Ateizm, tanrının veya tanrıların varlığına olan inancın yokluğudur. Bu düşünce akımına dahil olanlara "ateist" denir.[1][2][3] Ateistler, birtakım kurumlar ve kişiler tarafından "tanrıtanımaz" olarak isimlendirilmektedir.[4] Ateizm iman koşullanmalarını, hayalî yaratıkları ve vakaları reddeder. Ateist bakış açısıyla tanrının yanı sıra tüm metafizik inançlar ve tüm ruhanî varlıklar da reddedilir.[5]
Kelime anlamında da belirtildiği suretiyle; ateizm, din ile ilgili bir kavram değil, allah ile alakalı bir kavramdır. Dinlerin varlığı, dinlerin tanımının ne olduğu, dinlerin iyi mi yoksa kötü mü olduğu ateizmin konusu ve münakaşa alanı dışındadır. Bu din karşıtlığının tartışma alanıdır. Ateizm, her tür metafiziği reddettiği için, kendini metafizik ögeler üzerinden temellendiren dinlerin metafizik boyutlarını da reddeder. Yani bu, bilhassa dinlere karşı sergilenen bir duruş değil, genel olarak bütün metafizik inanışlara karşı bir duruştur.
Ateizm sıklıkla "dinsizlik" ile özdeşleştirilse de, Budizm şeklinde bazı Uzak Doğu dinlerinde de "yaratıcı" anlamında bir tanrının varlığına rastlanmaz.[6] Bu yönüyle de ateizm ile dinsizlik birebir örtüşmez. Deizm akımına bakıldığında da, tanrıya inancın olduğu sadece dinlerin kabul edilmediği görülür.[7]
Ateizm, anti-teizm kısaca teizm karşıtı demek değildir ve bir "tepkisellik" anlamı içermez, çünkü metafizik ögelerin "var olmadığını" korumak için çaba sarfetmek için metafizik ögelerin "var olması" gerekmez. Ateizm, yalnızca bir "konum" ifadesidir. Sadece tanrı veya tanrıların ve metafizik ögelerin var olmadığını söyler.
Ateizm; yaratıcı ve müdahaleci bir tanrıyı karar veren teizmden,[8] yaratıcı sadece müdahaleci olmayan bir tanrıyı karar veren deizmden,[9] her şeyi kapsayan içkin bir tanrı[10] veya evrenin ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğunu savunan panteizmden[11] ve Tanrı'nın hem evrenin kendisi aynı zamanda evrenin ötesinde (aşkın) olduğunu korumak için çaba sarfeden panenteizmden; ayrıca, Tanrı'nın varlığı ve yokluğu mevzusundaki soruları "cevaplandırılamaz" diyerek cevapsız bırakan agnostizmden; Tanrı'yı, "kati olarak" reddetmesiyle ayrılır.[12]
Günümüzde, dünya nüfusunun %2,3’ü kendini ateist, %11,9’u dinlere inanmayan olarak tanımlamaktadır.[13] Bu nispet Rusya’da %48’in üzerine çıkmakta, Japonya’da ise %64 ila %65 arasında seyretmektedir. Avrupa Birliği'nde oran, %6 ile İtalya ve %85 ile İsveç içinde değişkenlik göstermektedir.[14] 2006 yılı istatistiklerine gore ise bizim ülkemizde ise bu oran %2,5 civarındadır.[15]
İçindekiler
1 Ateist
2 Etimoloji
3 Tarihçe
3.1 Erken devre Hint inancı
3.2 Antik Yunan
3.3 Erken Orta Çağ’dan Rönesans’a
3.4 Erken uygar dönemden günümüze
4 Ateizmin çeşitleri
4.1 Negatif ve pozitif yönde ateizm
4.2 Pratik ateizm
4.3 Teorik ateizm
4.3.1 Epistemolojik ve ontolojik tezler
4.3.2 Metafiziksel tezler
4.3.3 Psikolojik, sosyolojik ve ekonomik tezler
4.3.4 Mantıksal tezler
5 Tanrı fikrine karşı çıkılan noktalar
5.1 İlk niçin
5.2 Düzen
5.3 Ahlaksal savlar ve hakkaniyet fikri
5.4 Sonsuzluk
5.5 İmam Gazali’nin ve Blaise Pascal'ın inanmakla ilgili görüşü
5.6 Her şey olası olanın en iyisidir
5.7 Mantıksal ve ontolojik kanıtlar
5.8 Taş paradoksu
6 Teizm ve deizm
7 Dinlerin reddi
8 Felsefenin temel problemi, maddecilik ve idealizm
9 Ayrımcılık ve şiddet
10 Demografi
11 Ayrıca bakınız
12 Kaynakça
13 Kapsamlı okuma
14 Dış bağlantılar
Ateist
Ateist, tarih süresince insanların var bulunduğunu iddia etmiş olduğu tanrıların tamamını hayal ürünü addeden kişidir. Çoğu zaman yanlış anlatım edilmiş olduğu şekli ile (tanrıtanımaz kelimesinde olduğu benzer biçimde) Tanrı'yı inkar eden kişi değildir. Çünkü "inkar" varolan bir şeyin reddedilmesi anlamı taşır, halbuki ateistlere göre herhangi bir allah var olmadığı için onun "inkar edilmesi" de yanlış bir terminolojik kullanım olacaktır.
Ateizm bir iddia değildir. Sadece "Tanrı var" iddiasına inanmamadır. Yani ateist tanrının yokluğunu iddia edemez zira ateizm iman değildir.[16]
Etimoloji
Yunanca αθεοι ateoi
Ateizm kelimesinin kökleri Eski Yunancaya dayanır. Theos, Yunanca "tanrı" demek olup atheos sözcüğündeki "a" ön takısı olumsuzluk belirtir. Fransızca "athéisme" kelimesi "atheism" olarak 1587 civarında İngilizceye girmiş, Türkçeye de Fransızcadan benzer şekilde uyarlanarak "ateizm" olarak alınmıştır.[17]
Tanrı kelimesinin Türkçedeki "-sız" eki ile olumsuz hale getirilmesi ateizmin anlatım etmiş olduğu anlamı vermez. Bu, "tanrısız" kısaca "tanrısı olmayan" anlamını verir. Ateizmin ifade etmiş olduğu anlam, "bir tanrının veya tanrıların var olmayışı"dır. Yani, "varoluş ile ilgili" bir olumsuzlama söz mevzusudur.[kaynak belirtilmeli]
Ateizm ile ilgili sözcükler de 1587’den derhal sonrasında türemiştir. Deist 1621’de,[18] Teist 1662’de,[19] Teizm 1678’de,[20] Deizm ise 1682’de[21] ortaya çıkmıştır. Deizm, öncelikle bugünün Teizm’i yerine kullanılsa da daha sonraları ayrı bir felsefi terim olarak kalıcılığını korumuştur.[22]
Karen Armstrong, “16., 17. Ve 18. Yüzyıllar boyunca “ateist” sözcüğü polemiklerde küfür olarak kullanıldı. Kimse kendine ateist demeyi aklının ucundan geçirmezdi.”[23] demiştir. Ateizm, bireysel inanç durumunu ifade etmek için ilk kere 18. çağ Avrupa’sında tek tanrılı İbrahimi dinlere inanmayışı ifade etmek için kullanılmıştır.[24] Bu sözcüğün Tanrı’ya inanmayışı ifade etmesi için 20. Yüzyıla gelinmesi beklenecekti.[25]
Tarihçe
Ateizmin kökeni ilk dinlerin ve onların ortaya koyduğu tanrı düşüncesinin ortaya çıkışına kadar uzanır. Antik Çağ'da Yunan maddeciliğinin temsilcileri Anaksimandros, Anaksogoras, Demokritos ve Epikuros ateizmin en meşhur temsilcisidir. Orta Çağ'a gelindiğinde Kilise'nin dayattığı gericilikten dolayı hiç kimse dinlerle çelişen düşüncelerini açıkça ortaya koyamamıştır. 18. Yüzyıl Aydınlanma çağlarında Baron d'Holbach ve Denis Diderot benzer biçimde dine karşı tepkileri koyan düşünürler olduysa da, ateizm en parlak sürecini 19-20. Yüzyılda Ludwig Feuerbach, Karl Marx, Friedrich Engels, Vladimir Lenin ve öteki bütün diyalektik materyalist filozoflar ile geçirmiştir.
Erken devre Hint inancı
Hinduizm’in teist bir inanç bulunmasına rağmen ateist bir ekole erken dönemlerde rastlanmaktadır. MÖ 6. Yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkmış, oldukça maddeci ve teizme karşı bir ekol olan Carvaka, büyük bir ihtimalle Hindistan tarihinin en ateist ekolünü oluşturmuştur. Hint felsefesinin bu bölümü, heterodoks olarak Hinduizm’in öteki altı Ortodoks ekolü ile birlikte dikkate alınmamıştır. Ama Hinduizm’in maddeci hareketi açısından kayda değer bir ekoldür.[26]
Hindistan’da Tanrı’nın kabul edilmeyişi Jainizm ve Budizm’de de görülmektedir.[27]
Antik Yunan
Antik Yunan felsefesinin önemli isimlerinden Sokrates
Batı dünyası ateizminin Sokrates öncesi dönemden kök alan kendi öz geçmişi vardır.[28] Fakat bu, Aydınlanma dönemine kadar değişik bir tarzda ortaya çıkmadı. MÖ 5. Yüzyılda yaşamış olan Diagoras, mistizmi ve inancı kuvvetli bir şekilde irdelediği malum ilk ateisttir.[29] Critias’ın görüşü, dinin insanoğlu tarafından yaratıldığı ve insanları korkutarak onlara muayyen kurallar dayatan bir sistem olduğudur.[30] Demokritos benzer biçimde maddeciler ise evreni ruhani ve mistik kavramlar olmadan saf materyalist yöntemlerle açıklamaya çalışmışlardır. Sokrates öncesi dönemde ateist görüşlere sahip olan diğer filozoflar arasında muhtemelen Prodikos ve Protagoras da vardı. MÖ 3. Yüzyılda yaşamış olan Teodorus[31] ve Straton[32] da Tanrı’nın varlığına inanmayan filozoflardı.
