirüs.[2][3][4] Virüsün insandan insana bulaştığı ve Çin'den başka diğer ülkelerden gelen raporlar sonucu bulaşma hızının Ocak 2020 ortalarında daha da hızlandığı görülmüştür.[5] Virüs, 2019-2020 Vuhan zatürre salgını esnasında zatürre olan bir hastada, pozitif yönde bir misal üstünde yapılan nükleik asit testinden sonra genomik olarak dizildi.[6][7][8]
Ocak 2020'de, salgını araştıran sıhhat komisyonu kadrosu başkanı Zhong Nanshan'a nazaran Çin'in Guangdong eyaleti'nde, insandan insana bulaşma doğrulandı.[9] Şu anda yeni virüs için spesifik bir tedavi mevcut değildir, sadece mevcut anti-virallerin kullanılabilme ihtimali olabilir.[10] Şubat 2020'de Çin bilim insanları hastalığa dair bir aşı üretildiğini, bu konudaki klinik insan çalışmalarının Nisan ayında başlayacağını öngördüklerini bildirdi.[11]
28 Mart 2022 itibarıyla dünya çapında SARS-CoV-2 virüsü nedeniyle 482.666.061 vaka, 6.150.077 ölüm ve 417.064.534 iyileşme gözlenmiştir.[12]
İçindekiler
1 Adlandırma
2 Viroloji
2.1 Enfeksiyon
2.2 Korunma
2.3 Konak
2.4 Filogenetik ve taksonomi
2.5 Biyolojik yapısı
3 Semptomlar
4 Test
5 COVID-19 pandemisi
6 Kaynakça
7 Dış bağlantılar
Adlandırma
Vuhan'da ortaya çıkan virüs tanımlandığı ilk dönemlerde çıkış yerine izafeten Vuhan koronavirüsü adıyla anılmaya başlandı. 2003'te benzer bir salgına sebep olan SARS koronavirüsünün yeni bir türü olduğu tespit edildiğindeyse 2019 yeni koronavirüsü olarak adlandırılarak 2019-nCoV kısaltması kullanılmaya başlandı. Dünya Sağlık Örgütü virüsün resmî adını şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2 ve kısaltmasını ise SARS-CoV-2 olarak belirledi.
Viroloji
Enfeksiyon
İnsandan insana bulaşarak, i·lişki yolu ile ve öksürük gibi hava yolu ile yayıldığı doğrulanmıştır.[13] Vücudunda virüs olan insanların öksürme, hapşırma veya konferans esnasında ağızlarından çıkan damlacıkların içinde virüs bulunmaktadır ve bu virüs bulunan damlacıklar başkaları tarafından solunduğunda başka insanların vücuduna virüs geçmektedir. Bu damlacıklar 5 mikrometre boyutunda damlacıklar olabilmektedir. Gözle göremeyeceğimiz bu damlacıklar sık kullanılan ortamlarda dokunulan yüzeylerde de virüslerin olmasına yol açabilmektedir. Virüsün değişik yüzeylerde yaşama ömrü farklıdır ve birtakım yüzeylerde 80 saate kadar yaşayabilmektedir.[14]
Korunma
Kişisel hijyen kuralları korunma için fazlaca önemlidir. Bireylerin dikkat edebileceği şahsi hijyen kuralları olarak elleri sıkça yıkamak veya virüsleri öldürebilecek kolonya veya öteki antiviral maddeler ile elleri temizlemek en temel kurallardandır. Virüs oldukça rahat bulaşabildiği için ek korunma önlemleri alınmalıdır. Virüsün en temel bulaşma yolu teneffüs yolu olduğundan kalabalıklardan uzak durmak, başka kişilerle yakın etkileşimden kaçınmak, solunum sistemini korumak virüsten korunmayı sağlayabilir. Kalabalık ortamlara girildiğinde teneffüs yollarının maske yada başka herhangi bir bez ile kapatılması havada bulunan damlacıkların solunmasını engelleyeceği için koruyucu tedbir olarak uygulanabilir. Eğer bu halde bir tedbir alınıyorsa maskelerin 2 yada 3 saat aralıklarla değiştirilmesi, öteki koruyucu atkı yada şal benzeri bezlerin de çoğunlukla değiştirilmesi ve yıkanması gereklidir.
Konak
Araştırmalara göre insanlara ilk bulaşma yöntemi kati değildir.[15]
Filogenetik ve taksonomi
SARS-CoV-2 Coronaviridae olarak bilinen geniş bir virüs familyasına aittir. Pozitif-anlamlı tek zincirli bir RNA virüsüdür [Positive-sense single-stranded RNA (+ssRNA)]. Diğer koronavirüsler nezle gibi daha hafif hastalıklara yol açabildikleri şeklinde aynı zamanda Orta Doğu Solunum Sendromu şeklinde oldukca daha ağır seyreden klinik tablolara da yol açabilirler. SARS-CoV-2 insanları enfekte ettiği bilinen yedinci koronavirüs türüdür. Diğer bilinen türler 229E, NL63, OC43, HKU1, MERS-CoV ve özgün SARS-CoV'dur.[16]
2003 yılındaki şiddetli akut solunum yolu sendromundan sorumlu olan SARS-CoV şeklinde SARS-CoV-2 de Sarbecovirus altcinsinin (beta-CoV soy B) bir üyesidir[17][18][19]. RNA dizisi ortalama olarak 30,000 baz uzunluğundadır. Diğer betakoronavirüslerde olmayan bir özelliği ise polibazik ayrılma alanı ile birleşmesidir ki bu virüsün patojenitesini ve bulaşabilirliğini arttırır.[20][21][22]
Yeterli sayıda genom sekansına haiz olunduğunda bir virüs familyasının mutasyon geçmişinin filogenetik ağacı çıkarılabilir.
Biyolojik yapısı
Bu alt antet 1 tarihinden beri geliştirilmeye gereksinim duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Diğer koronavirüsler şeklinde SARS-CoV-2 de S (spike), E (envelope), M (membrane), and N (nucleocapsid) proteinler olarak bilinen dört yapısal proteine sahiptir. N proteini RNA genomunu tutar ve S, E ve M proteinleri beraber viral zarfı oluşturur. Spike proteini konakçının hücre zarına yapışmasına niçin olmaktadır.[23]
İnsan hücresinden çıkan SARS-CoV-2 (sarı)
İnsan hücresinden çıkan SARS-CoV-2 (sarı)
Görünür taçları (korona) ile SARS-CoV-2 virionları
Görünür taçları (korona) ile SARS-CoV-2 virionları
SARS-CoV-2 (yellow) emerging from a human cell
İnsan hücresinden çıkan SARS-CoV-2 (sarı)
Kaynak: Rocky Mountain Laboratories (RML), United States National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID)
Semptomlar
Ana madde: Koronavirüs hastalığı 2019
Virüsün yol açtığı semptomlar
Bildirilen semptomlar vakaların %90'ında ateş, %80'inde bitkinlik ve kuru öksürük, %20'sinde soluk darlığı ve %15'inde teneffüs sıkıntısı içeriyordu. Yaygın olmayan semptonlar ise baş ağrısı, burun tıkanıklığı, boğaz ağrısı, balgamlı öksürük, kas yada eklem ağrısı, üşüme, mide bulantısı yada kusma ve ishaldir. Göğüs röntgeni her iki akciğerde de belirti vermiştir. Hayati belirtiler hastaneye yatırılanların kabulü esnasında genellikle kararlıydı. Kan testleri genellikle düşük beyaz kan hücresi sayımı göstermiştir.[24][25][26][27]
Hastalık Korunma ve Kontrol Merkezi'ne (CDC) bakılırsa bütün semptomların yanı sıra bir hastanın SARS-CoV-2 yönünden değerlendirilmesi için hastalığının laboratuvarca kanıtlanmış olması, hastalığın yeni tespit edildiği veya fazla ilerleme kaydetmediği bölgelerde ise yurt dışı seyahat geçmişi ve bu kişilerle i·lişki geçmişi araştırılarak ortaya konması gerekmektedir.[28] Bu kriterleri sağlamayan ama şiddetli hastalık belirtisine sahip ve etiyolojisi belirlenememiş vakaların da yeni koronavirüs açısından değerlendirilmesi gerekebilir.[28][29]
En yaygın belirtileri
Ateş
Kuru öksürük
Halsizlik
Daha seyrek görülen belirtiler
Kaslarda ağrı ve sızı
Boğaz ağrısı
İshal
Konjonktivit
Baş ağrısı
Tat ve/yada koku alma duyularının kaybı
Ciltte döküntü veya el ve/yada ayak parmaklarında renk değişimi
Ciddi emareler
Solunum güçlüğü veya soluk darlığı
Göğüs ağrısı veya göğüste baskı
Konuşma yada hareket kaybı
Dünya Sağlık Örgütü'nün tavsiyesine gore ciddi semptomlar gösterenler derhal tıbbi yardım almalı, doktorunu veya esenlik tesisini ziyaret etmeden ilkin kesinlikle telefonla aramalı; hafifçe semptomlar yayınlayan ve başka bir sıhhat problemi olmayan kişilerse, tedavi periyodunu evde geçirmelidir. Virüsle enfekte olan kişiler yaklaşık 5-6 gün arasında semptomları göstermeye adım atar. Bununla beraber, bu süre 14 günü bulabilir.[30]
Test
15 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü, Charite Hastanesinden bir viroloji ekibi tarafından geliştirilen Covid-19 için tanı testi üstüne bir protokol yayınladı.[26]
COVID-19 pandemisi
Ana madde: COVID-19 pandemisi
COVID-19 ilk olarak 2019 senesinde Vuhan bölgesinde ortaya çıktı. Hızlı bir halde diğer yerlere ve ülkelere yayıldı. 2019 yılında ortaya çıkan ve salgın hâline gelen koronavirüsün daha fazla yayılmasına mani olmak amacıyla Çin hükûmeti şehri 23 Ocak 2020 tarihinden itibaren karantina dibine almıştır. Bunun yanı sıra şehre yapılan internasyonal uçuşlar da iptal edilmiş; Almanya, Türkiye, Fransa şeklinde pek çok ülke Çin Halk Cumhuriyetinden gelen tüm yolcuları termal dedektörlerle test etmeye başlamıştır. Şehre 1 hafta arasında hastaneler yapıldı ve şehir ekonomisi durma noktasına geldi, Çin hükûmeti ilaç ve maske dağıttı ayrıca bir çok ülke karantina bölgesindeki vatandaşlarını bölgeden tahliye etti. Dünya Sağlık Örgütü bölgesel düzeyde vehamet düzeyini "çok yüksek" olarak belirledi. Salgının ülke düzeyinde yayılmasından sonrasında Vuhan'dan başka pek oldukca kent daha karantinaya alındı ve bölgeye esenlik ekipleri yönlendirildi. Toplu nakliyat durduruldu.
COVID-19 pandemisi'nin ülkedeki ilk vakası Tallinn'de 27 Şubat 2020'de onaylandığında COVID-19'un Estonya'ya yayıldığı doğrulandı. 11 Mart'a kadar, Estonya'da 15 kişiye virüs teşhisi konmuştu. Hepsine ülke haricinde, çoğunlukla Kuzey İtalya'da bulaşmıştı. 12 Mart'ta, yöresel bulaşan enfeksiyonların ilk olayları ortaya çıktı ve 13 Mart'ta, Estonya hükûmeti 1 Mayıs 2020'ye kadar olağanüstü hâl duyuru etti. Sonuç olarak, tüm okullar ve üniversiteler kapatıldı; spor ve kültürel etkinlikler de dahil olmak üzere tüm halka açık toplantılar yasaklandı.[1] 28 Mart 2022 itibarıyla Estonya'da koronavirüs ile enfekte olmuş toplam 2.444 ferdin hayatını kaybettiği, toplam olay sayısının ise 552.287 olduğu belirtildi. 472.895 hasta ise iyileşti ve taburcu edildi.
Saare ili Estonya'da COVID-19 tarafınca en fazlaca etkilenen ildir. Estonya nüfusunun sadece %2,5'i yaşamaktadır sadece hastaneye yatırılan hastaların yarısından fazlası bu ildedir.[2] Koronavirüs ülkeye, 4 ve 5 Mart'ta Saaremaa adasında düzenlenen 2019-20 CEV Challenge Kupası maçlarına katılan İtalyan voleybol kulübü Power Volley Milano tarafından getirildi.[3][4][5]
İçindekiler
1 Arka plan
2 Zaman çizelgesi
3 Acil vaziyet ve diğer engellemeler
4 Kaynakça
5 Dış bağlantılar
Arka plan
Estonya COVID-19 olayları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam vaka
# Ölümler
24.02.2022
478.941(+4.391) 2.195(+7)
25.02.2022
483.955(+5.014) 2.204(+9)
26.02.2022
487.955(+4.000) 2.213(+9)
27.02.2022
492.149(+4.194) 2.225(+12)
28.02.2022
494.430(+2.281) 2.236(+11)
1.03.2022
499.083(+4.653) 2.250(+14)
2.03.2022
504.148(+5.065) 2.259(+9)
3.03.2022
507.711(+3.563) 2.267(+8)
4.03.2022
511.022(+3.311) 2.275(+8)
5.03.2022
514.067(+3.045) 2.290(+15)
6.03.2022
515.708(+1.641) 2.290(=)
7.03.2022
517.102(+1.394) 2.299(+9)
8.03.2022
520.407(+3.305) 2.308(+9)
9.03.2022
523.279(+2.872) 2.320(+12)
10.03.2022
525.748(+2.469) 2.327(+7)
12 Ocak'ta, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Çin'in Hubei eyaletinin, Vuhan şehrinde 31 Aralık 2019'da DSÖ'nün dikkat etmiş olduğu bir grup insanda solunum hastalığına niçin olan yeni bir koronavirüsün olduğunu doğruladı.[6][7]
2003'teki SARS'dan değişik olarak, COVID-19'un olay ölüm payı fazlaca daha düşüktür.[8][9] Ancak anlamlı bir toplam ölüm sayısı ile bulaşma sıklığı mühim seviyede daha fazladır.[8][10]
Zaman çizelgesi
27 Şubat: Estonya ilk COVID-19 olayını doğruladı. İlk vaka İran vatandaşı başlarda İran'dan ayrılıp Türkiye'den geçip Letonya'nın başkenti Riga'ya uçan ve oradan Tallinn'e giderken ambulans çağırılan 34 yaşındaki bir adamdı ve testi olumlu çıktı.[11][12]
3 Mart: İkinci vaka doğrulandı; hasta 29 Şubat'ta İtalya, Bergamo'dan Riga Havalimanı'na gelmişti.[13] Tallinn Havalimanı'na gelen aynı uçuştan öteki iki Estonyalı yolcuya (biri Bergamo'ya geri dönen) 5 Mart'ta yapılan testler pozitif yönde çıktı.[14][15]
6 Mart: Estonya Sağlık Kurulu 5 vakayı daha deklare etti. Hepsi 29 Şubat'ta Bergamo, İtalya'dan Riga, Letonya'ya aynı uçuşta seyahat etti. Böylece uçuştaki toplam enfekte şahıs sayısı 8'e, Estonya'daki toplam vaka sayısını 10'a yükseldi.[16] Aynı gün, Tallinn'deki Kristiine Lisesi, Kuzey İtalya'dan dönen bir öğrencinin yolculuktan sonrasında kendini iyi hissetmemesine rağmen ebeveynleri tarafından okula gönderilmesinden sonra iki hafta boyunca kapatıldı. Öğrenci ve ailesi COVID-19 testleri pozitif yönde çıktı. Okuldaki 850 öğrencinin hepsinin evde kalması söylendi.[17]
10 March: Üç kişiye daha COVID-19 teşhisi konuldu. Bunlardan ikisi Kuzey İtalya'dan, öteki Fransa'dan Estonya'ya döndü.[18]
11 Mart: Sağlık Kurulu, risk altındaki bir bölgeden dönen Tallinnli bir kişi de dahil olmak suretiyle dört vakayı daha doğruladı ve 7 Mart'ta Milano'dan dönen Tartu'da bir şahıs, Saaremaa'daki ilk iki olay da doğrulandı: hastalar 4 ve 5 Mart'ta Saaremaa'da düzenlenen 2019-20 CEV Challenge Cup maçlarında Power Volley Milano takım üyeleriyle i·lişki halindeydi.[19][20] 9 Mart'ta beş Milano oyuncusuna bir lig maçından önce ateş teşhisi konmuştu.[21] Saaremaa'da enfekte olan, Saaremaa VK voleybol kulübünün CEO'su da aralarındaydı.[22]
12 Mart: Sağlık Kurulu 10 yeni vakayı açıkladı ve toplam teyit edilen olay sayısı 27'ye yükseldi. Yeni vakalar virüsün bölgesel olarak bulaştığını doğruladı.[23]
13 Mart: Sabah, vaka sayısı 41'e ulaştı.[24] Aynı günün akşamı, vaka sayısı 79'a ulaştı ve toplam vakaları bir gecede iki katına çıkardı. İlk vakalar Võru, Pärnu ve Ida-Viru illerinde bildirildi.[25]
14 Mart: Vaka sayısı 115'e ulaştı. Vaka sayısının illere dağılımı: Vakaların 54'ü Tallinn ve Harju illerinde, 31'i Saare ilinde, 9'u Võru ilinde, 6'sı Tartu ilinde, 12'si Pärnu ilinde, ve 3'ü Lääne-Viru ile Ida-Viru illerindeydi. Toplamda 853 şahıs test edildi.[26]
15 Mart: Vaka sayısı 171'e ulaştı. 31 Ocak'tan beri, toplam da 853 kişi test edildi.[27]
Hastalığın geniş yayılımı sebebiyle, test kriterleri değiştirildi. Böylece ancak daha ciddi semptomları olan kişiler, risk altındaki gruplar, esenlik personelleri ve hayati hizmetler sunan kişiler kontrol edilecekti.[27]
16 Mart: Vaka sayısı 205'e ulaştı. Toplamda 1.387 kişi test edildi.[28]
17 Mart: Vaka sayısı 225'e ulaştı. Toplamda 1.625 kişi kontrol edildi.[29]
18 Mart: Vaka sayısı 258'e ulaştı. Toplamda 2.020 kişi test edildi.[30]
19 Mart: Vaka sayısı 267'ye ulaştı. Toplamda 2.259 kişi test edildi.[31]
20 Mart: Vaka sayısı 283'e ulaştı. Toplamda 2.504 şahıs test edildi.[32]
21 Mart: Vaka sayısı 306'ya ulaştı. Toplamda 2.812 şahıs kontrol edildi.[33]
22 Mart: Vaka sayısı 326'ya ulaştı. Toplamda 3.229 şahıs kontrol edildi.[34]
23 Mart: Vaka sayısı 352'ye ulaştı. Toplamda 3.724 kişi test edildi.[35]
25 Mart: Koronavirüsten dolayı ilk ölüm gerçekleşti.[36]
26 Mart: Saaremaa'daki Südamekodu yaşlı evinde iki sakinin koronavirüs testi pozitif çıktı.[37]
27 Mart: Saaremaa'daki Südamekodu yaşlı evinin tüm sakinleri ve çalışanları kontrol edildikten sonra 22 sakin ve 3 işçinin COVID-19 testi olumlu çıktı.[38]
29 Mart: Ülkede toplam 3 ölümden sonra koronavirüs hastalarından iki bireyin daha ölümü doğrulandı.[39]
30 Mart: Sağlık Kurulu Kuressaare'de bir emek verme alanı hastanesinin kurulmasını istedi. 2 Nisan'da Kuressaare'deki düzgüsel hastanenin yanında emek verme alanı hastanesi kurulacaktı.[40]
Acil konum ve öteki engellemeler
13 Mart'ta, Estonya hükûmeti 1 Mayıs 2020'ye kadar mucizevi hâl ilan etti. Spor ve kültürel etkinlikler de dahil olmak üzere bütün halka aleni toplantılar yasaklandı; okullar ve üniversiteler kapatıldı; sınır kontrolü her giriş ve çıkış noktasında sağlık kontrolleri ile geri getirildi.[1] Tallinn-Stockholm kruvaziyerleri için yolcu bileti satışı durduruldu.[1]
Hükûmet tarafından daha fazla kısıtlama getirildi:
17 Mart'tan itibaren tam sınır kontrolleri kurmak için sadece Estonya vatandaşları, daimi sakinleri, akrabaları ve yük taşımacılığı icra eden nakliye işçilerinin ülkeye girmesine izin verildi.[41]
14 Mart'tan itibaren Estonya'nın batı adaları Hiiumaa, Saaremaa, Muhu, Vormsi, Kihnu ve Ruhnu sakinleri dışındaki herkese kapatıldı.[42]
Spor salonları ve kulüpleri, havuzlar, su merkezleri, saunalar, kreşler ve çocuk oyun odalarının derhal kapatılması talimatıyla, eğlence ve dinlenme tesislerine de erişim yasaklandı.[43]
Finlandiya'da COVID-19 pandemisi Şiddetli akut teneffüs yolu sendromu koronavirüsü 2'nin (SARS-CoV-2) neden olduğu yeni bir bulaşıcı hastalık olan koronavirüs hastalığı COVID-19'un geçindiren bir viral pandemisidir. Finlandiya'da COVID-19 pandemisi sırasında ilk COVID-19 olayının, Vuhan'dan Ivalo'ya gelen birisi ile başladığı 29 Ocak 2020'de bildirildi. Kişinin virüs testi olumlu çıktı. 28 Mart 2022 itibarıyla Finlandiya'da koronavirüs ile enfekte olmuş toplam 3.054 kişinin hayatını kaybetmiş olduğu, toplam olay sayısının ise 859.477 olduğu açıklandı. 46.000 hasta ise iyileşti ve taburcu edildi.
The New York Times'a nazaran Finlandiya, İskandinav ülkeleri arasında mevcut pandemik duruma en hazırlıklı olanıdır.[1]
İçindekiler
1 Arka plan
2 Notlar
3 Kaynakça
4 Dış linkler
Arka plan
Finlandiya COVID-19 vakaları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam vaka
# Ölümler
24.02.2022
637.658(+7.931) 2.364(+13)
25.02.2022
637.729(+71) 2.364(=)
26.02.2022
637.729(=) 2.364(=)
27.02.2022
637.729(=) 2.364(=)
28.02.2022
637.757(+28) 2.366(+2)
1.03.2022
657.443(+19.686) 2.380(+14)
2.03.2022
658.559(+1.116) 2.381(+1)
3.03.2022
664.588(+6.029) 2.384(+3)
4.03.2022
671.773(+7.185) 2.387(+3)
5.03.2022
671.773(=) 2.387(=)
6.03.2022
671.773(=) 2.387(=)
7.03.2022
694.142(+22.369) 2.571(+184)
8.03.2022
694.142(=) 2.571(=)
9.03.2022
703.052(+8.910) 2.573(+2)
10.03.2022
713.103(+10.051) 2.573(=)
12 Ocak'ta, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Çin'in Hubei eyaletinin, Vuhan şehrinde 31 Aralık 2019'da DSÖ'nün dikkat etmiş olduğu bir öbek insanda solunum hastalığına niçin olan yeni bir koronavirüsün olduğunu doğruladı.[2][3]
2003'teki SARS'dan değişik olarak, COVID-19'un olay ölüm oranı çok daha düşüktür.[4][5] Ancak anlamlı bir toplam ölüm sayısı ile bulaşma sıklığı mühim ölçüde daha fazladır.[4][6]
Aruba'da COVID-19 pandemisi, geçindiren küresel koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) viral pandemisinin bir parçasıdır. Aruba'da ilk vaka 13 Mart 2020'de tespit edildi ve 29 Mayıs'ta bütün olaylar iyileşti.[1] 29 Haziran 2020'de iki yeni vaka bildirildi.[2]
Arka plan
Aruba COVID-19 vakaları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam vaka
# Ölümler
24.02.2022
33.655(+12) 211(=)
25.02.2022
33.670(+15) 211(=)
26.02.2022
33.676(+6) 211(=)
27.02.2022
33.676(=) 211(=)
28.02.2022
33.684(+8) 211(=)
1.03.2022
33.684(=) 211(=)
2.03.2022
33.684(=) 211(=)
3.03.2022
33.684(=) 211(=)
4.03.2022
33.732(+48) 212(+1)
5.03.2022
33.732(=) 212(=)
6.03.2022
33.732(=) 212(=)
7.03.2022
33.732(=) 212(=)
8.03.2022
33.732(=) 212(=)
9.03.2022
33.732(=) 212(=)
10.03.2022
33.732(=) 212(=)
12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'da Vuhan şehrindeki bir öbek insanda yeni bir koronavirüsün solunum hastalıklarına niçin olduğunu doğruladı.[3][4]
Ölüm oranı COVID-19 için SARS'a bakılırsa daha düşüktür.[5][6] Ancak bulaş payı oldukca daha büyüktür.[7]
Bolivya'da COVID-19 pandemisi, geçindiren küresel koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) viral pandemisinin bir parçasıdır. Oruro ve Santa Cruz bölgelerinde tespit edilen ilk iki olayla virüsün 10 Mart 2020'de Bolivya'ya ulaştığı tespit edildi.[1][2]
Arka plan
12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'de Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün teneffüs rahatsızlıklarına niçin bulunduğunu doğruladı.[3][4] Dünya Sağlık Örgütü tarafından 30 Ocak 2020'de Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu deklare edildi[5] ve 11 Mart'ta bir pandemi olarak kabul edildi.[6]
Ölüm payı COVID-19 için SARS'a bakılırsa daha düşüktür.[7][8] Ancak bulaş payı oldukça daha büyüktür.[9]
Lihtenştayn'da COVID-19 pandemisi, geçindiren küresel koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) viral pandemisinin bir parçasıdır. Lihtenştayn'da ilk olay 3 Mart 2020'de doğrulandı.[1]
Arka plan
12 Ocak 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 31 Aralık 2019'de Vuhan şehrindeki bir grup insanda yeni bir koronavirüsün solunum rahatsızlıklarına neden olduğunu doğruladı.[2][3] Dünya Sağlık Örgütü tarafınca 30 Ocak 2020'de Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu ilan edildi[4] ve 11 Mart'ta bir pandemi olarak kabul edildi.[5]
Ölüm oranı COVID-19 için SARS'a göre daha düşüktür.[6][7] Ancak bulaş payı oldukca daha büyüktür.[8]
Monako'da COVID-19 pandemisi, idame eden küresel koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) viral pandemisinin bir parçasıdır. Monako'da ilk vaka 29 Şubat 2020'de tespit edildiğini sıhhat yetkilileri deklare etti.
Ocak 2020
10 Ocak
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'nın çeşitli bürokratlarla yapmış olduğu toplantı ondan sonra salgına mukabil Koronavirüs Bilim Kurulu oluşturulması kararlaştırıldı.[1]
24 Ocak
Sağlık Bakanlığı havaalanlarına termal kameralar kurdu.[2]
Bakanlık ek olarak Çin'den gelen yolcuları ilave taramalara tabi tutmaya başladı ve Koronavirüs enfeksiyonu belirtilerini gösteren herkesin karantinaya alınacağını bildirdi. Gösterimler sonrasında, çok sayıda onaylanmış olay bildiren ülkeleri içerecek halde genişletildi.
Havaalanlarındaki öteki tedbirler arasında kızılötesi taramalar, bütün gümrük kapılarının dezenfeksiyonu, ücretsiz maske ve direktif broşürleri dağıtılması yer aldı.
31 Ocak
Türk hükûmeti, 34 Türk vatandaşını ve diğer ülke vatandaşlarını Vuhan'dan almak için bir[3] tayyare gönderdi. Diğer ülke vatandaşları arasında yedi Azeri, yedi Gürcü ve bir Arnavut bulunmaktaydı.[4]
Çin, yıllık 150 milyon maske üretiminin yanı sıra Türkiye'den 200 milyon maske sipariş etti.[5]
Şubat 2020
3 Şubat
Türkiye, Çin'den gelen tüm uçuşları durdurduğunu açıkladı.[6]
İran makamları Türkiye'nin İran'ın Kum kentini karantinaya alma tavsiyesine uymayınca İran sınırı kapatıldı ve İran ile meydana getirilen uçak seferleri tek taraflı olarak askıya alındı.[7][8]
29 Şubat
Türkiye; İtalya, Güney Kore ve Irak ile uçuşların karşılıklı olarak durdurulduğunu deklare etti.[9]
Kısa süre sonrasında Irak sınırı da kapatıldı. Bakanlık ayrıca Irak ve İran sınırlarına yakın saha hastaneleri kurdu.[10]
Mart 2020
Pandemi sırasında bir süpermarkette boşalan makarna reyonu, İstanbul
Bazı illerde halka aleni yerlerde ve toplu taşıma araçlarında dezenfeksiyon yapılmaya başlandı. İstanbul'da belediye metrobüs duraklarına el dezenfektanı istasyonları kurmaya karar verdi.[10]
Millî Eğitim Bakanlığı, okulları virüs tehdidine karşı pak tutmak için hususi dezenfektanlar kullandıklarını deklare etti. Okullarda temasa aleni her yüzeyin sterilize edilmiş olduğu, günlük 100 ton dezenfektan üreten meslek okullarının okullara dezenfektan sağladığı açıklandı.[10]
11 Mart
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Avrupa seyahati sırasında virüse yakalanan bir Türk erkeğin ülkenin ilk Koronavirüs olayı bulunduğunu açıkladı. Hasta açıklanmayan bir hastaneye tecrit edildi ve hastanın aile üyeleri gözlem altına alındı.[11]
12 Mart
Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, haftalık ders programlarının yapılandırılarak, EBA, internet ve TRT ile televizyondan gerekli telafi öğrenim desteği sunulacağını, eğitimin aksamaması için tedbirlerin alındığını söylemiş oldu.[12][13]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başkanlığında tüm bakanların, birtakım başkanlıkların ve Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu üyelerinin katılmış olduğu, Koronavirüs'e karşı alınacak tedbirlerin görüşüldüğü beş saat süren toplantı yapılmış oldu. Toplantı sonrası alınan kararları Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın şu şekilde deklare etti:
16 Mart'tan itibaren ilkokul, ortaokul ve lise eğitimine 1 hafta, üniversite eğitimine ise 3 hafta ara verilecek.
23 Mart'tan itibaren uzaktan eğitimle tv ve internet ortamından eğitim öğretime devam edilecek.[14]
Spor müsabakaları Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanacak.
Kamu personellerinin yurt dışına çıkışları özel izinle gerçekleşecek.
Cumhurbaşkanının yurt dışı ziyaretlerinde ertelemeye gidilecek.[15][16][17]
13 Mart
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, resmî Twitter hesabından açıklama yaparak gözlem altına alınan ilk hastanın yakınında da Koronavirüs tespit edildiğini açıkladı.[18]
Akşam saatlerinde yapılan yeni açıklama ile ilk hasta ile aynı ailede bulunan üç kişinin daha Koronavirüs taşımış olduğu tespit edildi ve böylece Türkiye'deki onaylanmış vaka sayısı 5'e terfi etti.[19]
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, 13-31 Mart tarihleri arasında meclise ziyaretçi alınmayacağını duyurdu.[20]
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan; Almanya, Fransa, İspanya, Norveç, Danimarka, Belçika, Avusturya, İsveç ve Hollanda'ya uçuşların tek taraflı olarak iki yönlü olacak şekilde 14 Mart saat 08.00'den itibaren 17 Nisan evveliyatına kadar durdurulacağını deklare etti.[21]
Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, aleni ve kapalı tüm cezaevlerindeki görüşlerin, cezaevlerindeki aile görüş odalarının kullanımının, cezaevleri arasındaki nakillerin iki hafta süreyle ertelendiğini, bakanlığa bağlı kurumlara girenlerin ateşlerinin ölçüleceğini açıkladı.[22]
14 Mart
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev içinde yapılan görüşme sonucunda iki ülke anlaşmalı olarak kara ve hava ulaşımını geçici olarak durdurdu.[23] Aynı gün Türkiye ve Gürcistan, 15 Mart'tan itibaren Sarp Sınır Kapısı'nın karşılıklı olarak yolcu geçmesine kapatıldığını açıkladı.[24]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, umreden dönen bir kişide Koronavirüs tespit edildiğini açıkladı, böylece bizim ülkemizde görülen vaka sayısı 6'ya terfi etti.[25]
15 Mart
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, 16-30 Mart tarihleri arasında bakanlığa bağlı tüm kütüphanelerin okuyucu hizmetlerine kapatılmasına ve planlanan tüm etkinliklerin iptaline karar verildi.[26]
Gençlik ve Spor Bakanlığı'ndan meydana getirilen açıklamaya bakılırsa Umre'den dönen 10.330 vatandaştan 5.392'si Ankara'daki; 4.938'i Konya'daki devlet yurtlarında karantina altına alındı.[27]
İçişleri Bakanlığı 16 Mart saat 10.00'dan itibaren pavyon, diskotek, bar ve gece kulüplerinin geçici olarak kapatılacağını açıkladı.[28]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, ilk vakanın rasat altında tutulan çevresindeki iki kişiye tanı konduğu ve Avrupa ülkelerinden gelmiş yedi, Amerika’dan gelmiş üç olay bulunduğunu deklare etti. Doğrulanmış olay sayısının 18'e yükseldiği açıklandı.[29][30]
16 Mart
Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, cuma namazı başta olmak suretiyle camilerde cemiyet hâlinde namaz kılınmasına ara verildiğini fakat ezanların okunacağını ve camilerin aleni bulundurulacağını deklare etti.[31]
İçişleri Bakanlığı bu gece itibarıyla beyazperde, konser salonu, düğün salonu, kafe, kahvehane, masaj salonu, spor salonu gibi mekânların geçici bir süreyle kapatılacağını açıkladı.[32]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, uçuş yasağı konulan ülkelere Mısır, İngiltere, İrlanda, İsviçre, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin eklendiğini deklare etti.[33]
İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın çarşamba günü yeni tip Koronavirüs ile savaşım çerçevesinde kapsamlı bir eş güdüm toplantısına başkanlık edeceğini ve toplantı sonrası kamuoyunu bilgilendireceğini açıkladı.[34]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; ABD, Avrupa ve Ortadoğu temaslı yeni 29 tanı konulduğunu, yeni konan tanılarla birlikte toplam hasta sayısının 47 bulunduğunu açıkladı.[35]
17 Mart
Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, uzaktan öğrenime ait içeriklerin hazırlandığı TRT stüdyolarını ziyaret ederek sürecin yol haritasının hazırlandığını, 23 Mart haftası itibarıyla planlama ve altyapı hazırlıklarının tamamlanacağını açıkladı. Selçuk, eğitimin ilk dersinin kendisi tarafından verileceğini belirtti.[36]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca karantinaya alınan Çin temaslı 89 yaşındaki bir hastanın hayatını kaybettiğini, bugün 51 yeni tanının konduğunu ve toplam olay sayısının 98'e çıktığını deklare etti.[37]
18 Mart
Çankaya Köşkü'nde, Koronavirüsle mücadele kapsamında Cumhurbaşkanlığı Ekonomi ve Sağlık Politikaları kurullarının üyeleri, bakanlar, amme kuruluş ve kuruluşları yöneticileri, AK Partili yöneticiler ile sivil topluluk kuruluşu temsilcilerinin katılımıyla “Koronavirüsle Mücadele Eş Güdüm Toplantısı” yapıldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, toplantı öncesi yaptığı konuşmada, "Hastalığın test altında tutulmasıyla ilgili sıhhat önlemleri ve diğer tedbirleri hayata geçirdik, geçirmeye devam ediyoruz." ifadelerine yer verdi.[38]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 61 yaşındaki bir hastanın hayatını kaybettiğini ve olay sayısının 191'e çıktığını duyurdu.[39]
Sözcü gazetesi yazarı Saygı Öztürk, bir TV programında Eski Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman'ın Koronavirüs nedeniyle öldüğünü söyledi. Haber, ertesi gün hastane tarafından doğrulandı.[40][41][42]
Türk Tabipleri Birliği, TTB Uzmanlık Dernekleri, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Türk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği, Türk Toraks Derneği, Türk Yoğun Bakım Derneği, Covid-19 salgını ile alakalı gelişmeleri değerlendirmek amacıyla 17 Mart'ta yapmış olduğu toplantının sonucunu deklare etti ve şeffaflık çağrısı yapmış oldu. Bildiride pandeminin, esenlik çalışanları ve hastalar açısından önemli tehlikeleri bununla beraber getirmiş olduğu; bilgilendirme ve önlemler konusundaki eksikliklerin karmaşaya yol açmış olduğu; ilaç kullanması, testlere ulaşım ve çeşitli konulardaki kifayetsiz bilgilendirmenin pandemi ile mücadeleyi güçleştirdiği tespiti yapılmış oldu.[43]
19 Mart
Açıklanan önlem paketi ekonomistler ve politikacıların içinde bulunmuş olduğu kurumlar ve kişiler tarafından çeşitli eleştirilere uğradı. Paketin kaynağının nereden sağlanacağının belirtilmediği, ayrıntılı bir eylem planından çok ayrıntıların zaman içinde belirleneceği genel konu başlıkları durumunda olduğu söylendi. İnsanların evde kalmaya teşvik edilmiş olduğu bir dönemde, havayolu yolcu taşımacılığı, turizmi destekleyen vergi indirimleri ve mesken kredilerinin peşinat oranının düşürülmesi gibi maddelerin varlığı eleştiri konusu oldu ve sektörlere istihdam desteği verilmesi gerekliliği vurgulandı.[44][45]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 15 Mart 2020'de yaşamını kaybeden eski Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman'ın ölüm sebebinin Koronavirüs bulunduğunu belirtti. Böylelikle bizim ülkemizde Koronavirüs sebebiyle hayatını kaybeden kişi sayısı 3'e çıktı.[46]
Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu futbol, voleybol, basketbol, hentbol liglerinin ertelendiğini duyurdu.[47]
ÖSYM yakın vakit arasında yapılması planlanan, aralarında TUS ve MSÜ'nün de bulunmuş olduğu 9 imtihanı ileri bir tarihe erteledi.[48]
Diyanet İşleri Başkanlığı il müftülüklerine gönderilmek üzere genelge yayımlayarak daha önce alınan tedbirlerle alakalı oluşabilecek olumsuzlukların önüne geçmek maksadıyla cuma günü ve kandil gecesi camilerin kapalı tutulacağını ve cuma namazı için sela okunmayacağını bildirdi.[49]
İzmir'de, Çeşme Limanı'nda sorumlu bir kişide Koronavirüs tespit edildi, 45 çalışan ve aile üyeleri karantinaya alındı.[50]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında 85 yaşındaki bir kadının hayatını yitirdiğini, bununla beraber 168 yeni vakanın olduğunu deklare etti. Toplam vaka 359 olurken, ölen şahıs sayısı 4'e çıktı.[51] Koca, ayrıca sıhhat çalışanlarının üç gün boyunca saat 21.00'de alkışlanması çağrısı yaptı.[52]
20 Mart
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafınca piyasaya çıkan ve Türkiye'de koronavirüs riskine karşı alınan 14 kurala ilişkin bir broşür, M1 Metro hattı
Yayımlanan Cumhurbaşkanlığı genelgesiyle her türlü ilmi, kültürel, sanatla alakalı ve benzeri toplantılar ile aktiviteler Nisan ayı sonuna kadar ertelendi.[53][54]
İnsan Hakları Derneği, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Özgürlük için Hukukçular Derneği, Çağdaş Hukukçular Derneği, Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası, Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği, Covid-19 Salgını ve hapishanelerde acilen katılımı ihtiyaç duyulan önlemler mevzusunda bir bildiri yayımladı. Bildiride yaşlı ve hasta, çocuk, hamile, çocuklu tutukluların salıverilmesi ve karantina uygulamaları ile mahpusların sıhhat durumları mevzusunda başta aileleri ve avukatları olmak üzere kamuoyunun tertipli olarak bilgilendirilmesinin zorunluluğu şeklinde maddeler yer aldı.[55]
Balıkesir, Konya ve Malatya'da 65 yaş üstünün ücretsiz toplu ulaşım hakları geçici olarak durduruldu.[56]
At yarışları ikinci bir duyuruya kadar ertelendi.[57]
Sağlık Bakanlığı'nın yayımladığı genelgeyle tüm özel ve vakıf hastaneleri pandemi hastanesi deklare edildi.[58]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında 311 yeni vakanın olduğunu ve 5 ferdin daha yaşamını kaybettiğini deklare etti. Toplam olay sayısı 670'e çıkarken, ölenlerin sayısı 9 oldu.[59]
21 Mart
Tarım ve Orman Bakanlığı bahçe, park ve mesire alanlarında mangal yakılmasını yasakladı.[60]
Fenerbahçe, basketbol takımındaki birtakım oyuncularda ve idari kadro çalışanlarında Koronavirüs emareleri görüldüğünü deklare etti.[61]
Ankara, Antalya ve İzmir'de 65 yaş üzerinin parasız toplu ulaşım hakları geçici olarak durduruldu.[62][63]
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı saat 17.00 itibarıyla 46 ülkeye daha uçuşların durdurulduğunu açıkladı. Böylece toplamda 68 ülkeyle hava ilişkileri kesilmiş oldu.[64]
İçişleri Bakanlığı, 81 il valiliğine gönderdiği genelgeyle asker uğurlama törenlerinin geçici süreyle durdurulduğunu bildirdi. Ayrıca berber, kuaför ve güzellik merkezlerinin faaliyetlerinin saat 18.00 itibarıyla durdurulacağı belirtildi. Bakanlık gece yarısından itibaren lokanta, restoran, pastane vb. Işyerlerinin müşterilerin oturmasına müsaade edilmeyecek şekilde sadece gel-al ve paket servis şeklinde hizmet vereceğini; 65 yaş ve üzeri, ek olarak kronik rahatsızlığı olan kişilerin ikametlerinden dışarı çıkmalarının; park, bahçe gibi açık alanlarda dolaşmalarının sınırlandırıldığını deklare etti.[65][66][67][68]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında 277 yeni vakanın olduğunu, 12 bireyin yaşamını yitirdiğini bildirdi. Toplam vaka sayısı 947'ye çıkarken, ölenlerin sayısı 21 oldu.[69]
22 Mart
Cumhurbaşkanlığı kararıyla nafaka alacaklarına ait icra takipleri hariç bütün icra ve batkı takipleri 30 Nisan'a kadar durduruldu.[70]
İçişleri Bakanlığı, yayımladığı genelgeyle başta doktorlar olmak suretiyle esenlik personelleri, belediye başkanları, müessese il müdürleri, sosyal hizmet kuruluşları görevlileri, amme görevlileri/kamu hizmeti yürütenler ile eczacıların 65 yaş ve üzerine getirilen sokağa çıkma yasağından muaf tutulduğunu açıkladı.[71]
Türkiye Bankalar Birliği'nin bankalara yaptığı öneri üzerine birçok banka emek harcama saatlerinin 23 Mart 2020'den itibaren 12.00-17.00 arası olacağını deklare etti.[72]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca; Twitter hesabından yayımladığı mesajında yeni 289 vakanın bulunduğunu, 9 bireyin hayatını kaybettiğini, meydana getirilen toplam kontrol sayısının ise 20.345 bulunduğunu açıkladı. Toplam olay sayısı 1.236'ya çıkarken, ölenlerin sayısı 30 oldu.[73]
Cumhurbaşkanlığı tarafınca yayımlanan genelgeyle amme kurum ve kurumlarında; dönüşümlü, elastiki ve uzaktan çalışmaya izin verildi.[74]
23 Mart
Millî Eğitim Bakanlığı ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu işbirliğiyle oluşturulan ilköğretim, ortaokul ve lise derslerinin uzaktan işlendiği TRT EBA TV yayınlarına başladı.[75]
Kapalıçarşı'nın 10.00-16.00 saatleri arasında aleni kalması ve giriş çıkışların ancak iki kapıdan kontrollü olarak yapılmasına karar verildi.[76]
Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu yurtdışından gelip yurtlarda karantinaya alınan şahıs sayısının 11.269 bulunduğunu deklare etti.[77]
Galatasaray Kulübü ikinci başkanı Abdurrahim Albayrak ve Galatasaray futbol takımı teknik direktörü Fatih Terim'in COVID-19 testinin pozitif çıktığı açıklandı.[78]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca düzenlemiş olduğu basın toplantısında Çin'den virüse iyi geldiği belirtilen bir deva (Favipiravir)[79] getirildiğini ve yoğun bakımdaki hastalara uygulanmaya başlandığını açıkladı. Ayrıca Koca, esenlik çalışanlarına 3 ay süresince ek ücret ödeneceğini duyurdu. İlerleyen saatlerde Twitter hesabından yeni bir mesaj yayımlayan Koca, 293 yeni vakanın olduğunu 7 bireyin yaşamını yitirdiğini açıkladı. Toplam vaka sayısı 1.529'a, ölüm sayısı ise 37'ye çıktı.[80][81]
24 Mart
İçişleri Bakanlığı, yayımladığı genelgeyle marketlerin 09.00-21.00 arası hizmet vereceğini, aynı anda alışveriş yapacak satın alan sayısının müşteriye hizmet sunulan toplam alanın onda biri kadar olabileceğini açıkladı. Ayrıca kent içi ve metropoller arası ulaşım meydana getiren toplu nakliyat araçlarının kapasitesinin %50'si oranında yolcu kabul edebileceği belirtildi.[82]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında 343 yeni tanının bulunduğunu, 7 bireyin vefat ettiğini açıkladı. Toplam olay sayısı 1.872'ye, ölüm sayısı 44'e çıktı.[83]
25 Mart
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ve Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk'un ortak düzenlemiş olduğu basın toplantısında; okulların 30 Nisan'a kadar tatil edilmiş olduğu, yoğun bakımdaki mevcut hasta sayısının 136 olduğu, 60 yaş üzerindeki 2 hastanın taburcu edilmiş olduğu ve bundan böyle bizim ülkemizde bulunan vakalarla ilgili verilerin dijital ortamda yayımlanacağı belirtildi.[84]
Fenerbahçe futbol takımından bir futbolcu ve bir sağlık personelinin,[85] İstanbul Başakşehir FK Başkanı Göksel Gümüşdağ'ın[86] ve gazeteci Ali Sirmen'in[87] COVID-19 testinin pozitif çıktığı açıklandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ulusa sesleniş konuşması yaptı.[88]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında 561 yeni tanının olduğunu, 15 bireyin de yaşamını kaybettiğini deklare etti. Toplam olay sayısı 2.433'e, ölüm sayısı 59'a çıktı.[89]
26 Mart
Ticaret Bakanlığı'nın kararıyla teneffüs cihazlarının ihracı izne bağlandı.[90]
TÜBİTAK ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından geliştirilen COVID-19 Türkiye Web Portalı kullanıma sunuldu.[91]
YÖK Başkanı Yekta Saraç, üniversitelerde bahar döneminde yüz yüze eğitimin yapılmayacağını ve öğrenim tedris dönemini sadece uzaktan öğrenim ile sürdüreceklerini; uzaktan öğrenim, aleni öğretim ve dijital öğretimle sunulamayacak program, ders ve tatbiki derslerin yaz aylarında tamamlanacağını belirtirken, Yükseköğretim Kurumları Sınavı'nın ise 25-26 Temmuz'a ertelendiğini deklare etti.[92]
Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk, Liselere Geçiş Sınavı'nın sadece birinci devre müfredatından yapılacağını açıkladı.[93]
Pandemi esnasında Kanal İstanbul'un ilk ihalesinin yapılması muhalefetten tepki gördü.[94]
İçişleri Bakanlığı, yayımladığı genelgeyle büyükşehir, il, ilçe, belde belediyeleri ve mahalli idare birlikleri meclisleri ile il genel meclislerinin Nisan, Mayıs ve Haziran aylarındaki toplantılarını erteledi.[95]
Koronavirüs nedeniyle yaşamını kaybedenler için İstanbul'da defin yeri olarak Kilyos ve Beykoz belirlendi.[96]
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, yapmış olduğu açıklamada hükûmetten İstanbul için kontrollü bir sokağa çıkma yasağı çalışması beklediklerini deklare etti.[97]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yayımladığı mesajında 1.196 yeni tanının olduğunu, 16 ferdin daha hayatını yitirdiğini duyurdu. Toplam vaka sayısı 3.629 olurken, ölümler 75'e çıktı.[98]
27 Mart
Kamu Personeli Seçme Sınavları Eylül, Ekim ve Kasım ayına ertelendi.[99]
Türkiye'de tek cuma namazı Diyanet'in belirlediği sınırı olan sayıda kişiyle Beştepe Millet Camisi'nde kılındı.[100]
Sağlık Bakanlığı'nın tavsiyesiyle Rize'nin Kendirli Beldesi ve beldeye yakın Yeniselimiye, Beştepe, Esentepe ve Maltepe köyleri koronavirüs vakalarının önüne geçebilmek için karantina altına alındı.[101]
Kamu ve özel sağlık personellerinin üç ay boyunca görevlerinden ayrılamayacakları belirtildi.[102]
27 Mart'ta toplanan Bilim Kurulu sonrası açıklamalar icra eden Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 42 kişinin iyileştiğini, 241'i entübe durumda olmak üzere 341 bireyin yoğum bakımda bulunduğunu, son 24 saatte 2.069 pozitif yönde vaka tespit edildiğini ve 17 kişinin yaşamını kaybettiğini açıkladı. Böylece toplam olay sayısı 5.698'e, yaşamını kaybedenlerin sayısı ise 92'ye yükseldi.[103]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklamalarda bulunmuş oldu. Açıklamalarında yurtdışı uçuşların tamamen sona erdirildiği, metropoller arası ulaşımın valilik iznine bağlandığı ve piknik alanı, orman, ören bölgeleri benzer biçimde mekanların hafta nihayetinde kapalı olacağını belirtti.[104]
28 Mart
Türk Hava Yolları iç hat seferlerinin ancak İstanbul ve Ankara'dan birtakım büyükşehirlere olacak şekilde sınırlandırıldığını deklare etti.[105]
Ulaştırma Bakanı Mehmet Cahit Turhan görevinden alındı, yerine Adil Karaismailoğlu atandı.[106]
Türkiye millî futbol takımının eski kaptanlarından Rüştü Reçber'in COVID-19 testinin pozitif yönde çıkmış olduğu belirtildi.[107]
Şehirlerin giriş çıkış noktalarında sürücü ve yolculara ateş ölçümü yapılmaya başlandı.[108]
İçişleri Bakanlığının yayımladığı genelgeyle yurt içi hava yolu ulaşımına "Seyahat İzin Belgesi" şartı getirildi.[109]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1.704 yeni vakanın bulunduğunu, 16 bireyin hayatını kaybettiğini açıkladı. Böylelikle toplam vaka 7.402'ye yükselirken, ölüm sayısı 108 oldu. Bu zamana kadar meydana getirilen toplam kontrol sayısı ise 55.464 oldu.[110]
29 Mart
İçişleri Bakanlığı yayınladığı genelgeyle gece yarısından itibaren İstanbul, Ankara ve İzmir'de ticari taksilerin plakasının son hanesine bakılırsa tek-çift olarak sınırlamaya gidileceğini deklare etti. Diğer iller için karar valilere bırakıldı.[111]
İstanbul ve Ankara valiliklerinin almış olduğu kararla evlatların pazar ve marketlere girişleri yasaklandı.[112]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 1.815 vakanın olduğunu, 23 ferdin hayatını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam olay 9.217'ye yükselirken, ölüm sayısı 131 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam test sayısı ise 65.446 oldu.[113]
30 Mart
Cumhurbaşkanlığı kabinesi ilk kere telekonferans yoluyla toplandı.[114] Toplantının arkasından açıklamalarda bulunan cumhurbaşkanı Erdoğan, 41 yerleşim biriminin karantina altında olduğunu ve "Biz Bize Yeteriz Türkiyem" adında bir bağış kampanyası başlatıldığını açıkladı.[115] Kampanya iktidar temsilcileri tarafınca yardımcı görürken, muhalefet temsilcileri ise bu şekilde bir bağış kampanyası düzenlenmesine tepki gösterdi.[116][117]
İstanbul'da şehirler arası sefer meydana getiren deniz otobüsü ve feribot seferlerinin saat 17.00'den itibaren durdurulacağı açıklandı.[118]
Türk Tabipleri Birliği il il vaka ve ölüm rakamlarını deklare etti.[119]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 1.610 vakanın bulunduğunu, 37 bireyin yaşamını kaybettiğini deklare etti. Böylelikle toplam olay 10.827'ye yükselirken, ölüm sayısı 168 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam test sayısı ise 76.981 oldu.[120]
31 Mart
Türk-İş genel başkanı Ergün Atalay yazılı bir açıklama yayınlayarak işten çıkarmaların yasaklanması, zorunlu mal ve hizmet üretimi dışındaki bütün işlerin en az 15 gün süreyle durdurulması talebinde bulunmuş oldu.[121]
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu pandeminin Türkiye'deki merkezinin İstanbul olduğunu söyleyerek, İstanbul'da sokağa çıkma yasağı talebini yineledi.[122]
Kırklareli Valisi Osman Bilgin[123] ve TBMM'de görevli bir doktorun COVID-19 testinin pozitif çıktığı açıklandı.[124]
Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı'nın yayınladığı genelgeyle belediyelerin bağış hesaplarına bekletim kondu.[125]
DİSK, KESK, TMMOB ve TTB, yedi acil önlemi içeren metin yayınlayıp imza kampanyası başlattı.[126]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 2.704 vakanın olduğunu, 46 ferdin yaşamını kaybettiğini açıkladı. Böylece toplam vaka 13.531'e yükselirken, ölüm sayısı 214 oldu. Bu zamana kadar meydana getirilen toplam test sayısı ise 92.403 oldu.[127]
Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde canlandırdığı "Ordinaryüs" karakteriyle tanınan oyuncu Turhan Kaya Kadıköy, İstanbul'da COVID-19 tedavisi gördüğü bir hastanede 68 yaşında öldü.