Sokrates, mevcut tanrıları sorgulamaya esin verdiği gerekçesi ile suçlanmıştır.[33] O, ruhlara razı gelen bir insan olarak tam manasıyla ateist olamayacağını ifade etse de[34] idama mahkûm olmaktan kurtulamamıştır.
Euhemerus’a göre tanrılar sadece kutsallaştırılmış hükümdarlar, fetihçiler ve geçmişin kurucularıdır.[35] Onların dinleri ve mezhepleri, yok olmuş krallıkların devam eden politik yapılarıdır.[36]
Yine bir maddeci olan Epikuros, ölümden sonraki hayatın varlığı ve bireysel kutsiyetler içeren pek oldukça dinsel doktrinde fikir yürütmüştür. Ona göre ruh tamamen maddesel ve ölümlüdür. Epikurosçuluk, tanrıların yokluğunu iddia etmese de var olmaları hâlinde insanlıkla alakasız olacaklarını ifade eder.[37]
Filozof Epikuros
Romalı şair Lukretyus da tanrıların olması hâlinde bunların insanlıkla alakasız olacaklarını ve organik yaşama kesinlikle müdahil olmayacaklarını söylemiştir. Bu yüzden insanlığın doğaüstü varlıklardan korkmamaları icap ettiğini belirtir. Kozmos, atom, ruh, ölümlülük ve din gibi konulardaki Epikurosçu görüşlerini De rerum natura (Varlıkların Doğası Üzerine)[38] adlı eserinde dile getirerek Epikuros’un felsefesini Roma’da tanıtmıştır.[39]
“Ateist”in anlamı antik yunan süresince değişiklik göstermiştir. Erken devre Hristiyanları, kendi tanrılarına inanmadıkları için paganlar tarafından ateist olarak yaftalanmıştır[40] hatta Roma İmparatorluğu döneminde, Roma tanrılarını reddettikleri için idam edilmişlerdir. Hristiyanlığın Roma tarafından kabul edildiği 381 yılından sonrasında ise yeni hâkim dine aykırı olanlar suç işlemiş sayılmıştır.[41]
Erken Orta Çağ’dan Rönesans’a
Erken Orta Çağ’da İslam dünyası “Altın Çağ”ını yaşadı. Bilim ve felsefede ilerlenirken, Arap ve Fars toprakları Ebû Îsâ el-Verrâk (889-994), İbnü'r Râvendî (827-911), Râzî (865-925) ve Ebu'l Âlâ el-Maarrî (973-1058) gibi akılcıları üretti. El-Maarrî, dinin “eskilerin buluş ettiği bir masal” olduğunu savunur[42] ve der ki: “İnsanlar dünyada ikiye ayrılırlar: Birincisi, dini olmayan zeki insanoğlu; ikincisi ise aklı olmayan dindarlar.”[43]
Ateizm, Orta Çağ Avrupa’sında çok nadir bulunan bir görüştü. O dönemde doğa ötesi, din ve teoloji başat olan akımlardı.[41] Ama bu dönemde dahi heterodoks anlayıştan farklı olarak şekillenen, tabiat, yücelik, Tanrı’nın erdemi şeklinde konularda değişik görüşler vardı. Johannes Scotus Eriugena, David of Dinant, Amalric of Bena ve Brethren of the Free Spirit gibi gruplar, Hristiyanlığa panteist bir bakış açısı katıyordu.
Erken modern dönemden günümüze
Osmanlı İmparatorluğu’nda, Silahdar Tarihi ve Paul Ricaut gibi kaynaklardan edinilen bilgiye göre, İslam âlimi Lârî Mehmed Efendi Allah inancına karşı çıkıyordu. Ricaut onun, “Ya ne olursa olsun Allah diye bir şey yoktur yada bizim ulemanın bizi illa ikna etmek istedikleri gibi, kudret ve hikmet sahibi değildir. Çünkü eğer harbiden mevcut olsaydı -ki zaten dünyada böyle bir şey yoktur- benim şeklinde, ondan horlukla bahseden ve varlığının en büyük düşmanı olan birini hiç hayatta bırakmazdı.” sözünü alıntılar. Düşüncelerini yaymaya çalmış olduğu için tutuklandı. Onu yargılayan mahkeme 2 Şubat 1665 Cuma günü, İstanbul kaymakamı vezir İbrahim Paşa’nın sarayında toplandı. Lârî Mehmed Efendi fikirlerinden vazgeçmeyerek daha da ısrarlı davranınca idamına hükmedildi. Dönem hakkında malumat veren Ricaut’ya göre Osmanlı yüksek bürokrasisinde “sırrı, yani ulûhiyyeti inkâr ettiklerini gizleyenler” çoktur. Bizzat İstanbul’un arasında, bilhassa kadılar, ulema, kâtipler ve bir kısım mühtediler arasında ateizm oldukça yaygındır.[44][45]
Batı’da Rönesans ve Reform dönemleri, dini coşku içinde bir dirilmeye tanık olmuştur. Yeni dini kurallar, popüler dini düşkünlükler ve yükselen sade Protestan kurallarını benimseyen Kalvinizm şeklinde mezheplerin oluşması bunun ispatıdır.
Rahip Jean Meslier
Hristiyanlığı sorgulamanın yaygınlaşmasının arttığı dönem 17. Ve 18. Yüzyıllar oldu. Bu konuda Fransa ve İngiltere başı çeken iki ülke oldu. 17. Yüzyılın sonlarına doğru pek oldukça deist Hristiyanlıkla dalga geçerken ateizme tepeden bakıyordu. Batı’da teist ve deist düşüncelerden arınarak açıkça ateist olan ilk kişi, bilindiği kadarıyla, 1674’te mevzuya ait üç yazı kaleme alan Alman yada Danimarkalı din eleştirmeni Matthias Knutzen’dir (1646-?).[46] Onu açıkça ateist iki yazar takip etti: Polonyalı eski bir Cizvit filozof, Kazimierz Łyszczyński (1634-1689) ve 1720’lerde Fransız bir rahip, Jean Meslier (1664-1729).[47] Türkçeye ilk kere 1924’te Doktor Abdullah Cevdet tarafınca çevrilen[48] ve 1928’de Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları arasında yayımlanan “Sağduyu”[49] adlı kitabın yazarı olan Meslier, Baron d’Holbach (1723-1789) ve Jacques-André Naigeon (1738-1810) şeklinde ateist düşünürleri etkilemiştir.[50] Baron d’Holbach ateizmi açık sözlülükle savunmuş, takma adlarla pek fazlaca yaratı kaleme almıştır. “Sağduyu”nun gerçekte onun tarafından yazıldığı fakat 19. Yüzyılın başlangıcında yayıncıların kitabı Meslier’ye atfettiği iddia edilir.[51] Tanrı kavramının kaynağının, adamın duyduğu acıda, korkuda ve tedirginlikte bulunduğunu ve bu kavramın insanlara çocukluklarında öğretildiğini savunan Baron d’Holbach’a gore, “Doğadan edindiğimiz her malumat, tanrıları öldürmektedir. Tıpkı bilmediklerimizin tanrıların doğumuna sebep oluşu şeklinde.”[52]
Filozof Baron d’Holbach
Fransız İhtilali, ateizmi kapalı salon sohbetlerinden halkın içerisine taşımıştır. Devrim, pek oldukca din adamını ve bilhassa de ruhban sınıfını Fransa’dan kovmuştur.
I. Napolyon döneminde, Fransız halkının sekülerleşmesi kurumlaştırıldığı benzer biçimde devrimin İtalya’nın kuzeyine ihracı da gerçekleşti. 19. Yüzyılda pek oldukca ateist ve din karşıtı felsefeye haiz düşünür, bütün güçlerini siyasal ve sosyal devrime adadılar. Onların bu çabaları 1848 Devrimleri’ni kolaylaştırdı ve yükselen internasyonal sosyalist harekete öncülük etti.
19. Yüzyılın ikinci yarısında pek fazlaca meşhur Alman filozof ilahi olguları reddetti. Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer, Karl Marx, Friedrich Engels ve Friedrich Nietzsche bunların başlıcalarıydı.[53]
20. Yüzyılda ateizm kendini daha çok pratik ateizm olarak sahneledi. Bu dönemde ateizm; varoluşçuluk, nesnelcilik, seküler hümanizm, nihilizm, pozitivizm, Marksizm, feminizm[54] ve genellikle bilimsel ve ulusalcı hareketlerde yer edindi.
20. Yüzyılda ateizm, Marx ve Engels’in çalışmalarıyla kendine politik arenada da yer buldu.
1966’da Time dergisinin “Tanrı Öldü mü?”[55] sorusu, dünyanın yarıya yakınının “dinsiz” bir yönetim altında olduğunu ortaya çıkardı. Ertesi sene, Arnavutluk’un toplumcu lideri Enver Hoca, ülkesinin bütün dini kurumlara kapatıldığını söyleyerek resmi düzeyde ilk ateist devleti duyuru etmiş oldu.[56]
Ateizmin çeşitleri
Ateizm, tarih boyunca çok çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Negatif ve olumlu ateizm, ateizmin güçlülüğü ile alakalıyken, esas fark ateizmin teorikliği ve pratikliği arasındadır. Teorik ateizmin dallarının her birinin kendine gore mantıksal yahut felsefi dayanakları varken, ergonomik ateizmin belli başlı dayanakları yoktur. Pratik ateizmde genel bir ilgisizlik ve Tanrı fikri konusunda bilgisizlik görülür.[57]
Negatif ve pozitif ateizm
George H. Smith'in sınıflandırmasına göre ateizmin "negatif ateizm" (yahut "cılız ateizm") ve "pozitif ateizm" (ya da "güçlü ateizm") olarak iki çeşidi vardır.
Negatif ateizm, Tanrı'nın varolmasını prensip olarak mümkün görmekle birlikte, varolduğuna dair hiçbir gerekçe bulunmadığı gerekçesiyle Tanrı fikrini reddeder.
Pozitif ateizm ise, Tanrı'nın varolmasını Tanrı kavramının geçerli bir biçimde tanımlanmadığı, arasında çelişkiler taşımış olduğu yada absürt olduğu şeklinde gerekçelere dayanarak olası görmez.[58]
Negatif ateizmde bir iddia yoktur, ancak bir ret vardır. Pozitif ateizmde ise hem bir ret, bununla birlikte bir karşıt iddia vardır. Pozitif ateistin yaklaşımı ise, "Tanrı'nın varolması olası değildir" şeklindedir.
İkisi de sonuçta Tanrı kavramını reddetmek noktasında birleştiğinden, ateizm başlığı altında tanımlanırken ikisinin ortak noktası olan "Tanrı'ya olan inançsızlık" kullanılır. Çünkü bu inançsızlığın nedeni ne olursa olsun, ister delil yetersizliği, talep eder Tanrı kavramının anlamsızlığı yada absürtlüğü, isterse Tanrı kavramıyla asla karşılaşmamış olmak olsun, hepsinin ortak noktası kişide Tanrı inancının varolmamasıdır.
Pratik ateizm
Bu görüşe nazaran Tanrı’nın varlığı reddedilmiyor fakat ona önemsiz ve gereksiz bir yer veriliyor. Pratik ateizmde, Tanrı ne bu dünyaya müdahale eder ne hayata herhangi bir amaç katar ne de her gün sizi etkiler.[57]
Teorik ateizm
Teorik ateizm, teizmin karşısına net olarak tez koyabilen ateizm çeşididir. Bu tezler ontolojik, epistemolojik, psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve mantıksal olabilir.
Epistemolojik ve ontolojik tezler
Epistemolojik ateizm, insanların Tanrı’nın varlığını bilemeyeceğini ya da varlığına karar veremeyeceğini iddia eder. Epistemolojik ateizm, temelini pek fazlaca çeşidi olan agnostisizmden alır.[57]
Ludwig Feuerbach'ın Hristiyanlığın Özü isminde eseri (1841) Engels, Marx, David Strauss ve Nietzsche gibi pek oldukça filozofu etkiledi.
Metafiziksel tezler
Metafiziksel ateizm, gerçekliğin homojen ve parçalanamaz olduğunu korumak için çaba sarfeden monizm üstünde şekillenir. Fizik dışı tüm varlıkları net bir halde reddeder. Metafiziksel ateizm; panteizm, panenteizm ve deizmi de kapsar.[59]
Psikolojik, sosyolojik ve ekonomik tezler
Ludwig Feuerbach[60] ve Sigmund Freud şeklinde birtakım düşünürler Tanrı’nın, romantik ve felsefi ihtiyaçlar yüzünden insan tarafınca yaratıldığını savunur. Bu, hem de pek oldukca Budistin de ortak görüşüdür.[61] Karl Marx ve Friedrich Engels, Feuerbach’tan etkilenerek Tanrı’yı başat sınıflar tarafınca, emekçi halkı ezmek için kullanılan sosyal bir vasıta olarak görmüşlerdir. Mikhail Bakunin’e nazaran Tanrı fikri, insandaki adalet isteğini ortadan kaldırır ve insan özgürlüğü önündeki ciddi bir engeldir. Voltaire’in “Eğer Tanrı olmasaydı, onu yaratmak gerekirdi.” lafına karşılık “Eğer Tanrı olsaydı onu devirmek gerekirdi.” demiştir.[62]
Mantıksal tezler
Mükemmeliyet, adalet, acıma, her şeyi bilen, her şeyi yapabilen, ululuk, fizyolojik olmayış benzer biçimde noktalarda teizme eleştirel yanıtlar getiren ateizm çeşididir.
Tanrı fikrine karşı çıkılan noktalar
Yeni Ateizm akımının sembollerinden Ateizm Atomu.
Tanrı fikrine karşı çıkışta, ateizmin yeterli görmediği kanıtlar daha da çoğaltılmakla birlikte 8 temel antet altında irdelenebilir.[63]
İlk niçin
Teist fikirde öne sürülen “ilk niçin” savına ateistler, bu ilk niçin fikrinin Tanrı’ya uygulanmıyor oluşundan dolayı karşı çıkmaktadır. Bu hususta tüm ateistler arasında görüş birliği söz mevzusudur.[63] Teistler ise, Tanrı'nın "ilk neden" olduğu için Tanrı olduğunu, Tanrı'nın da nedenini düşünmenin kısır döngüye neden olacağından mantıksız bulunduğunu savunur.
Düzen
Evrenin tertipli ve ahenkli olduğu fikrine ateistler birkaç noktada karşı çıkmaktadırlar. Bunlardan ilki, kaotik evrende tertipli alt parçacıkların olabileceği fikridir. İkincisi, herhangi bir düzenin kesin olarak zeka gerektirdiği görüşünün dayanak açısından yetersizliğidir.[63]
Ahlaksal savlar ve hakkaniyet fikri
Tanrı eğer olmazsa ahlak yada hakkaniyet olmayacağı savına ise ateistler, bunun ancak insanca bir temenni olduğu ve bir varlığın ispatı için herhangi bir delil niteliği taşımadığı gerekçesi ile karşı çıkmaktadırlar.[63]
Sonsuzluk
Sonsuzluk fikrini adamın kavrayamaması ile sonsuzluğu kavrayabilen bir varlığın var olması içinde nedensel bir ilişki göremeyen ateistler, bu iddianın hiçbir şekilde kanıt içermediğini savunmaktadırlar.[63]
İmam Gazali’nin ve Blaise Pascal'ın inanmakla ilgili görüşü
“Ya varsa” ile özetlenebilecek bu iddiaya gore razı gelen adamın kaybedecek bir şeyi yoktur, sadece inanmayan insan ebedi hayatı kaybedeceği şeklinde cehennem azabı ile karşılaşacaktır. Bu fikir, ateistler arasında “tüccar mantığı” olarak değerlendirilmektedir. Ateistlere göre, bir şeyin var olması ile değil de bu işten çıkar sağlamaya odaklanan politik anlayışların felsefi açıdan herhangi bir kıymeti yoktur.[63]
Her şey mümkün olanın en iyisidir
Doğadaki ahenk ve uyum mevzusundaki teist iddiası konusunda ateistlerin görüşü tamamen doğal seçilimle ilintilidir. Uyumlu olmayanın elenmesi ilkesine dayanan bu olay cevabında ortaya son aşama uyumlu bir yapı çıkmaktadır. Bu olgudan yararlanan ateistler, teistleri “insan burnunun gözlük takmak için yaratıldığı” örneğiyle de eleştirirler.[63]
Mantıksal ve ontolojik kanıtlar
Mantıksal akıl yürütmelerle Tanrı'nın varlığını ispatlama çabaları olarak özetleyebileceğimiz bu maddenin en bilinen örneği Descartes’ın allah kanıtıdır. Bu kanıt, Tanrı’yı düşünüyorsak demek ki o vardır, olmayan bir şeyi düşünemeyiz temeline dayanır. Ateistler bu iddiaya pek oldukca kurgusal kahramanla mukabil vermektedirler. Kanatlı at pegasusu, boynuzlu at unicornu veya Noel Baba’yı da dimağımızda canlandırmamıza karşın reel hayatta karşılıklarının olmadığını anlatım ederler.[63]
Taş paradoksu
Tanrı kaldıramayacağı kadar ağır bir taş yaratırsa onu kaldıramaz. Bu da onun her şeyi yapamadığını gösterir. Tanrı böyle bir taş yaratamazsa bu da onun her şeyi yaratamadığını gösterir.
Teizm ve deizm
Teizm, her şeyden ilkin bir allah veya tanrıların var olduğu kabulünün üzerine kurulmuş bir fikir yapısıdır. Teist görüşte, tanrı yada tanrılar yaratılmamışlardır, olmuş ve olacak her şeyi bilirler, ebedi kudrete sahiptirler, zaman ve mekandan bağımsızdırlar, malum şeyler ile benzerlikleri yoktur. Teizmde çoğunlukla allah veya tanrıların evrenin işleyişine müdahale ettikleri inancı hakimdir.
Klasik teizm, anılan özelliklere haiz allah yada tanrıları kabul ederek her şeyi bu referans noktasından hareket ile açıklamaya çalışır.
Deizm düşüncesine bakılırsa de kainat üstün, ulu bir varlık tarafından yaratılmıştır. Deizm'de, teizmin aksine, Tanrı'nın evrenin işleyişine müdahale etmediği fikri hâkimdir.[64]
Dinlerin reddi
Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'ın en mühim ortak noktası ve en temel özelliği mutlak bir tanrıya olan inançtır. Her üç dinde de Tanrı'nın evreni yoktan var etmiş olduğu ve bütün yarattıklarının üstünde mutlak hakimiyeti olduğu inancı vardır. Tanrı'nın yarattıklarından olan insan ise yaratıcısına mutlak bağımlıdır, günahkardır ve hayatı, sadece tanrısının buyruklarını sorgusuz yerine getirdiği sürece bir anlam kazanabilir. Ateizmin fazlaca çeşidi olmakla beraber tüm kolları böylesi bir inanışı reddeder.[5]
Ateizm Tanrı'nın [tanrı fikrinin] yanı sıra tüm "ruhani varlıkları" da reddeder. Ruhani varlıklar dinî sistemlerin temel direklerini meydana getirdiği için buradan ateizmin tüm dinleri de reddettiği sonucu menfaat. Yani ateizm, Yahudi geleneğinden gelen dinlerin yanı sıra Dinka ve Nuer şeklinde Afrika dinlerinin de, Roma ve Yunan medeniyetlerinin antropomorfik tanrılarının da, Hinduizm ve Budizmin ruhani kavramlarının da reddidir.[5]
Bununla beraber fazlaca geniş, zamanı, kültürel, bilimsel ve felsefi temelleri olan ateizmi sadece "Tanrı'nın ve dinlerin reddi" olarak tanımlamak kifayetsiz bir izahat olur.