Nisan 2020
1 Nisan
CHP'li 11 büyükşehir belediye başkanı bağış hesaplarına konan blokaj üzerine ortak bir izahat yayınladı.[128]
Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı'nın yayınladığı genelgeyle pazar yerlerinde tezgahlar içinde en az 3 metre olacağı, pazar yerine en fazlaca esnafın 2 katı kadar satın alan alınacağı ve giriş çıkışların farklı yerlerden yapılacağı belirtildi.[129]
İstanbul Çapa Tıp Fakültesi Dahiliye Bölümü Öğretim Üyesi Cemil Taşcıoğlu Koronavirüs sebebiyle öldü.[130] Taşçıoğlu bizim ülkemizde Koronavirüs sebebiyle yaşamını kaybeden ilk doktor oldu.[131]
Bilim Kurulu toplantısının peşinden basın toplantısı düzenleyen Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yeni 2.148 vakanın olduğunu, 63 ferdin hayatını kaybettiğini deklare etti. Böylece toplam vaka 15.679'a yükselirken, ölüm sayısı 277 oldu. Bu zamana kadar meydana getirilen toplam kontrol sayısı ise 106.799 oldu. Ayrıca 601 sağlık çalışanının da Koronavirüs'e yakalandığını açıklayan Bakan Koca, daha önceki açıklamalarından farklı olarak bu kez il il olay ve ölüm sayılarını da deklare etti. Buna gore en oldukça olay görülen üç il İstanbul (8.852), İzmir (853) ve Ankara (712) olurken, en oldukça ölüm görülen üç ilin İstanbul (117), İzmir (18) ve Kocaeli (8) olduğu açıklandı.[132]
2 Nisan
İl Hıfzıssıhha Kurullarının kararıyla Antalya, Burdur, Tunceli ve Bodrum'a gelenlerin 14 gün karantina altında tutulacağı belirtildi.[133]
Tunceli'de tüm araçların plakalarının son hanesine bakılırsa tek-çift esasına göre trafiğe çıkmasına karar verildi.[134]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, AK Partili belediye başkanlarıyla video konferans yoluyla görüştü.[135]
PTT kesafet yaşanan ve sosyal mesafe kurallarının uygulanamadığı şubelerini geçici süreyle kapattığını açıkladı.[136]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Twitter hesabından yayımladığı mesajda; yeni 2.456 vakanın tespit edildiğini ve 79 bireyin daha yaşamını kaybettiğini deklare etti. Açıklamada son 24 saatte 82 hastanın taburcu olduğu ve yoğun bakım servislerinde 783'ü entübe durumda olmak suretiyle 1.101 hastanın tedavi gördüğü de açıklandı. Böylece toplam olay 18.135'e yükselirken, ölüm sayısı 356 oldu. Bu zamana kadar meydana getirilen toplam test sayısı ise 125.556 oldu.[137]
3 Nisan
TFF'nin yapmış olduğu açıklamada, ligin en erken Haziran ayı başlangıcında başlayabileceğini, durumun Mayıs ayının ilk haftasında Yönetim Kurulu tarafınca tekrar değerlendirileceğini belirtti.[138][139][140]
Türk Hava Yolları iç hat seferlerini 20 Nisan'a kadar durdurdu.[141]
İstanbul Tabip Odası, Sağlık Bakanlığı'nın verdiği rakamlarda PCR testi olumlu çıkan olayları esas aldığını, hastanelerde yatan yahut ayakta takip edeni meydana getirilen ‘şüpheli/muhtemel olay’ sayısına yer vermediğini ileri sürdü. Tabip Odası, İstanbul'daki hususi hastanelerde meydana getirilen uygulamaları da eleştirdi.[142]
Kocaeli Valiliği yaptığı açıklamayla ilde iş bırakmanın 15 günlüğüne yasaklandığını deklare etti, valilik ondan sonra bir açıklama yayınlayarak bu ifadenin sehven yazıldığını belirtti.[143]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yapmış olduğu basın açıklamasında ülke genelinde 1 Ocak 2000 ve üstü doğumlular için de sokağa çıkma yasağı getirildiğini, pazar ve market benzer biçimde toplu bulunulan alanlarda maske zorunluluğu getirildiğini ve 30 büyükşehir ile Zonguldak'a giriş çıkışların 15 gün boyunca durdurulduğunu deklare etti.[144]
İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediyeleri toplu taşımada maskesiz gezmenin yasaklanmasının arkasından halka parasız maske dağıtılacağını açıkladı.[145]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, düzenlediği basın toplantısında; yeni 2.786 vakanın tespit edildiğini ve 69 bireyin daha yaşamını kaybettiğini deklare etti. Açıklamada yoğun bakım servislerinde 867'si entübe durumda olmak üzere 1.251 hastanın tedavi gördüğü de açıklandı. Böylece toplam vaka 20.921'e yükselirken, ölüm sayısı 425 oldu. Bu zamana kadar yapılan toplam kontrol sayısı ise 141.716 oldu.[146]
4 Nisan
Tekirdağ Valiliği ilde toplu ulaşımın 15 gün boyunca durdurulduğunu açıkladı.[147]
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, Twitter hesabından yaptığı açıklamada 6 Nisan Pazartesi'den itibaren Metro seferlerinin 21.00'e kadar yapılacağını, İstiklal Caddesi tramvayları ile Taksim - Kabataş Füniküler Hattı hattı seferlerin durdurulacağını ve metro istasyonlarında acil tenvir sistemine geçileceğini belirtti.[148][149][150][151]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 19.664 yeni test yapıldığını, 3.013 yeni vaka tespit edildiğini ve 76 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 161.380'e, toplam vaka sayısı 23.934'e, toplam ölüm sayısı 501'e yükselmiş oldu.[152]
5 Nisan
İçişleri Bakanlığı yayınladığı genelgeyle 18-20 yaş arasındaki çalışanların 20 yaş altı sokağa çıkma yasağından muaf tutulacağını açıkladı.[153]
Google'ın yayınladığı tutanağa göre bizim ülkemizde camia hareketliliği %75 azaldı.[154]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yapmış olduğu açıklamada 20.065 yeni kontrol yapıldığını, 3.135 yeni vaka tespit edildiğini ve 73 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 181.445'e, toplam olay sayısı 27.069'a, toplam ölüm sayısı 574'e yükselmiş oldu.[155]
6 Nisan
TBMM Başkanı Mustafa Şentop 23 Nisan kutlamalarının ertelendiğini açıklayarak halkı 23 Nisan saat 21.00'de balkonlardan İstiklal Marşı okumaya çağırdı.[156]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptığı açıklamada parayla maske satışının yasaklandığını ve Mustafa Kemal Atatürk Havalimanı arazisine ve Sancaktepe'ye 1000 odalı sahra hastanesi kurulacağını deklare etti.[157]
Sağlık Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın aldığı kararla PTT aracılığıyla 20-65 yaş arasındaki vatandaşlara parasız maske dağıtılmasına karar verildi.[158]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 21.400 yeni kontrol yapıldığını, 3.148 yeni vaka tespit edildiğini ve 75 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 202.845'e, toplam vaka sayısı 30.217'ye, toplam ölüm sayısı 649'a yükselmiş oldu.[159]
7 Nisan
TBMM oturumuna katılan tüm milletvekilleri genel kurula maskeyle katıldı.[160]
Limon ihracatı ön izne bağlandı.[161]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca düzenlemiş olduğu basın toplantısında 21.400 yeni kontrol yapıldığını, 3.892 yeni olay tespit edildiğini ve 76 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 222.868'e, toplam olay sayısı 34.109'a, toplam ölüm sayısı 725'e yükselmiş oldu.[162]
8 Nisan
Ankara'da mezarlıklar geçici olarak ziyarete kapatıldı.[163]
Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, Ramazan ayında kılınacak Teravih namazlarının salgın süresince camilerde kılınmayacağını açıkladı.[164]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 24.900 yeni test yapıldığını, 4.117 yeni olay tespit edildiğini ve 87 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 247.768'e, toplam vaka sayısı 38.226'ya, toplam ölüm sayısı 812'ye yükselmiş oldu.[165]
9 Nisan
İçişleri Bakanlığı yayımladığı genelgeyle otizm, ağır mental retardasyon ve down sendromu tanısı konmuş 20 yaş altı vatandaşların sokağa çıkma yasağından muaf olduğunu deklare etti.[166]
İstanbul'da ücretsiz maske dağıtımının eczaneler üzerinden yapılacağı belirtildi.[167]
Koronavirüs vakalarının tedavisi acele hal kapsamına alındı.[168]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Twitter hesabından yaptığı açıklamada 28.578 yeni test yapıldığını, 4.056 yeni olay tespit edildiğini ve 96 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 276.338'e, toplam olay sayısı 42.282'ye, toplam ölüm sayısı 908'e yükselmiş oldu.[169]
10 Nisan
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca yapmış olduğu basın toplantısında 30.864 yeni test yapıldığını, 4.747 yeni olay tespit edildiğini ve 98 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 307.210'a, toplam vaka sayısı 47.029'a, toplam ölüm sayısı 1.006'ya yükselmiş oldu.[170]
İçişleri Bakanlığı tarafından 11 Nisan itibarıyla 30 büyükşehirde ve Zonguldak'ta 48 saat sokağa çıkma yasağı diye deklare edildi. Yasağın 2 saat kala duyurulması üstüne fırınlarda ve marketlerde kuyruklar oluştu.[171][172][173][174] Oluşan kuyruklarda kavgalar yaşandı.[175][176][177]
11 Nisan
Sokağa çıkma yasağının geçerli olduğu iki gün İstanbul metrosu'nun sefer yapmayacağı açıklandı.[178]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 33.170 yeni test yapıldığını, 5.138 yeni olay tespit edildiğini ve 95 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 340.380'e, toplam vaka sayısı 52.167'ye, toplam ölüm sayısı 1.101'e yükselmiş oldu.[179]
12 Nisan
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 35.720 yeni test yapıldığını, 4.789 yeni olay tespit edildiğini ve 97 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 376.100'e, toplam olay sayısı 56.956'ya, toplam ölüm sayısı 1.198'e yükselmiş oldu.[180][181][182]
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 10 Nisan günü yasağın 2 saat kala duyurulması üzerine çıkan olayların kendi sorumluluğu kabul ederek istifa ettiğini deklare etti.[183][184] Süleyman Soylu'nun istifası Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edilmedi.[185][186][187]
13 Nisan
Kabine toplantısı sonrası basın açıklaması meydana getiren Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 17 Nisan Cuma gecesinden 19 Nisan Pazar gecesine kadar sokağa çıkma yasağı uygulanacağını duyurdu.[188][189][190]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada 34.456 yeni test yapıldığını, 4.093 yeni vaka tespit edildiğini ve 98 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 410.556'ya, toplam olay sayısı 61.049'a, toplam ölüm sayısı 1.296'ya yükselmiş oldu.[191]
14 Nisan
Bağımsız Türkiye Partisi kurucusu ve genel başkanı Haydar Baş COVID-19 sebebiyle öldü.[192][193]
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar nisan ayında askere katılacak 53 bin yükümlünün tabanca altına alınmasının ertelendiğini, Kasım 2019 celbinde askere katılanların hizmet sürelerinin ise bir ay uzatıldığını açıkladı.[194]
COVID-19'a yakalanan tüm vatandaşların tedavilerinin parasız yapılacağına dair Cumhurbaşkanlığı kararı Resmi Gazete'de yayımlandı.[195]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca düzenlediği basın toplantısında 33.070 yeni test yapıldığını, 4.062 yeni olay tespit edildiğini ve 107 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 443.626'ya, toplam olay sayısı 65.111'e, toplam ölüm sayısı 1.403'e yükselmiş oldu.[196]
15 Nisan
Sağlıkta şiddetin önlemesine yönelik tertip ile pandemi sebebiyle yapılamayan eğitimlerin telafisine ait düzenlemeyi içeren kanun teklifi TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaştı.[197]
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, ziraat ve hayvancılıkla uğraşanların sokağa çıkma yasağından muaf tutulacağını açıkladı.[198]
İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin eski dekanlarından Ali Ülkü Azrak COVID-19 nedeniyle öldü.[199]
İçişleri Bakanlığı 58 ildeki toplam 227 yerleşim yerinde karantina uygulandığını deklare etti.[200]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada 34.090 yeni kontrol yapıldığını, 4.281 yeni olay tespit edildiğini ve 115 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 477.716'ya, toplam vaka sayısı 69.392'ye, toplam ölüm sayısı 1.518'e yükselmiş oldu.[201]
16 Nisan
Koronavirüs pandemisine karşı ekonomik önlemler içeren kanun teklifi, TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaştı.[202]
İçişleri Bakanlığı 81 il valiliğine gönderdiği genelgede 31 ilde hafta sonu için uygulanacak sokağa çıkmaya yasağında; fırınlar, eczaneler, amme ile hususi sıhhat müesseselerinin ve Zorunlu amme hizmetlerinin sürdürülmesi için lüzumlu kamu kuruluş ve kuruluşları ile işletmeler sokağa çıkma yasağı esnasında açık olacağını duyurdu.[203][204][205]
Ulysses'in ilk Türkçe çevirisini meydana getiren yazar ve mütercim Nevzat Erkmen COVID-19 sebebiyle öldü.[206][207]
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada 40.427 yeni test yapıldığını, 4.801 yeni olay tespit edildiğini ve 125 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam test sayısı 518.143'e, toplam olay sayısı 74.193'e, toplam ölüm sayısı 1.643'e yükselmiş oldu.[208]
17 Nisan
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada 40.270 yeni test yapıldığını, 4.353 yeni vaka tespit edildiğini ve 126 yeni ölüm gerçekleştiğini bildirdi. Bu rakamlarla; toplam kontrol sayısı 558.413'e, toplam vaka sayısı 78.546'ya, toplam ölüm sayısı 1.769'a yükselmiş oldu.[209]
20 Nisan
Başakşehir Şehir Hastanesi'nin ilk etabı hizmete açıldı.
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı dolayısıyla 23-26 Nisan tarihleri içinde 4 günlük sokağa çıkma uygulaması yapılacağı belirtildi.
23 Nisan
4 günlük sokağa çıkma yasağı uygulaması başladı. Akşam saat 21.00'de ülke genelinde balkonlara çıkılarak 23 Nisan sebebiyle İstiklal Marşı okundu.
27 Nisan
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kabine toplantısı hemen sonra 1-3 Mayıs içinde 3 gün sokağa çıkma yasağı uygulanacağını açıkladı.
29 Nisan
Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk okulların 31 Mayıs'a kadar tatil edildiğini deklare etti. Haber Türk'te Ahmet Hakan'ın sorularını yanıtlarken "işler iyiye giderse okullar 1 Haziran'da açılabilir" dedi.
Mayıs 2020
1 Mayıs
1-3 Mayıs tarihleri arasındaki Emek ve Dayanışma Günü nedeniyle 3 gün sokağa çıkma yasağı uygulaması başladı.
3 Mayıs
Türk İlahiyatçı ve yazar Ömer Döngeloğlu ve Dr. Murat Dilmener'in COVID-19 sebebiyle hayatını kaybettiği açıklandı.
4 Mayıs
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kabine toplantısının sonrasında bir basın açıklaması yaptı. Günlük hasta artışının artık binli rakamlara gerilediğini, yoğum bakım ve teneffüs cihazına bağlı hasta sayısının sürekli azaldığını ve iyileşen hasta sayısının katlanarak arttığını belirtti. Koronavirüs için başlatılan kampanyada 1 milyar 910 milyon Türk lirasının toplandığını açıkladı. Normal hayata dönüşün kademe kademe başlatılacağını açıklayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, sınırlandırmaların kademeli halde esnetilmesi ile ilgili düzenlemeleri genel hatlarıyla Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarına yayarak yaptıklarını belirtti. Bu normalleşme sürecine ilişkin açıklamalar şöyleki oldu:
65 yaş üzeri kişiler sokağa çıkma sınırlandırılması günlerinin birinde ve 4 saat süreyle dışarı çıkabilecek.
Kurallara uyulması şartı ile Alışveriş Merkezleri 11 Mayıs itibarıyla hizmet vermeye başlayacak.
14 yaşına kadar çocuklar 13 Mayıs'ta 11.00 ve 15.00 saatleri içinde adım atma mesafesiyle dışarı çıkabilecek.
15-20 yaş grubu, 15 Mayıs Cuma günü 11.00 ve 15.00 saatleri arasında adım atma mesafesiyle dışarı çıkabilecek.
Antalya, Aydın, Erzurum, Hatay, Malatya, Mersin ve Muğla için kent giriş-çıkış sınırlandırılması bitirilecek.
Askerlik terhis işlemleri 31 Mayıs'ta başlayacak.
Milli Savunma Bakanlığının belirleme, görevlendirme ve personel temin faaliyetleri 1 Haziran'da, celp işlemleri 5 Haziran'da, bedelli askerlik işlemleri 20 Haziran'da tekrar başlamış olacak.
İstanbul, Ankara ve İzmir'deki ticari taksiler için 5 Mayıs itibarıyla tek-çift plaka uygulaması sona erecek.
Berber, kuaför, güzellik salonu şeklinde işletmeler 11 Mayıs'ta faaliyete geçebilecek.
Lise Giriş Sınavı (LGS) 20 Haziran'da, Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) ise 27-28 Haziran'da yapılacak.[210]
5 Mayıs
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, 11 Mayıs itibarıyla ülkedeki tüm ana otomotiv fabrikalarının yeniden faaliyete başlayacağını bildirdi.[211]
6 Mayıs
Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca normalleşme dönemi hakkında açıklamalarda bulundu ve bu yeni dönemi "kontrollü toplumsal hayat" olarak isimlendirdi. Bakan Fahrettin Koca, riskin devam ettiğini ve vatandaşların tedbirleri elden bırakmaması icap ettiğini dile getirdi. Koca, bizim ülkemizde salgının test altına alındığını sadece tehdidin ortadan kalmadığını ve son taşıyıcının izolasyonu ve tedavisi sağlanmadan kalkmayacağını belirtti. Bakan Koca ayrıca "normale dönüş" ifadesinin doğru olmadığını, "yeni hayatın normallerini" oluşturduklarını söyledi. İlk dönemdeki amaçlarının hastalığı test altına almak olduğunu belirten Bakan Koca, bu ikinci ve yeni dönemde amaçlarının hastalığın önündeki fırsatları ortadan kaldırmak ve yaşamı tekrar düzenlemek bulunduğunu deklare etti. Vatandaşların özgür fakat önlemli bir hayat yaşayacaklarını belirtti. Virüsün teneffüs kanalıyla bulaştığının artık kesinleştiğini anlatım eden Bakan, maskenin ve toplumsal mesafenin birbirini tamamlayan iki tedbir olduğuna dikkat çekti.
Bakan Koca ayrıca bu açıklamalarında bakanlık tarafınca geliştirilen "Hayat Eve Sığar" isminde mobil uygulamaya da değindi. Uygulamayı bu yeni devrin son aşama önemli ihtiyaçlarından birisi olarak gördüklerini kaydeden Bakan Koca, uygulama sayesinde insanların bulundukları çevrede ve gitmek istedikleri yerlerde ne seviyede riskli bir durumla karşılaşabileceğini görebileceklerine ve anında önlem alabileceklerine değindi. Bakanlık verileri ile hazırlanan kesafet haritasına göre kullanıcılar bu uygulama yardımıyla nerede ne yoğunlukta hasta bulunduğunu görebilmektedir. Ayrıca uygulama gün içinde sosyal mesafeyi ne kadar aştığınızı bluetooth ve konum hizmetlerini kullanarak ölçebilmektedir. Bakan Koca ek olarak kontrol sayılarını düşürmek yerine arttıracaklarını açıkladı. Vakaları erken tespit edip, toplu mekanlarda düzenli taramalar yapacaklarını belirtti.