Örneğin ateizm, Tanrı inancı ile temellendirilmiş bir "iktidar" anlayışını da reddeder. Ancak burada ateizmin reddettiği; salt iktidar değil, iktidarın Tanrı inancı üstüne temellendirilmesidir. Bu durum, ateizmin tanımının anarşizm olarak yapılmasını olası kılmayacağı benzer biçimde; ateizmin tanımını "tanrılara ve ruhsal varlıklara olan doğa ötesi inançların reddedilmesi"nden alıp "dinlere inanmamak" gibi tanımlanmasını da mümkün kılmaz. Ateizm, doğrudan din veya siyasi iktidar ile ilgili değil, Tanrı ve metafizik ile alakalı bir kavramdır.
Felsefenin temel sorunu, materyalizm ve idealizm
Kelime anlamı olarak maddecilik demek olan materyalizm, madde haricinde hiçbir gerçekliğin olmadığını korumak için çaba sarfeden felsefi görüştür. Ateizmin de en temel felsefi dayanağı olan maddecilik, madde temeline dayandığı için ruh, cin, peri, tanrı, şeytan gibi doğaüstü (madde üzeri) bütün kavramları reddeder.
Maddeci öğretinin geniş kitleler tarafından anlaşılmasına mühim katkıları olan Marksist filozof Georges Politzer maddeciliği, "...Belli ilkelerden hareket ederek tabiat olaylarını ve bunun naturel sonucu olarak toplumsal yaşamın vakalarını anlama ve yorumlama seçimi..."[65] olarak tarif eder.
Georges Politzer felsefenin temel sorununu "Ya madde (mevcudiyet, tabiat) başı sonu olmayan, ebedi ilktir, ve ruh (fikir, şuur) bundan türemiştir. Ya da ruh (fikir, bilinç) başı sonu olmayan, sonsuz ilktir, ve madde (varlık, tabiat) bundan türemiştir."[65] gibi özetler. Politzer'e gore burada birinci cevap felsefi maddeciliğin temelini, ikinci cevap ise felsefi idealizmden gelen bütün öğretilerin temelini oluşturur.
Ayrımcılık ve şiddet
Ana madde: Ateistlere karşı ayrımcılık
Yerel tanrıları kabul etmemek veya eleştirmek, tarih süresince toplumlar ve otoriteler tarafından kabul edilmeyen ve zaman zaman cezalandırılan bir davranış olmuştur. Örneğin MÖ 4-5. Yüzyıllarda yaşamış filozof Eflâtun -bugün anladığımız anlamdaki- ateizmin toplumu tehdit ettiğini ve cezalandırılması gerektiğini ileri süre gelmiştir.[66] Bundan birkaç çağ öncesine kadar pek çok ülkede hükümdarların otoritelerini tanrıdan aldığına inanılıyordu ve allah fikrine meydan okumak, otoriteye karşı gelmek olarak görülüyordu.
Günümüzde ateistler özellikle muhafazakâr toplumlarda baskı, ayrımcılık ve hatta şiddetle karşılaşabilirler. Gelişmiş Batılı devletlerde dâhi ateistler muhtelif ayrımcılıklara tabi kalmaktadırlar. Örneğin 1999 yılında Amerika'da meydana getirilen bir Gallup efkarı umumiye yoklamasında katılımcılara öteki her yönden donanımlı ve kalifiye olsa dâhi, muayyen bir gruba mensup adaylara oy verip vermeyecekleri soruldu. Katılımcılardan %5'i hanım bir adaya, %6'sı bir Katolik'e, %8'i bir Yahudi'ye, %8'i bir siyahîye, %21'i bir Mormon'a, %21'i bir eşcinsele oy vermeyeceğini söylerken, katılımcıların %51'i bir ateiste oy vermeyeceğini belirtti.[67]
Bazı Müslüman ülkelerde İslam dinin tanrısını kabul etmemenin cezası ölümdür.[68] Bu uygulama birçok İslam ülkesinde ateistlerin anlatım özgürlüğünü engellemekte ve ateistlerin can güvenliğini tehdit etmektedir.
Cezayir'de ateist ve agnostiklerin Müslüman hanımlarla evlenmeleri yasaktır[69] ve eğer bir koca dinini terk ederse evliliği geçersiz kılınır.[70] Ateist ve agnostikler mirastan pay alamazlar.[71]
İran'da üniversiteye girebilmek ve bazı diğer kanunî haklardan yararlanabilmek için vatandaşlar devlet tarafınca tanınan (İslam, Hristiyanlık, Zerdüştlük vb.) dinlerden birine mensup olduklarını beyan etmek zorundadırlar.[72]
Demografi
Ana madde: Ateizm demografisi
2010 verilerine nazaran ülkelerdeki dinsizlik payı.[73]
Dünyadaki toplam ateist nüfusu ve bunun dağılımını tam olarak saptamak oldukca zor. İnanç anketlerinde ateizme değişik anlamlar yükleyenler olduğu şeklinde bunu diğer din dışı felsefi görüşlerle karıştıranlar da çok fazla.[74] Ama 2005 yılında, Britanica Ansiklopedisi’nin yaptığı inceleme bu konuda kabul edilebilir bir sonuç ortaya koyuyor. Buna bakılırsa, herhangi bir dine bağlı olmayan insanoğlu %11,9, ateist olanlar ise %2,3 dolaylarında.[13] Kimi düşünürler Budizm gibi Tanrı kavramından yoksun felsefe üyelerinin de ateist sayılması gerektiği görüşünde. Onları da eklersek nispet %2,3’ü katbekat aşıyor.
Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde, "Herhangi bir ruh, Tanrı veya yaşam gücü olduğuna inanmıyorum." diyenlerin oranları.[75]
Kasım-Aralık 2006 tarihinde Financial Times’ta piyasaya sürülen bir anket, Amerika ve beş Avrupa ülkesindeki oranları gösteriyor. Bu ankete gore Amerikalılar, Tanrı ya da yaratıcı bir güç konusunda Avrupalılardan daha inançlı (%73). Avrupa’da ise en inançlılar %62 ile İtalyanlar. En azca inananlar ise (beş Avrupa ülkesi arasında) %27 ile Fransızlar. Fransa’da kendini ateist olarak tanımlayan insanların oranı %32. Buna eşit oranda agnostik sayısı mevcut.[76]
Bir AB araştırmasına gore ise AB nüfusunun %18’i herhangi bir Tanrı’ya inanmıyor. %27’si ruhani varlıkları onaylıyor. %52’si ise minimum bir Tanrı’ya inanıyor. Bu nispet, okulu 15 yaş civarında bırakanlar arasında %65’e çıkıyor.[77]
1998 tarihindeki Nature dergisinde yayımlanan bir araştırmaya gore Amerika Ulusal Bilim Akademisi üyelerinin inançlılık payı, %85’i razı gelen ABD halkına nazaran %7,0 ile o zamana kadarki en düşük seviyeye düşmüş durumdaydı.[78] Massachusetts Teknoloji Enstitüsünden Frank Sulloway ve California Devlet Üniversitesi’nden Michael Shermer’ın tahsil düzeyi ile inanç arasındaki dağılımı mevzu alan araştırmasında tahsil düzeyinin artmasına paralel olarak razı gelen insan oranının da azalmakta olduğu tespit edildi.[79]
2006 yılında Avustralya’daki nüfus sayımlarında sorulan “Kişinin Dini Nedir?” sorusuna Avustralya halkı %18,7 oranında “Hiçbir Din” yanıtını verdi. Soru isteğe bağlı olarak soruldu ve nüfusun %11.2’si bu suali cevaplamadı.[80] Aynı yıl Yeni Zelanda’da yapılan nüfus sayımında da “Dininiz Nedir?” diye bir sual soruldu. Halkın %34,7’si “Hiçbir Din” derken %12,2’si ya suali yanıtlamadı yahut soruya itiraz etti.[81]
Ayrıca bakınız
bayrakFelsefe portali Din portali
Deneycilik
Ateist olduğu bilinen kişiler listesi
Dışarı Çıkma Kampanyası
Tabula rasa
İlhad
Gödel'in ontolojik kanıtı
Ateizm, tanrıların varlığına yönelik inançların reddidir.[1] Dar bir anlamıyla ateizm, hiç bir tanrının var olmadığını düşünme durumudur.[2][3] En kapsayıcı haliyle ateizm, herhangi bir tanrının var olduğuna yönelik inancın noksanlığıdır.[4] Ateizm, teizm ile tezat oluşturur.[5] Teizm, en geniş tanımıyla, minimum bir adet tanrının var olduğuna yönelik inançtır.[6][7]
İçindekiler
1 Ateizm, ne tür bir şeydir?
2 Ateizm türleri
3 Ateist argümanları
4 Ateizmin tarihi
5 Genel ateizm kavramları
5.1 İlgili pozisyonlar
6 Ateist organizasyonlar
7 Ateist yayınlar
8 Etkili ateistler
9 Kaynakça
Ateizm, ne tür bir şeydir?
Ateizm, aşağıdakilerin hepsiyle tanım edilebilir:
bir felsefe –
bir iman –
bir tavır – muayyen bir tartışmada veya bir mevzuda bir tasarruf takınma hâli
Ateizm türleri
Pozitif ateizm – hiçbir tanrının olmadığını ileri süren ateizm türüdür.[8] "Güçlü ateizm" olarak da bilinir.
Açık ateizm – "Bilinçli bir reddiyeden dolayı teistik inançların noksanlığı".[9]
Negatif ateizm – Pozitif ateizm haricindeki her türlü non-teizm türüne verilen isimdir. Bu tür ateizmde kişi herhangi bir tanrının var olduğuna inanmaz; ancak bir tanrının var olmadığı mevzusunda ısrarcı davranmaz. "Zayıf ateizm" olarak da bilinir.
Örtülü ateizm – "Bilinçli bir reddiyede bulunmaksızın teistik inançların noksanlığı".
Agnostik ateizm – Hem ateizmi, bununla birlikte agnostisizmi kapsayan bir felsefî tasarruf. Agnostik ateistler, ateisttirler, çünkü herhangi bir tanrının varlığına inanmazlar. Agnostiktirler, çünkü tanrının varlığı onlara nazaran ya ilke gereği bilinemezdir veya bunu ispatlayan herhangi bir reel hemen hemen bulunmamaktadır.
Ateist argümanları
Tanrı'nın varlığına karşı argümanlar –
Özgür irade argümanı – Her şeyi bilen olma ile serbest iradenin ahenksiz olduğunu ve bu iki özelliğin ikisini birden içeren tanrı algısının tinsel olarak çelişkili bulunduğunu ileri devam eder.[10][11][12] Aynı zamanda "serbest irade çelişkisi" veya "teolojik kadercilik" olarak da bilinir.
Tutarsız vahiy argümanı – Tanrı'nın var olma ihtimalinin düşük olduğunu, şu sebeple birçok teologun ve inançlı dindarın birbiriyle çelişen ve birbirini dışlayan vahiylerden laf ettiğini ileri devam eder. Bu argüman, vahyi bizzat deneyimlememiş her insanın yalnızca ve yalnızca bu alanda otorite düşünülen kişilerin iddialarına dayalı olarak kabul etmesi icap ettiğini ve ölümlü birinin bu çelişkili iddiaları incelemesinin imkânsız olduğunu, dolayısıyla Tanrı'nın varlığını kabul etmek mevzusunda bir yargıya varmaktan uzak durmamız gerektiğini belirtir. "Yanlış Cehennemden Korunma Problemi" olarak da bilinir.
İnançsızlık argümanı – Eğer Tanrı var olsaydı (ve insanlığın bu varlıktan haberdar olmasını isteseydi), mantıklı ve makul olan her kişinin kendisine inanabileceği bir konum yaratırdı; ancak, mantıklı ve makul inançsızlar olduğuna gore, Tanrı'nın var olma ihtimali azalmaktadır. Bu argüman, "mevcud dünya" ile "eğer ki Tanrı var olsaydı ve kendi isteklerine nazaran bir dünya yaratsaydı var olacak dünya" arasındaki tutarsızlığa dikkat çekmektedir.
Zayıf tasarım argümanı - Her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi olan yaratıcı bir Tanrı'nın en ahenkli tasarımları yaratması beklenir. Organizmalarda optimum-altı özellikler bulunduğu tanınmaktadır. Dolayısıyla tanrı ya bu organizmaları yaratmamıştır yahut her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi bir tanrı değildir. Buna "disteleolojik argüman" da denmektedir.
Tutarsız vasıf argümanı – Kötülüğün var olmasının, her şeye gücü yeten ve kusursuz iyilik sahibi bir allah fikriyle ahenksiz olduğuna dayalı argümandır. "İyi" bir allah, bazı muhtemel dünyalar dahilinde uyumsuzdur; dolayısıyla "iyi" olma niteliğini yitirmeksizin bu dünyaları yaratması olası değildir. "İyi" bir allah, sadece "iyi" dünyalar yaratabilir.
Mutlak kudret çelişkisi – Eğer ki bir mevcudiyet istediği herhangi bir şeyi yaratabiliyorsa, yaratamayacağı bir şeyi de yaratabilmelidir; dolayısıyla bu varlık istediği her şeyi yaratamaz. Yine de, diğer taraftan, şayet ki bu mevcudiyet yaratamayacağı bir şeyi yaratamıyorsa, bu durumda yaratabileceği şeylerin bir sınırı var anlama gelir.
Kötülük sorunu – Eğer ki tanrı mutlak kudret, mutlak iyilik, mutlak malumat sahibiyse, kötülüğün iyi mi var olabileceğini izahat sorununa dayanan bir argümandır.[13][14] Bazı filozoflar, bu tip bir allah ile kötülüğün mantıklı bir halde bir arada bulunamayacağını yada bulunma ihtimalinin çok düşük bulunduğunu belirtmektedirler.
Öğrenilmemişin kaderi – Belli bir teoloji ve doktrine doğal olarak kalmamış, dolayısıyla onu kabul etme fırsatını elde edememiş insanların nihai kaderinin ne olacağına yönelik kıyametbilimsel (eskatolojik) bir argümandır. Dinî gereksinimlerin neler olduğunu vahiy kanalıyla hiç bir zaman duymamış kişilerin, bu gereksinimleri sağlayamadıkları için cezalandırılıp cezalandırılmayacağına yönelik olarak geliştirilmiştir.
Cehennem problemi – Özellikle cehennemden bahseden dinlerin çizdiği cehennem portresinin yarattığı korkutucu ve acımasız algının niçin olduğu etik probleme dayalı argümandır. Bu tip bir cehennemin, adil, ahlaklı ve mutlak iyilik sahibi bir tanrı fikriyle çeliştiği ileri sürülmektedir.[15]
Ateist bahsi – Kabaca şöyle tanım edilebilir: "Bir tanrıya inansanız da, inanmasanız da, yaşadığınız yaşamı, sırf siz içerisinde bulunduğunuz için daha iyi bir yer haline getirmeye çalışmalısınız (sırf "iyilik uğruna iyi olmalısınız"). Eğer ki tanrı yoksa, hiçbir şey kaybetmezsiniz ve geride bıraktıklarınız ile hatırlanırsınız. Eğer ki mutlak iyilik sahibi bir allah varsa, sizi iyi taraflarınıza göre yargılayacaktır; sırf ona inanıp inanmadığınıza bakılırsa değil."[16]
Russell'ın çaydanlığı – ilk olarak Bertrand Russell (1872-1970) tarafınca ileri sürülmüş bir analojidir. Bu benzetime nazaran, felsefi ispat yükü ilmi olarak yanlışlanamayan iddiaları ileri sürenlerin omuzlarındadır; o iddialara inanmayanların omuzlarında değildir. Bu, bilhassa dinler mevzusunda geçerlidir. Russell, şayet ki Güneş çevresinde, Dünya ile Mars içinde dönen bir çaydanlık varsa, bu çaydanlığın varlığına dair kuşku duyanların çaydanlığın var olmadığını ispatlamasını beklemenin mantık dışı olacağını yazmaktadır. Çaydanlığın varlığını ispatlamak, onun var olduğunu iddia edenlerin sorumluluğudur. Kimi vakit buna "gökbilimsel çaydanlık" veya "kozmik çaydanlık" da denir.
Teolojik bilişdışılık – Bu argüman, dindarlar tarafınca kullanılan dilin, özellikle de "tanrı" şeklinde sözcüklerin bilişsel/algısal olarak anamsız bulunduğunu ileri sürer. Teolojik bilişdışıcılar, allah sözcüğünün (yada benzer biçimde, tartışılabilir olan herhangi bir diğer metafiziksel sözcüğün) tutarlı bir tanımının yapılmasını beklemektedirler. Bu tarif yapılmadıkça, tanrının varlığına dair argümanların geçersiz bulunduğunu iddia etmektedirler.
Nihai Boeing 747 ilk sözü – Tasarım argümanına karşı Richard Dawkins tarafından geliştirilen karşı argümandır. Bu argümanın temel tezlerinden birisi, doğaüstü abiyogeneze kıyasla, organik seçilim kanalıyla olan evrimin daha azca sayıda hipotetik süreci varsaydığını, dolayısıyla Occam'ın Usturası'na gore Tanrı hipotezinden daha iyi bir hipotez olduğu yönündedir.