Bu dönemde vatandaşların maskelere daha oldukça gereksinim duyacaklarını ekleyen Bakan Koca, son dönemde başlattıkları 20-65 yaş grubuna 10 günde bir 5'li bir paket maskenin ücretsiz verilmesini kapsayan uygulamaya 40 milyondan fazla ferdin eriştiğini ve bugüne dek 160 milyon maskenin dağıtımının yapıldığını açıkladı. Bu kısıtlı da olsa serbestliğin olduğu dönemde ihtiyacı daha çok olabilecek vatandaşların olacağını belirterek insanların bir tavan fiyat olmak kaydıyla eczaneler, marketler, medikal mağazalar dahil olmak üzere birçok yerden cerrahi maske satın alabilmelerinin önünün açıldığını altını çizdi.
Bizim ülkemizde futbol liglerinin devam edeceğinin Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) tarafınca açıklanması üzerine bütün sorumluluğun TFF'de bulunduğunu aktaran Bakan Koca, Federasyonun emsalsiz iradesiyle kendi kararını verebileceğini, buna Bakanlık olarak yada Bilim Kurulu olarak asla herhangi bir öneride ve yaklaşımda yada katkıda bulunmak istemediklerini ifade ettiklerini ve halen o noktada olduklarını belirtti. Ayrıca Bakan Koca, Türkiye çapında salgının derecesini, taşıyıcılığını, hastalık durumunu görmek için TÜİK ile birlikte yapacakları emek harcama kapsamında örneklem yöntemiyle 150 bin kişinin taranacağını ve bu çalışmanın temelde hem PCR hem de antikor testini yaparak hem taşıyıcılığı, koruyuculuğu ve de rahatsızlık durumunu ortaya koyan geniş, belki de bu anlamda dünyada örneği az bulunan bir emek harcama olacağını deklare etti.[212]
7 Mayıs
Cerrahi maskelerin tavan fiyatı ₺1 olarak belirlendi.[213]
Yayımlanan bir klavuz ile berber, kuaför ve güzellik salonlarının süreç içinde maskesiz ve randevusuz müşteri kabul etmeyeceği ve iş yerinde alan kişi ve çalışan haricinde kimsenin bulunmayacağı belirtildi.[214]
10 Mayıs
65 yaş ve üzerine 12.00 ve 18.00 saatleri arasında sokağa çıkma serbestliği uygulandı.
11 Mayıs
Berberler ve Alışveriş Merkezleri yeniden hizmete açıldı.
13 Mayıs
0-14 yaş arası ufaklıklara 11.00 ve 15.00 saatleri içinde sokağa çıkma serbestliği uygulandı.
15 Mayıs
15-20 yaş arası çocuklara 11.00 ve 15.00 saatleri arasında sokağa çıkma serbestliği uygulandı.
18 Mayıs
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kabine toplantısı daha sonra açıklamalarda bulundu. Buna gore:
Kreşlerin yine hizmete açılması 15 Haziran'a kadar durduruldu.
19 Mayıs'ta saat 19.19'da Gençlik ve Spor Bayramı dolayısıyla her insana balkona çıkıp İstiklal marşı okuması çağrısında bulunuldu.
Başakşehir Şehir Hastanesi'nin Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi ismiyle 21 Mayıs'ta, Sancaktepe Prof. Dr. Feriha Öz Acil Durum Hastanesi'nin 29 Mayıs'ta, Yeşilköy Prof. Dr. Murat Dilmener Acil Durum Hastanesi'nin 31 Mayıs'ta açılacağı duyuruldu.
Eğitim-öğretime devam edilmesi askıya alındı.
29 Mayıs'ta camilerin Cuma namazı ile birlikte toplu ibadete açılacağı duyuruldu.
Ramazan Bayramı dolayısıyla 23-26 Mayıs tarihleri içinde sokağa çıkma yasağı uygulanacağı belirtildi.
23 Mayıs
Ramazan Bayramı boyunca (23-26 Mayıs tarihleri içinde) 4 gün sokağa çıkma yasağı uygulaması başladı.
24 Mayıs
65 yaş ve üzerine 14.00-20.00 saatleri içinde sokağa çıkma serbestliği uygulandı.
28 Mayıs
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kabine toplantısı daha sonra yapmış olduğu açıklamada kafeler, restoranlar, spor salonları, hususi kurslar ve parkların 1 Haziran'da açılıp saat 22.00'ye kadar hizmet vereceğini, 0-18 yaş arası çocukların 3 Haziran ve 5 Haziran tarihleri arasında 14.00-20.00 saatlerinde sokağa çıkabileceklerini, 65 yaş ve üzerinin 7 Haziran'da 14.00-20.00 saatleri içinde sokağa çıkabileceklerini, İstanbul'un Fethi'nin 567. Yıl dönümüne hususi etkinlikler yapılacağını açıkladı.
29 Mayıs
Sancaktepe Prof. Dr. Feriha Öz Acil Durum Hastanesi hizmete açıldı.
31 Mayıs
Yeşilköy Prof. Dr. Murat Dilmener Acil Durum Hastanesi hizmete açıldı.
Haziran 2020
1 Haziran
Şehirler arası seyahat kısıtlaması kaldırıldı.[215]
2 Haziran
Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk hususi okulların 15 Ağustos'tan sonra telafi tahsil yapacağını deklare etti.
3 Haziran
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca yapmış olduğu Bilim Kurulu toplantısından sonra yapmış olduğu açıklamada 65 yaş üstüne uygulanan sokağa çıkma yasağının kaldırıldığını ve yeni vaka sayısı 867 bulunduğunu duyurdu.
Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk devlet okullarının 31 Ağustos'tan itibaren 3 hafta telafi eğitimi yapacağını deklare etti.
13 Haziran
Milli Savunma Üniversitesi Askeri Öğrenci Aday Belirleme Sınavı (2020-MSÜ) imtihanı yapılmış oldu, imtihan binalarında ve salonlarda koronavirüse karşı tedbirler alındı.[216]
20 Haziran
Ülke genelinde LGS imtihanı yapıldı.[217][218][219] Sınav süresince sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı.[220]
27-28 Haziran
Yükseköğretim Kurumları Sınavı yapıldı.[221] Sınav süresince sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı.[222]
Ağustos 2020
26 Ağustos
Cumhurbaşkanlığı tarafınca piyasaya çıkan genelgeyle amme müessese ve müesseselerinde dönüşümlü, elastik ve uzaktan çalışmaya izin verildi.[223] Daha ilkin 22 Mart 2020'de yayınlanan genelgeyle[74] başlatılmış olan dönüşümlü, esnek ve uzaktan emek harcama uygulaması 1 Haziran 2020 tarihinde sona ermişti.
Eylül 2020
30 Eylül 2020
Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Koronavirüs Bilim Kurulu Toplantısı'nın ardından düzenlenen basın toplantısında "Her olay, hasta değildir. Çünkü testi pozitif çıktığı şekilde hiç bir semptom göstermeyenler var ve büyük çoğunluğu bunlar oluşturuyor." açıklamasında bulundu.[224] Hasta ve olay tanımlarının ayrımını açıklayan Koca, "Her gün açıklanan ve üstünde durduğumuz yeni hasta sayısı dikkat konusu olmalıdır" dedi.[225]
Ekim 2020
2 Ekim 2020
Sağlık Bakanlığı, 24-30 Ağustos'u kapsayan haftalık konum tutanağından yaklaşık bir ay sonra Eylül ayı haftalık raporlarını gecikmeli olarak yayımladı. Daha önceki raporlarda olay sayısını açıklayan bakanlık, yeni raporlarda vaka yerine hasta sayısı verilerini vermeye başladı.[226]
9 Ekim 2020
Türkiye Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yerli aşıdaki son gelişimleri açıkladı, muhtemelen 2 hafta sonrasında insan denekler üzerinde aşı uygulamalarına başlanacağını söylemiş oldu.[227]
Kasım 2020
17 Kasım 2020
Yeni tedbirleri açıklayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan; ara tatilde olan okullardaki tahsil-öğretimin yıl sonuna kadar uzaktan eğitimle sürdürüleceğini, hafta sonları 10.00-20.00 saatleri dışında sokağa çıkma sınırlaması uygulanacağını, restoranların sadece paket servis hizmeti vereceğini, AVM ve marketlerin saat 20.00'de kapanacağını bildirdi.[228][229]
Nisan 2021
14 Nisan 2021 19.00'dan itibaren uygulanmak üzere 2 haftalık kısmi kapanma uygulamasına geçildi. Hafta içi 19.00-05.00 saatleri arasında hafta sonunun ise tamamını kapsayacak şekilde sokağa çıkma kısıtlaması uygulaması başta olmak üzere birçok alanda artan vaka sayıları cevabında sınırlama getirildi.[230]
29 Nisan 2021 19.00'dan itibaren uygulanmak üzere 17 Mayıs 05.00'e kadar tam kapanma ilan edildi. Tüm kademelerde tahsile ara verildi ve sınavlar ertelendi. Şehirler arası toplu nakliyat araçlarının %50 kapasiteyle çalışacağı duyuruldu. Zincir Marketlerin pazar günü kapalı olacağı belirtildi[231]
İsviçre'de COVID-19 pandemisi, COVID-19 salgınının 25 Şubat 2020'de İsviçre'ye yayıldığı ve ilk COVID-19 olayının İtalya'daki, COVID-19 salgını daha sonra ortaya çıktı.
İsviçre COVID-19 olayları (
gtd
)
Ölümler İyileşenler Aktif olay
2020 2021 2022
Ocak Şubat Mart
Son 15 gün
Tarih
# Toplam vaka
# Ölümler
24.02.2022
2.747.563(+17.526) 13.073(+11)
25.02.2022
2.765.218(+17.655) 13.082(+9)
26.02.2022
2.765.218(=) 13.082(=)
27.02.2022
2.765.218(=) 13.080(-2)
28.02.2022
2.801.951(+36.733) 13.101(+21)
1.03.2022
2.818.720(+16.769) 13.110(+9)
2.03.2022
2.842.412(+23.692) 13.119(+9)
3.03.2022
2.865.436(+23.024) 13.131(+12)
4.03.2022
2.890.568(+25.132) 13.173(+42)
5.03.2022
2.890.568(=) 13.174(+1)
6.03.2022
2.890.568(=) 13.173(-1)
7.03.2022
2.948.689(+58.121) 13.193(+20)
8.03.2022
2.974.778(+26.089) 13.203(+10)
9.03.2022
3.008.537(+33.759) 13.213(+10)
10.03.2022
3.040.668(+32.131) 13.231(+18)
İtalya'nın sınırına komşu olan ve İtalyanca konuşulan Ticino kantonunda yaşayan 70 yaşındaki bir kişi SARS-CoV-2 için yapılan testte pozitif yönde çıktı. İlk olay daha önce Milan'ı ziyaret etmişti.[1][2] Daha sonra, oldukça sayıda vaka Basel-City, Zürich ve Graubünden dahil olmak üzere İtalya kümeleriyle bağlantılı olan kantonlarda ortaya çıktı.[3][4][5] İtalya kümeleriyle ilgili olmayan fazlaca sayıda izole vakanın da olduğu doğrulanmıştır.[6]
28 Şubat'ta ulusal hükûmet olan Federal Konsey, 1000'den fazla katılımcıya haiz olan bütün etkinlikleri yasakladı. 16 Mart'ta okullar ve çoğu mağaza ülke çapında kapatıldı ve 20 Mart'ta kamusal alanlarda beşten fazla insanı içeren tüm toplantılar yasaklandı. Buna ek olarak, hükûmet giderek sınır geçişlerine engellemeler getirdi ve 40 milyar İsviçre frankı değerinde ekonomik yardımcı önlemleri deklare etti.[7]
15 Mart itibarıyla, en az bir milyon vatandaşı olan ülkeler arasında İsviçre, bir milyonda 256,2 vakayla dünyanın ikinci en yüksek koronavirüs olayı oranına sahipti.[8]
Devam eden COVID-19 pandemisinin Dominik Cumhuriyeti'ne ulaştığı 1 Mart 2020'de doğrulandı. 28 Mart 2022 itibarıyla Dominik Cumhuriyeti'nde koronavirüs ile enfekte olmuş toplam 4.375 ferdin hayatını kaybetmiş olduğu, toplam olay sayısının ise 577.910 olduğu açıklandı. 573.347 hasta ise iyileşti ve taburcu edildi.
Vehaber 2013 yılından bu yana kesintisiz yayın yapan, anlık güncellenen yazılı ve görsel haber kaynağıdır, bilgi ve haber verir, yorum katmaz. İlk kurulduğunda köşe yazıları da barındıran Vehaber, gazeteciliğin tarafsızlık ilkesine aykırı bularak köşe yazılarına son verdi. İnsanları yönlendiren, algı yaratan ya da medya kuruluşlarını taraflaştıran kelimeleri kullanmaktan özellikle imtina eder, tüm canlıları evrenin eşit bir parçası olarak görür, yayın çizgisini bu doğrultuda şekillendirir. Son dakika haberleri, yeni gelişen olaylar, son 24 saat içerisinde Dünya ve ülke gündeminde meydana gelen olaylar ve önemli gelişmeler Güncel'de. Gazetelerin üçüncü sayfa konuları günlük meydana gelen olaylar Yaşam'da. TV, sosyal medya, basın, gazete Medya'da, Ünlüler ve yaşamları Magazin'de. Sağlık, hastalıklar, daha zinde, formda ve uzun ömürlü yaşamak için öneriler, doktor tavsiyeleri, uzmanlardan açıklamalar, hastalıklarla mücadele etmek için açıklamalar Sağlık'ta. Film, tiyatro, sinema, kitaplar Kültür Sanat'ta. Yeni bulunan cihazlar, yeni keşifler, canlıların hayatını kolaylaştıracak duyurular, bilim insanlarının açıklamaları Bilim Teknoloji'de. Arkeoloji dünyasında yapılan kazılar, bulunan arkeolojik bulgular, tarihi olaylar, arkeologlar, tarihi eserler Arkeoloji Tarih'te. Ünlülerin, sanatçıların, oyuncuların ve diğer tüm kişilerin hayatları hakkında bilgi, yaptıkları açıklamalar, kişisel beyanları, çeşitli kuruluşlara verdikleri demeçler Röportajlar'da. İnsanların sağlıklı cinsel yaşam sürdürebilmesi için uzmanlardan tavsiyeler, seks haberleri, çiftlerin uyumu için yapılan açıklamalar, duyurular, tavsiyeler öneriler, orgazm, iktidarsızlık, vajinismus, erken boşalma, sertleşme problemleri Cinsellik'te. Doğada yaşanan gelişmeler, doğaya zarar veren kaynaklarla ilgili bilgiler, doğada daha sağlıklı yaşam için uzman tavsiyeleri Ekoloji'de. Kadınlara yönelik şiddet, kadın hakları ihlalleri, kadınları maruz kaldığı olumsuz gelişmeler Kadın'da. Türkiye'de ve dünyada yaşanan ekonomik olaylar, dolar, Türk lirası, kur olayları, para ile ilgili haberler, enflasyon, zam, harç, asgari ücret, insanların yaşamını kolaylaştıracak ekonomik tavsiyeler Ekonomi'de. Üniversiteler, liseler, ortaokul, akademi dünyası, öğretmenler, öğretim görevlileri eğitim dünyasındaki gelişmeler, eğitim sistemi ile ilgili uzman tavsiyeleri Eğitim'de. Gay, lezbiyen, biseksüel, transeksüel, Transgender, İnterseks, travesti ile ilgili haberler, eşcinsellik haberleri, LGBTİ'li bireylerin yaşadıkları zorluklar, hayatları hakkında bilgiler Lgbti'de. Pratik ve kolay yemek tarifleri, yemeklerin pişirme süreleri, gıdaların besin değerleri, kalorileri Yemek Tarifleri'nde. Futbol, basketbol, voleybol ve diğer spor türleri Spor'da. Hayvan hakkı ihlalleri, hayvanlara yönelik şiddet, veganlık, vejetaryenlik Hayvan'da. Vehaber yayın ilkesi gereği hayvanları ötekileştirdiğini düşündüğü 'telef oldu' gibi kavramları kullanmaktan kaçınır, bir dönem diğer medya kuruluşlarında da bu başlıkta farkındalık yaratmak için çalışmalarda bulundu. Haber galerileri , Resimler, foto galeriler, görseller foto galerimizde. Neler var? Ünlü isimlerin biyografi bilgileri giyim tarzı, tercih ettiği kıyafetler, uyguladığı saç stilleri, makyajı ve daha fazlası. nude fotoğraflar. Muhteşem fiziğiyle, kadın bedeni en estetik vücut hatları ile karşınızda. Denizde, havuzda, sokakta, partide, evde ya da yatakta ünlülerin tüm anları. Sizler için en özel en güzel görsellerle galerimizi erotik resimlerle de harmanladık, eskiden erotik film izlemek için sinemaya gittiğimiz ortamlardan bir tık uzağımıza taşındığı zamanlara. Buram buram erotizm kokan fotoğraflarını seçtik ve frikik fotoğraflarından medyaya yansıyanları sizler için bulduk. Bir anlık dikkatsizlik sonucu oluşan frikikler burada, magazincilerin yakaladığı kaza görselleri. Gerçi bazılarının ne kadar kaza olduğu da tartışılır planlanmış gibi. göğüs ile ilgili derlemeleri toparladık. Bunlar elbiseli ya da göğüs dekolteli olabilirler, meme görselleri galerimizde. Kadınlarda doğurganlığı simgeleyen göğüslerin erkeklerde üreme içgüdüsünü körüklediği için çekici geldiğini biliyor muydunuz? bacak fotoğrafları ile ilgili sosyal medyadan ve arşivimizden sizlere ulaştırdık. Uzun bacaklı, sütun gibi bacaklara sahip kadınlar. Evet kılıydı tüyüydü, pürüsüzlüğüydü, kadınlar için güzel bacaklı olmanın da bir bedeli var.