Ateizmin tarihi
Ateizmin tarihi
Yeni Ateizm
Devlet ateizmi
Genel ateizm kavramları
Antiteizm
Ateizm ve din
Ateizm eleştirisi
Ateizm demografisi
Ateistlere karşı ayrımcılık
İlgili pozisyonlar
Agnostisizm
Agnostik teizm
Agnostik ateizm
İgnostisizm
Apateizm
Zayıf agnostisizm
Güçlü agnostisizm
Agnostikler listesi
Anti-rahipçilik
Antidin
Din eleştirisi
Özgür düşünce
Dinlerden Özgürlük Vakfı
Dinsizlik
Natüralizm
Hümanist doğacılık
Metafizik doğacılık
Metodolojik doğacılık
Dini doğacılık
Parodi din
Post-teizm
Sekülerizm
Sekülerite
Seküler hümanizm
Seküler kuruluşlar
Ateist organizasyonlar
Ateist organizasyonlar sıralaması
Ateist yayınlar
Dinsizlik Ansiklopedisi
Dinsizliğin Yeni Ansiklopedisi
Etkili ateistler
Meloslu Diagoras (M.Ö. 5. Yüzyıl)
Ateist Theodorus (M.Ö. Yaklaşık 340 – ortalama 250)
İbnü'r Râvendî (827 – 911)
Baron d'Holbach (1723 – 1789)
Bertrand Russell (1872 – 1970)
Christopher Hitchens (13 Nisan 1949 – 15 Aralık 2011)
Daniel Dennett
Richard Dawkins
Sam Harris
Lawrence Krauss
Michael Shermer
Matt Dillahunty
Goparaju Ramachandra Rao (15 Kasım 1902 – 26 Temmuz 1975)
Periyar E. V. Ramasamy (17 Eylül 1879 – 24 Aralık 1973)
Ateistlerin nüfus dağılımının saptanması oldukca zordur. Pek oldukça insan "ateizm" ve onunla ilgili olan terimleri yorumlama konusunda ayrıma düşmektedir. Bunun yanında ateizm, din karşıtı inançlar ve teizm karşıtı inançlar arasında kati bir fark yapmak olası değildir. Üstelik pek çok ateist, bulundukları camianın sosyal baskıları yüzünden kendi kimliklerini ifade edememektedir. Sayıca oldukça az olmalarına rağmen ateist yönetimlerde de tam tersi bir durum söz mevzusu olabilmektedir.[1] Tüm bu olumsuzluklara rağmen bir araştırmaya nazaran dünya nüfusunun %2.5'i kendini ateist, %12.7'si ise kendisini dinsiz olarak tanımlamıştır.[2]
İçindekiler
1 Avrupa
2 Kuzey Amerika
3 Asya
4 Avustralya
5 Kaynakça
Avrupa
Percentages of people in European countries who said in 2010 that they "believe there is a God"
Percentages of people in European countries with no belief in a spirit, god, or life force (Eurobarometer 2010)
Bir 2010 Eurostat Eurobarometer anketine nazaran, Avrupa Birliği yurttaşlarının %51'i "bir Tanrı'nın olduğuna inandıkları" şeklinde yanıt verirken, %26'sı "bir çeşit ruh yahut yaşam gücüne inandıkları" şeklinde, %20'si de "bir ruh, Tanrı yahut ömür gücüne inanmadıkları" gibi yanıtladı. Sonuçlar değişik ülkeler arasında oldukca değişim gösterdi; Maltalı iştirakçilerin %94'ü Tanrı'ya inandıklarını belirtirken, Çeklilerin yalnızca %16'sı aynısını belirtti.[3]
Eurobarometer tarafınca 2012'de yapılan Avrupa Birliği'nde dinsellikle alakalı bir diğer ankete göre, %16 İnançlı olmayan/Agnostik ve %7 ateist.[4] AB yurttaşlarının %72'si Hristiyan ve %2'si Müslüman.[5]
Pew Research Center'ın 2012 araştırmasına nazaran, dinsel olarak bağımsız olanların sayısı (agnostik ve ateistler de dahil) Avrupalı popülasyonun yaklaşık %18,2'sine erişmektedir.[6] Aynı araştırmaya bakılırsa, dinsel olarak bağımsızlar yalnızca iki Avrupa ülkesinde popülasyonun çoğunluğuna erişmektedir: Çek Cumhuriyeti (%75) ve Estonya (%60).[6]
Eurobarometer Poll 2010[3] Ülke "Bir Tanrının
olduğuna inanıyorum" "Bir çeşit ruh yada ömür
gücünün olduğuna inanıyorum" "Bir çeşit ruh, Tanrı veya ömür
gücünün olduğuna inanmıyorum"
Malta Malta %94 %4 %2
Romanya Romanya %92 %7 %1
Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs %88 %8 %3
Yunanistan Yunanistan %79 %16 %4
Polonya Polonya %79 %14 %5
İtalya İtalya %74 %20 %6
İrlanda İrlanda %70 %20 %7
Portekiz Portekiz %70 %15 %12
Slovakya Slovakya %63 %23 %13
İspanya İspanya %59 %20 %19
Litvanya Litvanya %47 %37 %12
Lüksemburg Lüksemburg %46 %22 %24
Macaristan Macaristan %45 %34 %20
Avusturya Avusturya %44 %38 %12
Almanya Almanya %44 %25 %27
Letonya Letonya %38 %48 %11
Birleşik Krallık Birleşik Krallık %37 %33 %25
Belçika Belçika %37 %31 %27
Bulgaristan Bulgaristan %36 %43 %15
Finlandiya Finlandiya %33 %42 %22
Slovenya Slovenya %32 %36 %26
Danimarka Danimarka %28 %47 %24
Hollanda Hollanda %28 %39 %30
Fransa Fransa %27 %27 %40
Estonya Estonya %18 %50 %29
İsveç İsveç %18 %45 %34
Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti %16 %44 %37
Avrupa Birliği EU27 %51 %26 %20
Hırvatistan Hırvatistan (AB'ye 2013'te katıldı) %69 %22 %7
İsviçre İsviçre (EFTA) %44 %39 %11
İzlanda İzlanda (AEA, AB değil) %31 %49 %18
Norveç Norveç (AEA, AB değil) %22 %44 %29
Kuzey Amerika
Kuzey ABD'da kendini bir dine bağlı olarak gören insanların oranı (1991), (2001).
2004 senesinde BBC'nin yaptığı bir inceleme ABD halkının %10'unun Tanrı'ya inanmadığını ortaya koymuştur.[7] 2005 senesinde yapılan bir kamuoyu araştırması ABD halkının %5'inin Tanrı'nın var olduğuna inanmadığını gösterdi.[8] 2001 yılındaki ARIS araştırmasına göre 29.5 milyon ABD vatandaşı (%14.1) kendisini "dinsiz" olarak tanımlarken ancak 902,000 kişi (%0.4) kendisini tam anlamıyla ateist gördüğünü, 991,000 şahıs ise (%0.5) agnostik olarak gördüğünü ifade etti.[9] ARIS'in son araştırmasına nazaran ise bu oranlar yaklaşık iki katına çıkmış durumda. 9 Mayıs 2009 tarihindeki araştırmaya gore 34.2 milyon kişi (%15) kendisini "dinsiz" tanımlarken %1.6'lık kesim kendisini ateist veya agnostik olarak görüyor.[10]
Ateizm, Kanada'da Amerika'den daha yaygındır. ABD'de %2'ye varamayan agnostikler ve ateistler, Kanada'da %19-30 arasındadır.[11] 2001 yılında yapılan nüfus sayımına göre Kanada'nın %16.2'sinin dini inancı bulunmamaktadır. Ateizm ile alakalı ise net bir malumat mevcut değil.[12] Şehir merkezlerinde bu oranın arttığını görüyoruz. 2001 yılı sayımına nazaran herhangi bir dine inancı olmayanların oranı Vancouver şehrinde %42.2'dir.[12]
2008 yılındaki araştırmaya nazaran Kanadalıların %23'ü herhangi bir tanrıya inanmamaktadır.[13]
Meksika Meclisi'nin din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, halkının ağırlık olarak Katolik (%89) bulunmasına karşın karara bağlandı.[14]
Son araştırmalar da gösteriyor ki ateizm ABD'nin tüm eyaletlerinde artmaktadır.[15]
Asya
İsrail'de, etnik olarak Yahudi olanların %50'si, bir kısmı geleneklerine hala bağlı bulunmasına karşın kendisini laik olarak tanımlıyor. Ateistlerin ve agnostiklerin payı ise %15 ila %37 içinde seyrediyor.[16]
Avustralya
Avustralya'da meydana getirilen 2006 nüfus sayımına gore halkın %18.7'si "hiç bir din" seçeneğini işaretledi. Bu oran %3.2'ye göre 2001 nüfus sayımından oldukca yüksekti. Soruya yanıt vermeyenlerin oranı ise %11.2'yi buldu.[17]
En geniş tanımıyla ateizm; teizmin, doğrusu belirli bir dine ait bir tanrı yada tanrılara olan inancın yokluğudur. Bir ferdin ateist sayılabilmesi, aynı anda monoteistik, politeistik yada nonteistik bir mezhebin taraftarı olması mevzusu hala idame eden teolojik bir tartışmadır.[1] Dinî yada ruhanî sayılabilecek birtakım inançlara haiz bazı insanlar kendilerini "ateist" olarak tanımlarken; bazıları ise ateizm ve din konularının birbirinin karşıtı bulunduğunu iddia eder.
İnançsızlık denilince akla hemen ateizm gelmemelidir. İnsanların bir çok bir dine mensup olmalarına rağmen diğer dinleri reddetmektedirler. Diğer birtakım inançlar da aynı şekilde kendi doktrinlerini savunarak diğer inançları inkar etmektedir.
Açık ve kapalı ateizm, George H. Smith (1979) tarafınca ortaya atılmış ateizm alt kümesidir. Smith'in tanımına bakılırsa, açık ateizm bilincinde olarak (bir doktrini reddederek) teistik bir inanca sahip olmama.[1]; kapalı ateizm herhangi bir doktrini bilmeden, teistik inancın reddi.[1] şeklindedir. Açık ateistler, "Tanrı" fikrinin varlığından haberdardır ve çeşitli argümanlara dayanarak reddederler. Kapalı ateistler ise herhangi bir din/Tanrı/inanç konusunda benimsemiş oldukları bir görüş olmadığı için ateistlerdir.
Bizim ülkemizde dinsizlik, ülkedeki dini inancın eksikliği, ilgisizliği veya reddinin boyutunu ifade eder. Anketlere nazaran, deistlerin, ateistlerin, agnostiklerin ve diğer bağımsız kişilerin nüfus içindeki payına ilişik kati tahminler farklılık gösterse de, bizim ülkemizde İslam baskın inançtır[1] ve dinsizler azınlık oluşturmaktadır.
Türkiye'deki resmî sayımlarda dinsiz kişiler sayılmadığı için ateist veya agnostiklerin sayısını saptamak güçtür. Araştırmalara nazaran Türkiye'deki dinsizlerin %85'inin 35 yaşlarının altında olduğu tespit edilmiştir.[2]
İçindekiler
1 Anketler ve istatistikler
2 Ateizm derneği
3 Bazı dinsiz Türklerin listesi
4 Ayrıca bakınız
5 Kaynakça
Anketler ve istatistikler
Circle frame.Svg
Türkiye'de dindarlık (KONDA, 2018)
Çok dindar (%10)
Dindar (%51)
İnançlı (%34)
İnançsız (%2)
Ateist (%3)
2012 senesinde meydana getirilen bir ankette Türkiye'deki ateistlerin ülke nüfusunun %2'sini oluşturduğu sonucuna varıldı.[3]
Fransız bir şirket tarafınca, 22 ülkeden 17.180 katılımcı ile görüşülen bir başka ankette ise Türkiye'deki iştirakçilerin %7'sinin ateist, %3'ünün ise agnostik olduğu raporlandı.[4]
2015'te KONDA araştırmasına bakılırsa Türkiye'nin %2,9'u ateistlerden oluşmaktadır.[5] bizim ülkemizde ateist olmakla alakalı büyük bir damgalama vardır ve bu yüzden birçok Türk ateist internet üstünden birbirleriyle yazışma kurmaktadır.[6][7][8][9]
2013 senesinde yapılan anketler ile 4,5 milyon insanın dinsiz olduğu bilgisi paylaşıldı. Aynı kurumlar tarafınca 2015'te yapılan anketlerde ise bu rakam 5,5 milyon kişiye ulaştığını ve bu kişilerden Türk vatandaşlarının kabaca %9,4'ünün bir dini olmadığı sonucu çıktı. Araştırmalarda Türkiye'deki dinsizlerin %85'inin 35 yaşından küçük olduğu ileri sürüldü.[10]
2020 senesinde Türkiye'nin 12 ilinden 1062 katılımcı sayısıyla yüzyüze meydana gelen Gezici Araştırma anketinde ise 20 yaş altı Z Kuşağı personeli bireylerin %28.5'inin inançsız olduğu kararına ulaşıldı.[11]
KONDA'nın 2018'de yaptığı ankete nazaran Türkiye'deki insanların dinlere bakış açısı:[12][13]
%51 – Kendini "dindar" olarak tanımlayanlar.