Toplum standartlarına uygun bir şekilde çıplak resimleri ile hayatından kesitler aramaya bulmaya çalıştık. Fotoğrafların hiçbiri tam çıplaklık içermemektedir. İnsan dünyaya çıplak gelip çıplak giderken tartışılmaya devam eden bir konu. Facebook bu konuda son dönemler epey tutucu.
kalça ya da başka bir deyişle poposuyla ilgili seçtiklerimize yer verdik. Kadınlar vücutlarının en estetik bu bölgelerini göremezken bizler gösterdik. Son dönemler estetik ile büyütülmesi popüler olan kalçaları erkekler pek seviyor.
hot ya da biz ateşli diyelim siz anlayın. Kışkırtıcı, baştan çıkarıcı görselleri derledik. Bebek gibi manken ve modeller burada. Sıcak sözcüğünün seksi çağrıştırması bir hayli ilginç tabii ama yerleşmiş sözlüğe. Artık seksilik arayan hot diye arıyor. Ve tabii ki ass ile ilgili fotoğrafları da derleyerek galerimize ekledik. İngilizcede kadınların en estetik olan bölgesinin söylenme şekli bu. Şu Youtube'de popüler hale gelen Prank videolarında olay bildiğiniz gibi öpüşmeyi de aşıp popo okşamaya kadar gelmişti. Biz o kadar abartmadık olayı. Instagram resimleri ile diğer sosyal medya hesapları Facebook, Youtube, Pinterest, Twitter, reddit hesaplarında biraz gezindik ve sizler için taramalar yaptık.Sosyal medya biliyorsunuz koca bir derya ve VK hesaplarındaki bilgi ve görselleri sizler için es geçmedik.
Yahu sosyal medya platformu demişken bunların sayısı her geçen gün artıyor ve takip dahi etmesi iyice zorlaştı, saniye başı yeni platform kuruluyor.
tumblr hesaplarındaki dataları taradık, sosyal medyada çok konuşulan, elden ele gezen fotoğrafları bulmaya çalıştık, dediğimiz gibi biraz başımız döndü ama bu çabaya değdi ifşa olan resimlerini, sosyal medyaya yansıyanları bulduk. Yanlış anlaşılmasın biz ifşa etmedik, bulduk. İnternet, sosyal medya derken ifşa kültürü de aldı başını gitti. Kadına şiddet ile birlikte, feministler arasında da yaygınlaşan bir kültür. hack fotoğrafları var ise ve üzerinde herhangi bir şikayet yok ise bunları da toparladık, bir dönem bu hack olayları epey yaygındı. Sanıyoruz zamanla kişisel fotoğraflarımıza sahip çıkmayı az da olsa öğrendik. ve tabii ki icloud resimlerini de derledik. Biliyorsunuz bir dönem moda haline gelmişti ama biz özel hayatın gizliliğine özen gösterdik. Bu konularda açıkları olan şirketler ne gibi çalışmalar yaptı onu bilmiyoruz ama.seksi çalışmaları. Bazı kadınların doğallığında her hareketi seksi çağrıştırıyor tabii, onların seksi olmak için özel bir çaba harcamasına gerek yok.
ve yaşamındaki çekilen ya da kendisinin selfie olarak çektiği naked resimleri araştırdık. Dünya denilen gezegende ne varsa biz burada toplamaya çalışıyoruz, tek rakibimiz henüz keşfedilmeyen gezegenler. bunlarla da yetinmedik ama daha bitmedi tabii ki hayatı, boyu, kilosu gibi fizik ölçüleri, sevgilisi, yaşı, neler yapmış, bugünlere nasıl gelmiş, bu kişi nasıl başarılı olmuş da burada kendine yer bulmuş onları yazdık, erkek arkadaşı kimmiş, kız arkadaşı kimmiş falan derken çok yorulduk ulan size bilgi vereceğiz diye, bazılarında da atladık. Onların eşini, karısını kocasını da siz bulun bize söyleyin bi' zahmet.
Yani kısacası biyografisine yer verdik. Nereli, yaşı kaç gibi bilgilere bizden ulaşabilirsiniz. Tüm galerilerde bu bilgiler yok belki ama çoğu galerimizde mevcut. Yaşam içerisinden makyajsız hali ve makyajlı halleri ile birbirinden estetik görüntüleri, birbirinden farklı saç modelleri ile çekilen fotoğraflar. Kadınlığa dair ne varsa görüntüsü bizde. haberleri. Sizlere binlerce haber sunduk, çok sayıda kişinin günlük olarak ne yaptığını araştırarak sizlere ulaştırdık. Kim nerede ne yapmış, ne yemiş ne içmiş, kiminleymiş. Bazen sıkıcı bir hal alıyor bu. Galerilerimizde porno yok ama isteyeni çok. Porno bağımlıları var ki 1 saat izlemeden duramıyor.Kadınlar birbirlerinin seks yapışını izleyerek de tahrik olabiliyor ama o kadınlar için de önemli bir ihtiyaç ya da sex tape bulunmamaktadır. Seks kasedi bulunan ünlüler, bunu satan ünlüler, başka işler yaparken bir anda porno oyuncusuna dönenler daha da neler neler. Yani siz bize abi bize image lazım deyin biz size koşa koşa gelelim, Şu an snapchat ya da tiktok ile ilgili çalışmamız yok ama yakında oralara da el atacağız. Durmadan platform türüyor, hızına yetişmek zor ama emin olun bize daha fazlasını sunup al ulan picture de var sana deriz, hizmet anlayışı böyle olmalı, aslında biz burada kişilerin yaşamlarının arşivini tutmuş oluyoruz ama bunun için teşekkür beklemiyoruz. Türkçe ilginç bir dil mesela 'but' karşımıza İngilizlerdebutt olarak çıkıyor artık ne kadar nadide, özel bir bölge ise onlarda da çok fazla varyasyonu, ismi var bu estetik organın, mesela adamları kesmemiş sonra da kalkıp booty demişler.
Aslında fotoğraflarımız film sahnelerini aratmıyor, gezince filmleri izlemiş kadar oluyorsunuz. Her karesi aksiyon dolu müthiş kesitler.
Mesela videolarımızda kalça danslarına yer verdik ama yok ben illa galeri gezeceğim derseniz oturup kalça dansı, twerk izlemiş kadar olursunuz, beni kesmez diyorsanız o zaman sizi videolara alalım. Sonra sözlük yazarlarının yüklediği görselleri de aradık, ekşi sözlük ya da uludağ sözlükte hem yapılan yorumları inceledik hem de görsel taraması yaptık. Sarışın, kumral, siyahi ya da kızıl saçlı birbirinden ateşli, çekici uzun boylu ve kısa boylu ya da büyük beden, erkeklerin fantazilerini süsleyen adeta sanat harikası zayıf ya da balık etli kadınlar. Ekran frikikleri izlemek isterseniz yaşanan anlık güzel kazalar ve canlı tv frikiklerini toparlıyoruz, sokak frikiklerini araştırıyor ve size seksizm örneklerini sunuyoruz.
Galerimiz bitince diğerlerini gezmeyi ihmal etmeyin. Diğer galerilerimizde çeşitli renkte ve uzunlukta elbise görselleri, vücudu saran tayt, bikini, iç çamaşırı resimleri ile mini elbise, transparan elbise, göğüs dekoltesi, mini etek, mini kot şort, gecelik resimleri, kot ve tanga görselleri, jartiyer, külot, sütyen, külotlu çorap, fetiş fotoğrafları bulabilirsiniz. Güzel kadınlar, en seksi kızlar, çeşitli pozisyonlarda verilen pozlar, ünlüler, porno oyuncuları, manken ve modeller, oyuncular, sosyal medya fenomenleri galerilerimizde. +18 görselleri de bizde, boş durmuyoruz sizler için tüm güzel kadınları ayağına getiriyoruz, age derseniz biz siz İngilizmişsiniz, Fransızmışsınız bakmayız derdinizi anlarız ve önünüze dökeriz. sonra yok efendim height diyenler oluyor, onları da görüyoruz, eksik kalanları da zamanla dolduruyoruz. Youtube'un ardından gittikçe popülerleşen platform spotify bilgileri, eskiden gazetelerde ek ya da hediye olarak verilen hamur ya da kuşe kağıdı basılı güzelim posterleri ücretsiz ayağınıza taşıyoruz. posterleri burada. Bir zamanların Şamdan'ı, ne bileyim Bulvar Gazetesi, Zengin Sineması ya da Yeşilçam filmleri gibi. real ınstagram hesabından görselleri tarayıp ayağınıza getiriyoruz, daha ne istiyorsunuz. Eskiden ağırlık verdiğimiz görsel çalışmalarından uzaklaşarak kişilerin yedi ceddini aramaya koyulduk wikipedia bilgilerini de derinleştiriyoruz. Tabii siz yakın zamanda uçaktan inerken, uçağa binerken, koşarken ne ararsanız bulacağınız bu platforma storyleri de gönderebilirsiniz. Bizde gezinirseniz evinize doktor girmez, çünkü çok sayıda güzel ömrünüzü uzatır. Adeta eczanesi, hastanesi gibi.
Türkiye'de çılgınlar gibi bir sevişme sahnesi izleme merakı var, biz bunu farkettik, nedenini her ne kadar psikologlara da bıraksak da bunu da es geçmeyip sevişme sahnesi tadında galeri hazırladık, eğer videoları varsa bunları da videolar bölümümüze almaya gayret ettik.
Videolar, haber videoları, Youtube videoları Web TV'de, Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler için Bilim Teknoloji Videoları'na, ev dekorasyonu, çevre mimarisi için Dekorasyon ve Mimari Videoları'na, yaşama dair pratik bilgiler, hayatınızı kolaylaştıracak bilgiler için El İşleri Ve pratik Bilgiler Videoları'na, elektrik ve elektroniğe dair bilgi almak için Elektrik Elektronik Videoları'na, film ve dizilerden kesitler, dizilerin yeni bölümleri için fikir sahibi olmak için Fragman Videoları'na bakabilirsiniz. Ruh ve akıl sağlığı ile ilgili psikolojik rahatsızlıklar, kişilik bozuklukları, bipolar, şizofreni, borderline gibi durumlara dair terapiler, psikolojik rahatsızlıklar ile ilgili psikolog ve psikiyatrist önerileri ve son dakika haberleri Psikoloji'de,
internet üzerinden güvenli alışveriş için, e-ticaret için Kırpık Online'ı, ziyaret edebilirsiniz. Vehaber'in iletişim bilgileri için İletişim'e, ekip bilgileri İçin Künye'ye bakabilirsiniz.
tarım kredi kooperatif market
fenerbahçe beşiktaş
ibb iftar çadırı
gram altın fiyatları
tarım
deutssche bank
geçici işçilere kadro
eyt prim borcu yapılandırma
milli eğitim sözleşmeli personel alımı
a101 aktüel kataloğu
kar yağışı
erik
huawei p60 pro
bitcoin dolar
emekli maaşı bayram ikramiyesi
kanada
ünlü
bim aktüel ürünler
survivor
ahbap
biz kimden kaçıyorduk anne
fransa
sıfır araba
malatya
burç yorumları
hollanda
halka arz olacak şirketler
kızılay maden suyunda arsenik
savunma sanayi
iphone 15 pro max
trt haber canlı
şok aktüel kataloğu
öğretmen ataması branş dağılımı
kedi
reyting sonuçları
öğretmenlik uygulaması sınav soruları
gelinim mutfakta
astor hisse yorum
ösym yökdil sınavı
azeycan
ramazan kolisi fiyatları
eyt prim borcu yapılandırma
kandilli rasathanesi son depremler
euro 2024 avrupa şampiyonası elemeleri
en hamarat benim
izmir depremi
kim elendi
zırhlı amfibi hüzum aracı zaha
total retying sonuçları
suudi arabistan kıyamet alametleri
bursa toki arsa kura sonuçları
yks geç başvuru tarihi
tehlike
terra luna
astroloji haftalık burç yorumları
araba
euro 2024 avrupa şampiyonası elemeleri
en hamarat benim
izmir depremi
kim elendi
taşeron işçiye kadro
aöf sınavları online
ağır hasarlı bina
euro dolar
tarot falına göre
fransa
---------------------------
internet haberleri artık işin suyu çıktı
son dakika diye arattım ben de
haberleri okudum epey ilginçmiş
yararları neymiş ne gibi fayda sağlıyormuş
olayları biliyoruz da sen bilmiyorsun sanki
nasıl olunur ben bilmiyorum, anlatırsan öğreniriz
oranı ne kadar bilgi verirsen iyi olur
tavsiyesi olan varsa dinlerim
açma şunu yahu
belirtileri nedir bilgisi olan var mı
tarihleri hakkında ne düşünüyorsun
modelleri izledim beğendim ben
kaç kere sus diyeceğim sana
faydaları nedir kime ne faydası olmuş
videoları izledin mi sen
ne zaman çıkacak ben bilmem
var mı yok mu bilmiyorum
neden olmuyor ben de bilmem
nasıl olur diyorsun da senin de bir şey bildiğin yok
bürosu varmış demedin mi
açılır açılmaz bir şeyler olmuş
olayı diyosun da biliyoruz
zararları neymiş ki
neden oldu ben de bilmiyorum
neden ayrıldı bilgisi olan varsa anlatsın
nasıl bulunur bilmiyorum ben de bakıyorum
güzel videolar evet izledim
arayanlar var mı hala ya
çöktü mü ben ulaşamadım da
neden düştü kaldıran olmadı mı
neden açılmıyor ben erişim sağlayamıyorum
nasıl gidilir ben size anlatayım
seyret görürsün, ben izledim baya
atan mı tutan mı sen karar ver
eğilen kadını demiyor musun
ne kadar diye sormadın mı
filmleri izle görürsün, ben izledim baya
giydiği senin olsun, ben bakmadım
ünlüler falan demedin mi
olmanın diyorsun işte
yolu bu işte
alternatifleri ben de araştırdım ve
sözlük te araştırdım
bölümleri biliyorum
kapatma hakkında bilgi
öneriler veriyorum diyorsun
videosu çok güzel değil mi
düzeltme yapalım yavrum
stilleri güzelmiş
neden şişer sen de bak işte
neden yapar ben de bilmiyorum
vajina diyor ya hala
kaç kere diyosun işte
ifşası mı diyorsun
konusu hakkında oku öğren işte
tarifleri ben de biliyorum
bulma sen de artık bir zahmet
geniş kalçalı kadınları diyorsun evet böyle bir şey var
videosu izle tamam anladık
beyaz tenli diyorsun evet
seksi kız bence de
kızıl saçlı kadınlar güzel evet
büyük göğüslü olup ne olacak
büyük kalçalı mesela değil mi
seksi fizik güzel vücut falan demedin mi
tecavüz demiştin ben de anlamadım ki
fetiş kostümlüler var işte
güzel kadın o konuda hemfikiriz
ne yapmam lazım ben de anlayamadım
tiktok videosu işte
bigo live kızlarına benziyor
iç çamaşırı giymiş giymemiş banane
popo bence daha önemli
bikini yazın konusu değil mi
en güzel videolar tamam anladık
tayt giyen kadınlarda da durum böyle
gecelik giyersem bence daha iyi
sevişme sahnesi varsa ben bilmem tabii
seks konuları hakkında konuşamıyor ki
penis pipi falan derken sen de iyice
tanga mı alsam ne yapsam
mini etek giyersem daha iyi olmaz mı
ekşi sözlük yazarıysan banane
onlyfans ta parayı buldun tabii
seksi görüyoruz tabii ki
frikik vermiş sanki
ifşa mı ettin sen şimdi
porno filmi gibi sanki manyak
frikikleri bilmem de bakacağız artık
+18 mi dedin
xxx diyor oğlum neyini anlamıyosun
erotik dedin işte
göğüs daha önemli değil mi
bacak işte daha ne olsun
çıplak diyosun ben de onu dedim
esmer değil mi bu
sarışın olsa belki
vajinası diyosun ben anladım
fap diyor hala ya
twerk yapmış işte
foto atan varsa bakarım
video yüklemişler işte
film çekiyoruz sanki
külot mu dedin sen
sütyen bedeni gibi
külotlu çorap giyince öyle oluyorum
jartiyer giyme o zaman
göğüs dekoltesi seviyorum ben sanane
travesti misin ayol
eskort sanki ne bileyim
kalça falan derken anlamadım tam
jigolo musun sen oğlum
facebook karıştı tabii
youtube videolarında yok mu
ınstagram fotoğraflarıma bakma o zaman
twitter kavgası yapıyor
nedir biliyor musun sen
nasıl yani anlamadım
kimdir anlatıyorum hala konuşuyosun
porno filmleri koleksiyonu yapan sen değil miydin
avm mağazaları gibi sanki
kuvette ne yapacak şekerim
tuvalette rahat bırakın bari
bardak al bir tane
çakmak arıyordum ben de
pizzacı geldi kapıyı çaldı
an be an tependeyim kızım
erkeklerin hoşlandığı gibi değil mi
ince belli işte daha nasıl olsun
tüm videoları izle görürsün
realistik manken al sen kendine
ekran görüntüsü çekmiş koymuş sonra ne bileyim
pornoları sen görmedin sanki
orgazm oldu sanki tipe bak sırıtıyor bu
ifşa etme çocuğum
açık alanda olmaz o işler
doktordan geldin sanki
çekici mi bilmem
ateşli tabii ki
dildo ile fotosu çıkmamış mıydı
dergisi var tabii
öpüşme konularını sen daha iyi bilirsin
bdsm alanında uzman sanki şuna bak
zor değil ya sana öyle geliyor
keskin bir kokusu vardı hatırlıyorum
sigara gibi değil mi
şişme bebek mi aldın yanına
bakire tartışması gibi değil mi
arabada hareket halinde olmaz
dudak kurutur çatlatır falan
boyun ağrıyor tabii
meme deniyor oraya işte
teşhir etmeseydin iyi olurdu
vikipedi deyip geçeiyorsun
en iyi olsa ne olur olmasa ne olur
en çok orada vardı
rehber kaydı gibi
sansürsüz işte daha ne olsun
anal krem gibi bir şeydi
gizli desen anlarım da
türleri ne ben de bilmiyorum
örnekleri varken ne gerek var
yaparken bakmadım bilmem
31 kere söylemişimdir en az çekilmezsin yemin ederim.
ederken diyorum işte
kaç kez yapılır sen de bak gör işte
olgun ol be biraz
saksı gibi durursan normal
amatör müsün arkadaşım sen
kullananlar oldu mu olmadı mı bilmem
içeren ürünlere bakmalısın
satılıyor mu ben de bilmiyorum
gizli kamera koysaydın sen de
gif değil mi bu
dayamak gerekiyor demedin mi az önce
hemen diyosun ben de ona karşılık dedim
bugün bakarız artık şansımıza
hızlı bir şekilde olursa güzel olur
kolay işi çözersin tabii
ifşaları bırak şimdi
basit abi yapılır
yeni olanları anca gördüm tabii
adım adım ilerliyorum ne bileyim
kitapları var adamın
yazıları okumadın mı sen
şarkıları diyorsun ben de baktım
makyajsız hali hiç bir şeye benzemiyor
boyu ne kadar diye sormadın mı
kilosu epey vardır herhalde
eşi dedin ben de ona baktım
şikayet etmişler epey varmış
iletişim bilgileri hakkında bilgi arıyor işte
son sözleri ne oldu demişti
kaç yaşında biliyorsun işte artık
nereli diye sen sormadın mı
haberleri oku öğrenirsin bilmeden konuşma
gençliği hakkında ne biliyorsun ki
çocuğu dedin az önce ona istinaden
açıklama yapmıştı ya onu diyorum
mini etekli de pek bilemedim yani
paparazzi gibi oldun sen de birader
vk diyorsun rus işte
patreon üzerinden satıyor işte
nerede sen daha iyi bilirsin
ne demek canım benim
hastalığı hakkında konuştu işte
karısı vardı ya ordan biliyor
belirtileri var daha ne olsun
başvurusu yap işte ordan
bağlama hakkında konuşuyor
hali ne böyle ya
gençliği diyorum şekerim
erkekler varsa girme sen de
ağrısı ondan oluyor
kızlar kalkın hep beraber bakalım
niye yaparlar böyle anlamıyorum
sokmak diyorsun sonra kalkmış bıdı bıdı
azgın mısın çocuğum sakin ol
gecelikli hali de fena değilmiş
seksi vücut görmesem anlarım da
sokakta demiştin
ayakları değil mi öyle
ofiste çalışırken belini bükmüş gibi
yetişkin filmlerinde oynamıyor mu o
yaşlı maşlı bakmam diyor
tumblr vardı ya ordan
whatsapp konuşmalarını göndermişti hani
tangalı hali de ne olur
oral yolla alanıyor diyor ya evladım
liseli gibi konuşma
plajda üşürsün tabii
xnxx sanki off ya hala
yatakta dedin sonra ben bilmem
körpe işte daha ne olsun
poposu diyor sonra kalkmış
xvideo diyosun evladım
evli mi diye sormadın mı
zayıf halini gördün işte
indir sonra konuşalım
banyoda ayağım takıldı ondan
fantezi mi yapıyorsun çocuğum
genç hali işte
grup halinde konuşmayın gençler
ayak mayak ben anlamam
telegram kurulduğundan beridir belki
bedava diyorsun bu işte
gizli çekim demişlerdi ben tam anlayamadım
arap ülekelerinde oluyordu genelde
pornhub sitesi verilerine göre öyle
xhamster sitesini bilmem
striptiz mi yapıyorsun şekerim
türk değil misin nesini anlamıyorsun
mobil olunca daha kolay tabii
sınıfta eğilmiş de bilmem ne
küçük göğüslü insanların öyle sorunları yok
bikinili olunca konuşuluyor tabii
gerçek mi diyorsun sen ben anlamadım
olgun ol biraz
hintli insanlarda öyle oluyor
hd izle sen de o zaman
lezbiyen gibi olabilir
röntgen çektirmiştim ordan biliyorum
mastürbasyon yaparken kazayla mı geldin anlamadım ki
alman bence kesin
üniversiteli kadınlarda olabilir böyle şeyler
şişman olunca zor tabii
dövmeli diye tabii ki
asyalı kadınlar öyle
dudakları öyle tabii kii
izle gör bana ne soruyorsun
neden hoşlanır sen daha iyi bilirsin
gönderilir tabii ki arkadaşım
erkek arkadaşı ondandır
sübyan mısın çocuğum sen
çalışılıyor ya ondan
neden kokar sen daha biliyosundur
satılık olduğu hakkında bilgi aldım
kötü kokuyor kesin
neden ağrır onu merak ediyorum
güzel tabii ki kesin
alıyor mu önce onu öğrenelim
kız arkadaşı işte görmüyor musun
sıkışması oluyor bende de
alınır kesin bence
destek verecek misin yoksa
kiralık mı şimdi bu
kalçası da diyosun daha ne diyeyim
canlı kanlı karşında
telefon açtım sonra dönmedi
çağrı merkezi hakkında bilgi diyosun
derleme yapmışsın ama pek ne bileyim
kısaltması hakkında bilgi ver o zaman
nerede kalınır önce onu öğreneyim
kimin diyorsun ben onu anlayamadım
eski hali bu yenisini ne yapacaksın
pornosu demiştin ben mi yanlış hatırlıyorum
neye işarettir sen önce onu söyle
sıkıldım anladın mı artık
türbanlı demişti sonrasını bilmiyorum
fiyatı hakkında bilgi al önce
hastalığı hakkında konuşmuştuk
arkası dönük duruyordu sanki
rüyada gördün herhalde
veteriner demişti benim bilgim yok
ikinci el olsa daha iyi olur demiştim
günlük olarak bakıyorum
bölgesinin hakkında konuşalım biraz
görüntüleme ne kadar diyordu
ne olur sen daha iyi bilirsin
neler olmuştu anlattı baya
kadınlar öyle o konularda
nasıl alınır sen de bakayım
tecavüzü işlemişlerdi onlar da
annesi diyorum sen ne anladın
göğüsleri diyor ya hala
babası tamam anladım
var mı böyle bir şey
boynu öyleydi evet
kaçta olduğunu hatırlıyor musun
görüntüleri demedin mi
kazancı hakkında konuşmuştu
maaşı diyorsun ya
sahibi evet ben de biliyorum
kıyafeti böyleydi tamam
tedavisi zordur o zaman kesin
nasıl oluyor sen bi de bakalım
biyografi işte daha ne olsun
ne mezunu olduğuyla ilgili
hotel dedin ben de onu diyorum
pansiyon gibi işte
hastane zor tabii
sağlık ocağı baktım ben de
eczane var ona gittim
ilaç iç sonra konuşalım
hack olayı yaşanmıştı hatırlıyorum
günah mı sen daha iyi bilirsin
problemleri vardı konuşmuşsun
sorunları elbette olur
yorumları oku sonra konuş
ölçüleri hakkında bilgi ver mesela
bacakları da öyle
randevu aldım şekerim
7/24 çalışıyor evet
ayakları öyle uzatınca oluyor
elektrikçi geldi sonrası baya
taksi arıyorum açmadı çok sonra açtı
iş ilanları vardı ona bakmıştım
bilgisayarcı arıyordum buldum
en yakın nerede vardı
tamiri yaptı sonra çay içtik
çarşısı orada işte
pazarı var tabii olmaz mı
olayı biliyrsun da bilmiyormuş gibisin
para yatırma demedin mi az önce
madde öyle bir şey işte
nasıl olmalı onu anlatıyorum ben de
türbanlı olduğu içindir
ne ile ölçülür sen anlat o zaman
kalktı mı hemen yoksa bilmiyorum
kaç gün kaldı bilgi ver
farkı göster bize
nasıl gösterilir sen daha iyi bilirsin
nasıl anlaşılır ona bakıyorum
neyi temsil eder bil bakalım
amacı hemen belli oldu
çeşitleri vardır tabii
kaç kişi öldü o olayda
eşcinsel olduğunu söylemişti
gay olduğu yönündeydi
biseksüel yönelimle ilgili olabilir
çeşitleri varsa bakayım
seksizm demedin mi sen az önce
çeşitleri diyorum işte
nerelerde görülür sen anlat
anlamı ne abi onu anlat
yardım al biraz
iş arayanlar oluyor
kızlar soruyor sen de biliyosun
yasaklar vardır olabilir
damadı değil miydi onun
nelerdir sen daha iyi bilirsin
soruları sor ben ne bileyim
bulmak konusunda sen daha net gibisin
şişman olsa daha iyi
balık etli mi diyorsun
yardımı ile yap bunu
ne hediye alınır öğrenelim
evli kadın ile mi yapmış bunu
evli erkek konusu öyledir
kimlerdir bilmem sen daha iyisin
hoşlanır elbette
kimlerden alalım bilemiyoruz
kurallar vardır sen de gör
kapatma olayı değil midir
kilo aldırır mı konusuydu ben denedim
cesedi bulunmuştu diye okudum
estetiksiz hali diyordun al işte
sonuçları hakkında bilgim var
ne zaman açıklanacak öğrendiğine göre artık yap
yardımı hakkında bilgi aldım
madde öyle bir şey işte
nasıl olmalı dememiş miydin
istemesi hakkında konuştuk
nasıl anlarız onu diyorum ben de
müşteri hizmetleri aradı konuştuk biraz
yoksa ne yapalım yani
ile ilgili diyor ben de bilmiyorum
sebebi nedir anlat da görelim
kimin diyormuş ki
neden açılmıyor onu söyle
olayları diyorsun anladım
olmanın yolu diyor ben de biliyorum
maddesi baya karışık
aşırı miktarda olunca zorlaştı
veren diyordu şimdi fikri değişti
sağlayan kimmiş onu de hele
kullananların yorumları olmasa işimiz zordu
ne işe yarar öyle öğrendim
türkçe altyazılı evet güzelmiş
ensest konusu vardı ya ordan
yeşilçam filmleri gibi
inci sözlük yazarları yazmıştı
üstsüz görüntüleri düşmüştü
striptiz yapıyordu sanki
kucak dansı görüntüleri düşmüştü
direk dansı zordur baya ama olmuş
uludağ sözlük yazarları demişti galiba
etek altı görüntüleri nedeniyle alınmıştı
yandex te aradım epey
müdürü kimdi hee onu diyor
ölüm kalım meselesi haline geldi
şov yapma şimdi
yazışmaları vardı ordan okudum
arşivi işte daha ne olsun
güvenilir mi bakıyorum ben de
pdf olarak almıştım
datası vardı topladım
bölgeleri işliyordu ben de gördüm
etkileri hakkında diyorsun
başvurusu yaptım bekliyorum
gazeteci ya ondan öyle
derleme yapalım bakalım
sıralaması hakkında bilgi veriyorum
yasaklandı mı bakalım görelim
emme olayı olmuştu
yedek parça bakıyorum evet
gerçek olduğu yönündeydi
vakti var mı bilmem
çıkarma yapalım bakalım
adları hakkında bilgi ver
itiraz et sonra bakalım
neyi savunur ona bakalım önce
malzemeler budur bu kadar yani
kaç gün kalır onu mu diyorsun
hassasiyeti var o konuda
faktörler farklı olabilir
içindekiler konusunu hiç karıştırma zaten
teknikleri hakkında bilgi veriyorum
süresi uzatma elbette zor değil
genital bölge güzellik yarışması
omgyes izle
erotizm ne demek sözlük anlamı
kafasına iki tane sıktım
conectys ekşi
en güzel vajina yarışması
enkaz altındakilerle dalga geçen dövme
tiktokta çocuğun yanında
cinsel ağırlıklı filmler
seksilik nedir
seksizm nedir
conectys tiktok
isa heykeline yıldırım düştü
swinger sex nedir
kendini teşhir etme hastalığı
1509 konstantinopolis depremi
lezbiyen seks filmi
baygaralar nereli
çanakkale travesti
oğlumla ilgileniyorum derken bacağım kamera açısına girdi
rüyada bağıramamak
hemcinsime aşık oldum
ermenistan pornoları
nude arşivi
eşcinsellik belirtileri
striptiz aylık maaşı
izmir travesti
yürürken kollarımızı neden sallarız
işid kafesteki tutsakları suda boğarak infaz etti
tiktok erotik videolar
canlı yayında elbisesini indirdi
tekirdağ doktor intiharı
omgyes nedir
frottörizm
omgyes vk
ayak yalayan
kadıköy travesti
cinsellik ağırlıklı filmler
porno izlemek günah mı
boyu uzun erkeklerin cinsel organı
cinsel sapkınlık belirtileri
mombod ne demek
adana kürkçüler cezaevi işkenceleri
travesti mecidiyeköy
avcilar travesti
islah evi işkenceleri
en uzun seks rekoru
tiktok fenomenleri ifşa
sultanbeyli türbanlı kadın
nü modeller
baldız
rüyada çorap değiştirmek
çocuğun yanında erotik yayın yapan kadın sansürsüz
seksilik testi kadın
türbanlı hk tiktok
tiktok erotik video
whatsapp seks yazışmaları
citoles kilo yaparmı
kapı önüne ayakkabılık koymak suç mu
rüyada bir kadının sizden para istemesi
afrika'da vahşi yaşam insanları
güzel kabile kadınları
çocuğun yanında erotik yayın
instagram takip isteği reddedilince
ben herkese yalan söylerim sana söylemem
biseksuel unluler
iktidarsızlık tedavisi
yarım tanga bikini
yeşilçam filmleri - vikipedi
çocuğun yanında canlı yayın açıp müstehcen hareketler yapan kadın
rüyada birinin sırtını döndüğünü görmek
eczanelerde satılan sigara bırakma ilaçları
rüyada üst azı dişlerin dökülmesi
güzel popo
türkiyede jigololuk yasal mı
neden narsist olunur
yedi ceddini
sevişirken erkeğin sert davranması
seks dükkanı
lcv ne demek
vajinismus tedavisi
ilk öpüşme
silikonsuz
brezilya külot
jigolo vikipedi
penisi kırılan
ters ilişki
swinger seks ne demek
kullanılmış iç çamaşırı
saç uzatma teknikleri
ermeni siyasetçiler
erkeklerde sapıklık belirtileri
kadın iç çamaşırı giyen erkekler
rüyada çay ocağı açmak
profil fotoğrafları
penis boyu ne kadar olmali
sex yazışmaları
çekirdek yiyenler
ifşası çıkan ünlüler
afrikada kadınlara sünnet
icardi karısının poposunu paylaştı
eczanede testosteron ilacı satılır mı
muadili
mazoşistlerin yaptıkları
sefaköy gay
çocuğunun önünde tiktok
rüyada ayağındaki terliği kaybetmek
anal seks
bereket tanrısı hastalığı
ımgur
penis küçüklüğü
plajda
mini etekli liseli
zeytinburnu travesti
barda
mini etekli öğretmen
rüyada kırmızı elbiseli kadın görmek
kalçalı kadınlar
pipi boyu hesaplama
sütyen takmayan kadınlar
karı kız
uykuda
dudak dolgusu ölçüleri
swinger seks
rüyada kadın cinsel organı görmek
rüyada dişlerin dökülmesi
okşamak
sex uygulamasi
büyük birader
kısa boylu youtuber
metroda
sahilde
erotik klip
çıplak uyumak
uyuyan sevgili fotoğrafları
banyoda sevişmek günah mı
bazı borçlar vardır ödeyemezsin
seks oteli
sadistler nelerden hoşlanır
öpüşmek dudak kurutur mu
rüyada dildo görmek
ilk gece
köylü kızı twerk
uzun bacak
seksi kadin olmanin yolu
porno dergileri
yatakta öpüşme
sevişen çift
erkeği etkileyen öpüşme çeşitleri
porno oyuncuları gerçek mi seks yapıyorlar
koital hizalama
kanama durdurucu ampul
ayakta
hp yazıcı kağıt sıkışması
türk kültürü
kardeş
organize suç örgütü
parmaklama
lezbiyen meme emzirme
kaşar
vajinası dar olan normal doğum yapabilir mi
porno aldatma yakalanma
abla
kızıl saçlı tiktok fenomenleri
uzun boylu sarışın
önden
yalnız erkek
misyoner
beyaz tenli kız
vajina kıllarının faydaları
kamera arkası
türbanlı ince çorap twitter
5 numara kadın külot kaç beden
hizmetçi vk
esini aldatan kadin
türk liseli
yeşil elbiseli türbanlı tiktok
turuncu saçlı
bağlanmış kadınlar
yetişkinlerde cinsellik
oral seks
doggy pozisyonu nedir
en güzel popo
tiktoktaki kapalı kadın
güzel kalçalı hatun
red light mahallesi
seksi kadin olmanin yolu
insanlar neden öpüşür
meme ucu neden yasak
ülkücü el sıkışması
yan profil
bigo kota ücretleri
korsika kadınları
trans sanatçı
banyo gizli kamera modelleri
arap penis boyu
filipinler'de kadın ticareti
çıplak kadın fotoğrafı
en güzel kız
rus
anal sex zararları
gerdek gecesi gif
sütyen takmayan kadınlar
bembeyaz bacak
parkta
romantik sevgiliyle uyumak
elleme
sevgiliyi kucaga almak
en güzel popolar
eski porno dergileri
frikik vermek ne demek
ilk gece ağrısı
leğende banyo
yatakta öpüşme
türbanlı spiker
hentai türkçe altyazılı
porno karikatürü
fantazi gecelik gif
rüyada kadın cesedi görmek
anne oğul
spor
aşk acısı çeken erkek
rüyada seksi ebiseli kadın görmek
netflix
erkekler öpüşürken neden eller
röportaj
igrenç fotoğraflar
belgesel
bodrum
erkekler öpüşürken neden eller
küçültme
kısa boylu büyük kalçalı
kucak pozisyon
hastanedeki hali
geliştirme
sevişme sonrası morluklar
sürtme
turbanli onlyfans
seks robotu
ince tayt
dudak dolgusu yapılırken ağrır mı
reddit taytlı
liseliler
beyaz tenli olmanın yolları
genis kalcali kadinlarin ozellikleri
ağlıyor
şişman kadın vücudu
türk porno dergisi
mini etekli sekreter
rüyada külot almak
bacak ve kalça büyütme hareketleri
mahkeme
google'a yazılmaması gereken şeyler +18
kalça büyütme hareketleri kadın
serbest olduğu dinler
büyütme
denizde arkası dönük kadın
kadınlarda zevk suyu ve meninin farkı
bayan
hareketli porno resimlerinde öyle şeyler çıkıyordu
erkeklerin ilk gece yorumları
vajina darlığına ne iyi gelir
beyaz çorap
berberde
rüyada eski sevgiliyi arabada görmek
hostes