%34 – Kendini "dindar değil, fakat inançlı" olarak tanımlayanlar.
%10 – Kendini "sofu" olarak tanımlayanlar. (Aşırı dindar)
%2 – Kendini "inançsız" olarak tanımlayanlar.
%3 – Kendini "ateist" olarak tanımlayanlar.
Sadece 15–29 yaş arası dahil edilince:[13]
%43 – Kendini "dindar" olarak tanımlayanlar.
%45 – Kendini "dindar değil, ama inançlı" olarak tanımlayanlar.
%5 – Kendini "sofu" olarak tanımlayanlar. (Aşırı dindar)
%4 – Kendini "inançsız" olarak tanımlayanlar.
%4 – Kendini "ateist" olarak tanımlayanlar.
Sadece 15–20 yaş arası dahil edilince:[13]
%55.8 – Kendini "dindar değil, fakat inançlı" olarak tanımlayanlar.
%28.5 – Kendini "inançsız" olarak tanımlayanlar.
%15.7 – Kendini "dindar" olarak tanımlayanlar.
Çeşitli anketlerden elde edilmiş veriler Anket şirketi İslam Dinsizlik Hristiyanlık Diğer
Gezici (2020, Sadece Z Kuşağı) 71.5% 28.5% – –
Optimar (2019) 89.5% 8.5% 0.3% 1.7%
KONDA (2018) 94% 5% 0.2% 0.8%
MAK (2017) 86% 12.5% 0.5% 1%
Ipsos (2016) 82% 13% 2% 3%
Pew Research Center (2010) 98% 1.2% 0.4% 0.4%
KONDA (2008) 97% 2% 0.2% 0.8%
Sabancı Üniversitesi (2006) 98.3% 1.5% 0.2% –
Ateizm derneği
Orta Doğu ve Kafkasya'da ilk resmî ateist müessese olan Ateizm Derneği ise 2014'te kuruldu.[14] 2018 yılında Ateizm Derneği'nin, üyeleri üzerindeki baskılar ve hükümet yanlısı medyanın saldırıları nedeniyle kapatılacağı söylendi, ancak derneğin kendisi durumun bu şekilde olmadığını ve hala aktif bulunduğunu açıklamıştı.[15]
Bazı dinsiz Türklerin sıralaması
Bu alt başlıktaki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ilave ederek maddenin geliştirilmesine destek olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir.
Kaynak ara: "bizim ülkemizde dinsizlik" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Kasım 2021) (Bu şablonun iyi mi ve ne vakit kaldırılması icap ettiğini öğrenin)
Adalet Ağaoğlu
Ahmet Altan
Çetin Altan
İlhan Arsel
Ahmet Arslan
Erdoğan Aydın
Ulus Baker
Pelin Batu
Bedri Baykam
Murat Belge
Halil Berktay
Behice Boran
Abdullah Cevdet
Sinan Çetin
Muazzez İlmiye Çığ
Ali Demirsoy
Turan Dursun
Abdullah Rıza Ergüven
Tevfik Fikret
Deniz Gezmiş
Osman Necmi Gürmen
Nâzım Hikmet
Ayşe Hür
İlhan İrem
Jahrein
Sagopa Kajmer
Dursun Karataş
İbrahim Kaypakkaya
Fikret Kızılok
Lale Mansur
Ali Nesin
Aziz Nesin
Sevan Nişanyan
Ayşe Önal
Ahmet Rıza
İlyas Salman
Fazıl Say
Ruhi Su
Barbaros Şansal
Celâl Şengör
Ahmet Şık
Arif Tekin
Uğur Uluocak
Ebru Umar
Mîna Urgan
Cenk Uygur
Serra Yılmaz
Can Yücel
Gün Zileli
Ayrıca bakınız
bizim ülkemizde din
bizim ülkemizde din özgürlüğü
Türkiye'de laiklik
bizim ülkemizde İslam
Türkiye'de Hristiyanlık
Türkiye demografisi
Dinsiz nüfusa nazaran ülkelerin sıralaması
Dinsizlik veya dindışılık, dinin yokluğu, reddedilmesi veya ona ait kayıtsızlıktır. En geniş tanımıyla dini hüviyet yoksunluğu; en katı ve dar tanımıyla ise olumlu ateizmdir.
Nice formu bulunur; ateizm, agnostisizm, antiteizm, deizm, dînî kuşkuculuk, özgür fikir yada seküler hümanizm bunlar içinde sayılabilir. Dinsiz olarak sınıflandırılan insanoğlu herhangi bir dine sahip olmamalarına rağmen doğaüstü varlık veya tanrı inancına sahip olabilirler; bu şekilde bir insan dinsiz veya teist olabilir. Özellikle organize dini olumsuz özelliklerle ilişkilendirenler ama aynı anda dini inançlara sahip olanlar kendilerini dinsiz olarak sınıflandırabilirler.
Demografi
Zuckerman (2005) ve Dentsu Institute (2006)'un araştırmalarına göre ateist, agnostik ve dindar olmayanlar.[1]
Gallup Dindarlık Endeksi 2009[2]
Ülke Dinsizlerin
nüfusa payı (2006) Kaynak
Estonya 75,7 [3]
Azerbaycan 51 [4]
İsveç 46–85 (yaklaşık 65.5) [3]
Çek Cumhuriyeti 64.3 [5]
Vietnam 46.1–81 (yaklaşık 63.55) [3][5]
Danimarka 43–80 (ortalama 61.5) [3]
Arnavutluk 60 [6][7][8]
Birleşik Krallık 39–65 (yaklaşık 52)
[9]
Japonya 51.8 [5]
Çin 8–93 (ortalama 50.5) [3][5][10]
Fransa 43–54 (yaklaşık 48.5) [3]
Rusya 48.1 [5]
Belarus 47.8 [5]
Finlandiya 28–60 (ortalama 44) [3]
Macaristan 42.6 [5]
Ukrayna 42.4 [5]
Hollanda 39–44 (yaklaşık 41.5) [3][11]
Letonya 40.6 [5]
Güney Kore 36.4 [5]
Belçika 35.4 [5]
Yeni Zelanda 34.7
(isteğe bağlı suali yanıt veren %87,3 orandan) [12]
Almanya 34.6 [13]
Şili 33.8 [5]
Ekvador 30.0 [14]
Lüksemburg 29.9 [5]
Slovenya 29.9 [5]
Venezuela 27.0 [5]
Kanada 23.9 [15]
İspanya 23.3 [16]
Slovakya 23.1 [5]
Ülke Dinsizlerin
nüfusa oranı (2006) Kaynak
Avustralya 22.3
[17]
Meksika 20.5 [5]
ABD 19.6 [18]
Litvanya 19.4 [5]
İtalya 17.8 [5]
Arjantin 16.0 [19]
Güney Afrika 15.1 [20]
Hırvatistan 13.2 [5]
Avusturya 12.2 [5]
Portekiz 11.4 [5]
Porto Riko 11.1 [5]
Bulgaristan 11.1 [5]
Filipinler 10.9 [5]
Brezilya 8.0 [21]
İrlanda 7.0 [22]
Hindistan 6.6 [5]
Sırbistan 5.8 [5]
Peru 4.7 [5]
Polonya 4.6 [5]
İzlanda 4.3 [5]
Yunanistan 4.0 [5]
Türkiye 2.5 (2019'da 10.5[23])
Romanya 2.4 [5]
Tanzanya 1.7 [5]
Malta 1.3 [5]
İran 1.1 [5]
Uganda 1.1 [5]
Nijerya 0.7 [5]
Bangladeş 0.1 [5]
Yukarıda listelenen 10 ülkede dindar olmayanların ülkenin çoğunluğunu oluşturmasına rağmen, bu vaziyet ülkelerin nüfus olarak çoğunluğunun herhangi bir dine inanmadığı anlamına gelmez. Örneğin, İsveç nüfusunun 70% 'i kendilerini Lutheran Hristiyan Kilisesine ilişik ve Arnavutluk nüfusunun %58,7 'si ise kendisini Müslüman olarak tanımlamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Ateizm Derneği, Türkiye’nin ilk resmî ateist derneğidir.[1] Ateizm Derneği, toplumda genel kabul görmüş olan önyargı ve inançlardan arınmış; dinin, felsefi ya da ideolojik görüşlerin, toplumsal bir baskı aracı olarak kullanılmasına karşı kurumsal mücadele veren; Türkiye ateistlerinin kendi görüşlerini yasal zeminde özgürce ifade edebilmesini teşvik eden, bilimsel, felsefi ve teolojik konularda eğitici projeler düzenleyen yasal bir kurumdur.[2]
14 Nisan 2014'te kurulan dernek iki yılda 200 üye sayısına ulaşmıştır.[3]
Dernek üyeleri ölüm tehditleri almakta ve hedef gösterilmekte,[4][5][6] siteleri erişim engeli almaktadır.[7]
İçindekiler
1 Kuruluş
2 Görüşleri
2.1 Azınlık grupların yaşadığı sorunlar
2.2 Kimliklerdeki din hanesi
2.3 Cenaze, defin işlemleri ve usulleri
2.4 Dinî öğrenim ve zorunlu din dersi
3 Davalar ve soruşturmalar
3.1 Dernek tarafınca
3.1.1 Nihat Hatipoğlu
3.1.2 Mustafa Aşkar
3.2 Dernek hakkında
4 İnternet sitesine erişim engeli
5 Tepki ve eleştiriler
5.1 Yerel
5.2 Uluslararası
5.2.1 Birleşik Krallık
6 Etkileri
7 Ödüller
8 Ayrıca bakınız
9 Kaynakça
10 Dış linkler
Kuruluş
Ateist bir derneğin kurulması Türkiye'de hep tartışılagelmiştir,[8] internet üzerinden muhtelif örgütlenme girişimleri olmuştur.[9]
2014'te Ateizm Derneği Girişimi adıyla örgütlenen ve kamuoyunun ilk kere İnternetime Dokunma eyleminde duyduğu derneğin kurucuları, kuruluştan ilkin verdikleri röportajda önceki girişimlerin başarısız olma nedenini "komünizm yada Atatürkçülük gibi ancak bir ideolojiye bağlı olmaları" olduğunu iddia etmişlerdir. Ateistlerin davalar ile baskı altında bulunduğunu ve haksızlıklara uğradığını ifade etmiş, Alevi derneklerinin Alevilere destek olması şeklinde ateistlerin de bu tip bir derneğe gereksinim duyduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca derneğin deist ve agnostikleri de kapsadığını dile getirmişlerdir.[10]
16 Nisan 2014'te Ateizm Derneği kurulmuştur.[11]
Görüşleri
Dosya:2Doc- Onder Ongelovigen (Trailer).WebmMedyayı oynat
Ateizm Derneği'nin yer aldığı Among Nonbelievers'ın tanıtım filmi.