rüyada erkek çocuğu cinsel organı görmek
çıplak kız twerk gif
pinterest
dar tayt
kıza bakire misin diye sordu
spikerin bacakları
seksi çarşaflı
inceltme
öpüşme çeşitleri
türbanlı paylaşım vk
alman pornoları konusu vardı sanırım orada
şekillendirme
bacak arası
porno arşivi olan yazarlar
taytlı öğretmen
türkiye'de jigololuk var mı
porno izleyen kadın
tayt giymiş bir kadına ait porno nedeniyel
otobüste boşalan tacizci
kapı komşusu
olgun kadınlara ait porno izlenme oranları
erkekler yatakta nelerden hoşlanır
afrikalı lezbiyen kadınlara ait pornolar tartışma konusu olmuştu
toplu taşımada
seks yapmak istiyorum diyordu
hareketleri
eş değiştirme altyazılıydı o konu
aldatan kadınlar anlatıyor
baseni büyük kadınlar
kullanılmış kadın iç çamaşırı
rüyada sütyen satın almak
ters kelepçe
rüyada sürekli eski sevgiliyi görmek
kaslıydı sanırım
porno hikayeleri yazıyordu sanırım
büyük beden jartiyer kapıda ödeme
pornografik dergiler
fantezi elbise pornosu fikrine katılmıyorum
cinsel ilişkiye girmek aşırı cinsel istek yetişkinlerde cinsellik
küçüklüğü
zimbabwe kadınları bana çekici geliyor
nasıl jigolo oluyor ki onlar
seksi kalçalı kadınlar
evinde çalışan rus hizmetçiye arkadan yaklaşıp zorla sahip oluyor
arabada seks
etek altı görüntüleri nedeniyle gözaltına alınmıştı
kucak kucağa sevgili
tangalı kızlar
türbanlı bir kadına ait nude fotoğraf attığı için
torrent
siyah peynir konusu nedir bilmiyorum
dar kotlu türbanlı gibi mi
sevgilinin göğsünde uyumak
eritme
bir erkeğin beni kullandığını nasıl anlarım
klitoris
tayland gay dizilerinde olduğu gibi
hamilelikte cinsel istek artması nedenleri
baldız
arkası dönük güzel pozlar kadın
tayt giyen liseli kızlar gibi görünüyor
ehliyet sınavı
kadınları etkileyen öpüşme teknikleri
yasli kadinlardan hoşlanması hastaligi
kadın bacak resmi
gay pornoları nedeniyle tartışma konusu olmuştu
avrupalı jigololarda öyledir
kalça büyütme hareketleri resimli
aldatma
aldatan erkek belirtileri
seks pozisyonu
arabada sex yapan gay çift için olmuş
kadınlarda orgazmı kolaylaştıran pozisyonlar
erkekler neden memeye dokunur
ilk gece kac kez yapilir
uzatma
para vermeden jigolo olmuş bu
rüyada temiz vajina görmek
kari koca banyoda
mazoşist kadın özellikleri
kadın aldatma belirtileri
seksi sarışın balkonda
rus güzel kadınları
masaj salonu
rüyada iş arkadaşı ile sevişmek
seksi kadın poposu
rüyada eski sevgiliyle öpüşmek
evli bir kadına ne hediye alınır
vajina dekoltesi
rüyada sevgilinin vajinasını görmek
tavuklarda prolapsus tedavisi
güzel kalçalı kadınlar
anıtkabir'de çekilen fotoğraflar tumblr
avustralya
eş değiştiren grup çiftler
banyoda soyunan liseli gibisin
çekyalı
bacak bacak üstüne atan erkek beden dili
heyelanın etkisini arttıran insan uygulamaları
dünyanın en küçük televizyonu
periscope südyensiz kızlar
15 temmuz askerlerin dövülmesi
cinsel istismara uğrayan türk ünlüler
cenazesi
temelden yıkılan ev
mini etekli din kültürü öğretmeni
kadiri tarikatı ünlüleri
köpek dövüştürmenin cezası
kalın bacak ince bel
liseli kızlar öpüşüyor
ermenistan
kartel infazları
eşinden ayrıldı mı
olen kisinin elini birakmadi
tiktok sansürsüz
hayvanlar üzerinde deney yapıyor mu
iri kadinlar
deniz seviyesinin yükselmesi
erken boşalıyorum ilaç eczane
siyah saçlı beyaz tenli porno seviyormuş abisi
erotik türbanlı
dünyanın en güzel kızı
meksika uyusturucu karteller
domalmasaydın sen de ne diyeyim
ders çalışmak için kronometre online
ingilizce ogretmeni enkazdan ciktimi
kurbağa bacağı
essege tecavüz eden adam
katarda
taytlı lezbiyen
uyuşturucu kullanan ünlülerin değişimi
rüyada tarlatan giymek
kendini teşhir etme hastalığı
sık sık ilişkiye girmenin faydaları
japon lezbiyen kızlar
eskortluk yapmak günah mı
rüyada dar sokakta yürümek
polisle sex tartışması
turbanli sevgiliye hediye
rüyada birinin sırtını döndüğünü görmek
sex acıtırmı
hamile kalmayı kolaylaştıran ilaç isimleri
whatsapp görüntülü konuşma sevgili
çıplak kadın bacağı
iri kalçalı kadınlar
erkekler yatakta nelerden hoşlanır
rüyada siyahi sevgilinin olması
100 dolara meme açma
sex partneri bulma
şalvarlı
korsika kadınları
popoya dövme
arkadan ilişkiye girmek günah mı
askeri cephanelik
rüyada siyah çarşaflı kadın görmek
kadında sakal
havuzda boynu kırılan adam
hamilelikte cinsel pozisyon
arkası dönük esmer kadın
ramazanda porno izlemek günahmıdır
bayan istek arttırıcı eczanede satılıyor mu
zishy kızları gibisin şekerim
deneyimsiz genç
ben koşayım biraz
eğilen kadınlar gibi duruyosun ondandır
arifiye yandex harita kaydı
bu işyeri 7/24 kamera ile izlenmektedir pdf
rüyada siyahi kadın görmek
benzinin litresi kaç para
binance telefon numaram değişti giriş yapamıyorum
dalaman'da yaşayan ünlüler
öpüşme isteği nedenleri
dünyanın en küçük televizyonu
yoğun bakımdaki hastanın vücudu neden şişer
arkası dönük pozlar erkek profil resmi
rüyada askerle öpüşmek
rüyada yetişkin birinin sünnet olduğunu görmek
bir erkek sevgilisi varken neden başka kıza yazar
whatsapp kimle konuşuyor
rüyada eski sevgilinin evinde olduğunu görmek
antibiyotik 12 saatten önce alınırsa ne olur sen daha iiyi bilirsin
kalça büyütme hareketleri bayan
rüyada eski sevgiliyle ilişkiye girmek
zevk suyu ile hamile kalınır mı
beni seviyor mu nasıl anlarım testi
bigo tarzı uygulamalar
gözü açık öpüşmek ne anlama gelir
konsomatris
arabada neden benzin kokar
büyük beden jartiyer kapıda ödeme
rüyada eski sevgiliyle yeniden sevgili olmak
çıplak kadın ve erkek
rüyada kalkmış erkek organı görmek
kadına seksilik katan şeyler
görüntülü konuşma sevgili
ensestin en yoğun olduğu ülkeler
erkekler neden memeye dokunur
islam dininde cinsel pozisyonlar
koca popolu kadınlar
komik hentai hijab
bayan kuaförü günlük kazancı
porno izlemek zina mıdır
adidas kız çocuk spor ayakkabı
ince zayıf kız
'+18 mesajlar
arabada ayak uzatma sevgili
zenginlerin giydiği gecelik
çirkin genç erkek
ben de otostop yaparak giderim o zaman
yan profil
japonya penis boyu ortalaması
hemşire geldi sonra
ereksiyon gif
brazzers oyuncular
güzel kalçalar
sahilde frikik
pinterest köpek storyleri
kapalı kadın
eşine sarılıp uyumak
erkeğin göğsünde uyumak
ortaokuldaki kız çocukları gibi görünüyor
vajinası dar olan normal doğum yapabilir mi
makedonya üsküp'te kiralık evler bakıyorum
öğretmen öğrencisinden hoşlanıyor diye demiştir
şalvarlı köylü kadını gibi
altınoluk günlük kiralık ev bakıyordum kanka
ormanda koşuyoruz napalım
okula makyaj malzemesi getirmek yasak mı neden öyle ki
tek gecelik korunmasız ilişki
cezaevi psikolog maaşları
kalça küçültme hareketleri
ünlülerin çıplak halleri
trt arapça kadın spikerleri
bebek sahil seks
dansöz gibi kıvırma
sinemada öpüşmek yasak mı
rüyada hostes kıyafeti giymek
sürekli profil resmi değiştiren kadın psikolojisi
seviyorum deyip umursamayan sevgili
rüyada erkek çocuğuna hamile olduğunu görmek
nikahta neden ayağa basılır
rüyada iki erkeğin kavga etmesi
whatsapp hakkımda sözleri ağır
ensestin psikolojik nedenleri
sevgilinin dudaktan öpmek istemesi
olgun kadınlar neyden hoşlanır
porno izleyip tepki veren kız
sünnet çocuğunun ablası için kıyafetler
beşiktaş ta arıyormuş
rüyada sütyenli kadın görmek
adana da kerhaneler öyle ya da izmir genelevi
trendyol dan sipariş vermiştim bilmiyorum
onlyfans hesabı olan türk ünlüler
kalça fotosu
erkekleri etkileyen gecelikler
rüyada ayakkabı kaybetmek
marmara üniversitesi diploma örnekleri
rüyada tuvalette adet olduğunu görmek
penisi kırılan futbolcu
barda filminin gerçek sanıkları
heidi'nin mezarı
fatih 160 tl ye aldığı cep telefonunu 200 tl ye satmıştır
ön sevişme zina sayılır mı
iç bacak eritme
sakin ol liseli
benzeyen adam
kim milyoner olmak ister penis boyu sorusu
afrikalılar affetmez
dünya twerk şampiyonu
jigolo kaç para kazanır
abi kardeş gidersiniz işte
türbanlı ev hanımı gibi
kazayla nasıl hamile kalınır
penis büyütme tedavisi gibi
güzel göbekli kadınlar
fenerbahçe sevgili fotoğrafları tumblr
sevgiliyle uyurken sarılma şekilleri
erkeklerin öpüşürken hoşlandığı şeyler
Dünyanın en güzel kadın vücudu
sexy bacaklar başka bilmem
ipli jartiyer
porno yıldızına aşık oldum
bacak inceltme hareketleri
iğrenç fotolar
suriye'nin en güzel kadinlari
bale yapar gibi halin var
yakasız uzun kollu erkek gömleğine benziyor
rüyada dışarıda banyo yapmak
öpüşme cezalı oyun yandex
rüyada yeşil etek giymek
sütyen arkası uzatma aparatı
şişman kızların zorlanması normal
eşek benim en sevdiğim hayvan
gecelik sexi
dans etmenin faydası ne ola ki
neoplazma rastlanmamıştır ne demek
ben de google play de arıyordum onu
toplu hayvan ölümleri
bilim insanlarından hangisi iletişim alanında yaptığı icat ile
tanınmaktadır
seksi kalçalı olduğu içindir
bradikardik hastaya yaklaşım
ince bağırsaktan salgılanan enzimler gibidir
asyalı kadınlarda burun öyle
bence üvey babası
sigarayı bırakmak için karabaş otu kullanmış
öpüşmek istemeyen kadın öyledir kesin
arap dadı
rüyada kırmızı etek giymek
üniversiteler açılacak mı
çıplak anime resimleri fikrine katılıyorum
hastalık nedeniyle çalışma hayatından çekilmiş
giyim tarzı bence gayet güzel
umursamayan erkek
kız kıza konuşun siz ben çekileyim madem
tombu kadınlar gibi diyorsun
rüyada erkek cesedi görmek
sex hikaye anlatımı gibi konuşma yahu
aykkabı fabrikasından almış
kalça nasıl ölçülür
doğal kapalı bayan resmi arkası dönük
binance çöktü mü haberim yok
köpekle gezmeye gittim
rüyada sigara içtiğini görmek
otostop uygulamaları
bel inceltme hareketleri
arkadan cekilmis kapali profil fotolari
uzun boylu kız olduğu içindir
iranda sevgilisiyle dans eden kızın ölümü
kırmızı saçlı tiktok fenomeni
öpüşürken dil kullanan kadın
rüyada dudaktan öpmek
erkeklerde meme ucu ne işe yarar
eşi hamile olan erkeklerin psikolojisi
doggy style pozisyonu diyordu galiba
snapchat kullanan sevgili
erkekler en cok neyden tahrik olur
hatırladığım kadarıyla sekretere tecavüz haberiydi
instagram açılmıyordu en son ondandır
periscope kızları gibi
ekşi şeyler yiyormuş bu aralar
pamuk prenses olmaya karar verdim
modacruz çöktü mü bilmiyorum
fantazi set takımları bakıyormuş
hostes olmaya karar vermişsin
Doğal güzel kadınlar daha iyi
seksi vücutlu kadın bence
makedonya gece hayatı
öğretmenle beraber gittik
popo kaldırıcı külot giymiştir
sakarya
arayan bayanlar
kadıköy belediyesi'nde yaşandı diye hatırlıyorum
dünyanın en küçük kadını olsa ne olur
seven erkek nasıl öpüşür
protez saç kullandığını düşünüyorum
avukatlara özel hediye gibi bir şey
kalça şekillendirme hareketleri yapıyorum kanka
eski eşyaları atamama hastalığı var bende
seks yapan çiftler ile ilgiliydi
sabah ilişkiye girmenin faydaları tabii
uyuşturucu kullanan insanların değişimi hakkında diyorum
üvey annesi olabilir
köpek storyleri gece
seni bilmem de benim siyah saçlı kadınlar hakkında fikrim değişmedi
minibüste diyor bilmiyorum ben de arkadaşın yalancısıyım
ben rahibe hayatı yaşıyorum kanka
araya kaçan tayt rahatsız etmiyor mu
değişimi uygulamaya sokmak
2 kişilik profil fotoğrafları sevgili
dünyanın en güzel trans kadını
umursamayan kıza nasıl davranmalı
rüyada eski sevgilinin seni görmezden gelmesi
Saatte ortalama 16 kere yüzümüze değdiriyoruz
anal seks zevk verir mi
soyunan kızlar gibi davranma şekerim
Okşama basit cinsel saldırı kapsamında
ayağını suya sokmak dahi parayla
frikik vermekten korkmadı
bana bakıyor beni seviyor mu
rüyada eşiyle ormanda yürümek
Şehvetli okşama cezası
tanga giymek erkeği etkiler mi
instagram arkadaş önerileri kapatma
Şehvetli üst düzey çiftin birbirlerini okşama olayıydı
rüyada erkek çocuğun hayatını kurtarmak
özel mesajları ifşa etmiş
seven erkek nasıl öpüşür
araya kaçan elbise
kilolu bayanları zayıf gösteren abiye modelleri
twitter sokak kalça akımı gibi olsa gerek
talihsiz frikikleri nedeniyle olmuştur
araya kaçan iç çamaşırı gibisin kanka
uykuda tecavüz olayı nedeniyle
hamilelikte tayt giymek
rüyada kırmızı ayakkabı giymek
mini etek giyen hoca gibi
fotoğrafı çıplak yapma şimdi
aktif ol bakarız
iğrenç resim bence
belarus insanları öyledir canım benim
bende pasif görünüyor
dilini gözüne değdirebiliyor
evde çıkarken son dakika fikrim değişti bahçede
Kadın iç çamaşırlı fotoğrafları ifşa oldu
dar kotlu kizlar
evim var ev arkadaşı arıyorum
red line hollandaya gitmiş
denizde sevişmek gibi mesela
fransız hastalığı var sende
twitter balkonda
cesedi sansürsüz gösterdikleri için olmuş
soyunan kızlar reddit
italya da iki erkekle evlenen kadın
sokakta seks nedeniyle olmuş çocuğum
discord kızı normaldir
şişme kadınla sevişirsin artık
sevgiliyle çıplak uyumak
annesine tecavüz edilmiş o yüzden
hareketli resimler gibi olduğu içindir
bacak okşama görüntüleri olay olmuştu
Şehvetli okşama cezası
derin yırtmaç etek giyince geriye kadının seksi vücut kıvrımları kalıyor
teşhirciyi video kaydıyla ifşa ediyor
n11 de kırmızı gecelik olabilir
saten jartiyer seviyorum ben saten gecelik de olabilir
Kocası boşnak saksosu demişti ya ondandır
yatakta göbek eritme hareketleri yapıyorum
soyunma odasına giderken olmuş
baftv ya da doodstream olması lazım
metroda lazım olur,Tybee Island'da
yırtmaçlı seksi elbise olsa fikrim değişirdi
minibüste giderken diyordu
diyen kadın
mufakta ne yapıyorsun şimdi
tenis kortunda seksi bir kadın gibi görünüyordu
ets de siyah bikini ve iç çamaşırı konusunda öyleydi
öğretmen öğrencisinden hoşlanıyor
iç çamaşırı ile uyumak günah mı
eskortluk yapmak günah mı
ona benzeyen adamı diyorsun
bloomberg teydi galiba öyle hatırlıyorum
tanga giymek erkeği etkiler mi
abla kardeş sözleri tumblr
altında külot olmayan kadınlar gibi görünüyor
memeye bakan erkek
turbanli kalcalarie ile ilgileniyor arkadaş
asansörde olmuş
sevgiliye iç çamaşırlı fotoğraf atmak
sevgiliyle yatmak
taytlı kızları
seksi kız vücudu gibi diyorsun
kütüphanede kitap okuyorum
diyen adam
beyaz ten bence daha iyi
önden fermuarlı sütyen
şeffaf dantelli külot gibi mi diyorsun
annesiyle spor yapan çocuk
çamaşırhaneye gidiyorum nolcak
yaşlı adam genç kız ilişkileri arttı tabii normal
çok sıktı bu konu beni
bacak arası terlemesi gibi
metrobüse binip git bence
sert seks konusunda fikrim aynı
üvey anne tecrübesiz çocuğu erkek yapıyor demiş
erkekler neden sürekli sevişmek ister
en güzel kadın kalçası nasıl olmalı
porno izleyerek reaksiyon veren kız
sexi kadın ayakkabı
kışkırtma
öpüşürken dilini kullanan erkek ne anlama gelir
2024-03-06 12:55:19 - 2024-03-06 12:55:19 