Bu alt antet 1 tarihinden beri geliştirilmeye gereksinim duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Azınlık grupların yaşamış olduğu sorunlar
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu'nun organize ettiği Türkiye'de İnanç Özgürlüğü başlıklı yuvarlak masa toplantısında dernek temsilcileri "bizim ülkemizde iman özgürlüğü kapsamında görüş ve önerilerimiz" başlıklı tutanağı sunmuş ve zorunlu din dersi, Türk Ceza Kanununun 216. Maddesi, cenaze ve defin işlemleri, ateistlerin ve dinsizlerin yasal statüsü mevzularındaki sorunları dile getirmiştir.[12]
Kimliklerdeki din hanesi
Din hanesinin ayrımcılığa neden olduğu, yeni hüviyet kartlarındaki çiplerden ve kütüklerden bunun tamamen kaldırılması gerektiği ifade edilmiştir.[13] 18 yaşa kadar din hanesinin boş bırakılması, 18'den sonra isteğe bağlı olarak doldurulması görüşü dile getirilmiştir.[14] Yeni doğanların kimliklerine varsayılan olarak müslüman yazılmaması görüşü dile getirilmiş, bu konuda imza kampanyası başlatılmıştır.[15] Dernek bir açıklamasında, nüfus müdürlüğüne verilecek bir dilekçe ile din hanesinin boş bırakılabileceğini ifade etmiştir.[16]
Cenaze, defin işlemleri ve usulleri
Krematoryumlar kurulması, ateist ve dinsizler için ayrı bir mezarlık oluşturulması, organ ve kadavra bağışının teşviki, dinsizlerin bedenlerine nasıl biteceği konusunda bireylerin arzusunun referans katılımı, mezarlık yerleri ayrılırken devletin din ve inanç özgürlüğü ile çoğulculuk ve tarafsızlığı göz önünde tutması görüşleri dile getirilmiştir.[14] Kasım 2015'in nihayetinde herkesin gömülmek zorunda olmadığı, kremasyon ile defnedilmek isteyenlerin ihtiyaçlarına yanıt verilmesi gerektiğini savunarak krematoryum kurulması talebi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ni muhatap alan bir imza kampanyası başlatılmıştır.[17]
Dinî tahsil ve zorunlu din dersi
Ana madde: Türkiye'de dinî tahsil
Türkiye'deki liselerin dokuzuncu sınıflarında 2014'te kullanılmaya başlanan ve beş sene süresince kullanılacak Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersi kitabında yer edinen ateizm tanımı dernek tarafınca toplumu ayrıştırıcı ve evlatları "kendilerinden olmayanı" ötekileştirmeye teşvik edici olarak değerlendirilmiştir.[18]
Davalar ve soruşturmalar
Dernek tarafından
Bu alt başlık 1 tarihinden beri geliştirilmeye gereksinim duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Nihat Hatipoğlu
Ağustos 2014'te Nihat Hatipoğlu'nun "Ateistlerin en büyük babası şeytan, şu demek oluyor ki öyleki sayılırsa şeytan onlardan oldukca daha temizdir." sözlerini göstererek;[19] kin ve düşmanlığa tahrik, ötekileştirme iddialarıyla ihbarında bulunmuştur.[20]
Nihat Hatipoğlu savunmasında "ateistlere karşı kucaklayıcı bir tavır sergilediğini" savunmuştur. Savcılık ifadelerin kişilere değil, fikirlere yönelik olduğu sebebi öne sürülerek davayı reddetmiştir.[21]
Mustafa Aşkar
Haziran 2016'da Ateizm Derneği, İlahiyatçı Mustafa Aşkar'ın TRT'de yayınlanan "Ramazan Sevinci" adlı programda namaz kılmayanları hayvan olarak nitelendirdiği laflarını göstererek Halkın toplumsal derslik, ırk, din, mezhep veya bölge bakımından farklı özelliklere haiz bir kesimini, öteki bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa açıkca tahrik etmiş olduğu iddiasıyla suç duyurusunda bulunmuştur.[22][23]
Dernek hakkındaki
Türk Ceza Kanununun 216. Maddesi kapsamında birtakım dernek üyeleri ile alakalı muhtelif soruşturmalar ve davalar mevcuttur.[6] Ayrıca 2015'te derneğin o zamanki başkanı Tolga İnci hakkında Türkiye cumhurbaşkanına hakaret suçlamasıyla bir dava,[24] halkın benimsediği dini değerleri aşağılama suçlamasıyla başka bir dava[25] açılmıştır.
İnternet sitesine erişim engeli
Bu alt antet 1 tarihinden beri geliştirilmeye gereksinim duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Ana madde: bizim ülkemizde internet sansürü
2 Mart 2015'te Ateizm Derneği web sitesi "kişinin mensup bulunduğu dine nazaran mübarek sayılan değerlerden bahisle hakaret edildiği ve halkın belli bir kesiminin inandığı değerlerin açıkca aşağılandığı, eylemlerin amme barışını bozacak özellikte olduğu" gerekçesi ile mahkeme sonucu ile erişime izin verilmemiştir.[26]
Tepki ve eleştiriler
Bu alt antet 1 tarihinden beri geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.
Yerel
Hürriyet köşe yazarı Ahmet Hakan, iman özgürlüğü var ise inanmama özgürlüğünün de bulunduğunu, inancın örgütlendiği şeklinde inanmamanın da örgütlenebileceğini ve inancına güvenenin bundan çekinmemesi icap ettiğini anlatım etmiştir.[27]
Millî Gazete, bu dernekte "dinsizlik propagandası ve misyonerlik" yapılacağını, İslam'a hakaretin "devlet şemsiyesi" altına alındığını, "Müslüman zihinleri zehirlemek amacında olduklarını" ve "havanda su dövüldüğünü" iddia etmiştir.[28]
Yeni Akit, derneğin krematoryum kurulması talebi ile düzenlemiş olduğu imza kampanyası için "yanmak için can atıyorlar" değerlendirmesinde bulunmuştur.[17]
YouTuber Efe Aydal, derneği, Sevan Nişanyan'ı YouTube'ta konuk etmesi nedeni ile eleştirdi.[29]
Uluslararası
Birleşik Krallık
Council of Ex-Muslims of Britain (Türkçe: Britanya Eski Müslümanlar Konseyi) tarafından derneğin kuruluşu bir basın açıklaması ile duyurulmuştur.[11]
Etkileri
Derneğin kuruluşundan ilham alınarak 2015 yılında Şeriat Derneği kurulmuştur.[30]
Ödüller
Uluslararası Dinsizler ve Ateistler Federasyonu (IBKA) 3 Haziran 2017 günü Almanya'nın Köln şehrinde bulunan, Kölner Comedia Theater'da düzenlenen törenle "Sapio" ödülünü Ateizm Derneği'ne vermiştir.[31]
Ayrıca bakınız
Ateizm
bizim ülkemizde din
Dinsizlik
Din karşıtlığı
Din karşıtlığı (Antireligion), her türlü dine karşı çıkmaktır.[1][2][3] Örgütlenmiş dine, dinî ayinlere ve dinî kurumlara karşı çıkmayı ihtiva eder. Din karşıtlığı terimi, örgütlenmiş olsun veya olmasın muayyen doğaüstü yakarma veya uygulama biçimlerinin karşıtlığı olarak da kullanılmıştır.
Din karşıtlığı, ateizm (tanrılara inanç eksikliği) ve antiteizm (tanrılara inanmaya tezat) şeklinde spesifik konumlardan farklıdır; ancak din karşıtları da ateist veya antiteist olabilir.
İçindekiler
1 Tarihi
2 Devlet Ateizmi
3 Önemli Din Karşıtı İnsanlar
3.1 Filozoflar
3.2 Politikacılar
3.3 Diğer Tanınmış Kişiler
4 Ayrıca bakınız
5 Kaynakça
Tarihi
Kitlesel din karşıtlığı öncelikle Aydınlanma Çağı'nda, henüz 17. Yüzyılda ortaya çıktı. Baron d'Holbach'ın 1761'de yayınlanan Christian Unveiled adlı kitabı, yalnızca Hristiyanlığa değil, genel hatlarıyla dine hücum etti.
Devlet Ateizmi
Sovyetler Birliği, Marksizm-Leninizm'i benimsemiş ve devlet ateizmi politikasını genişletmiştir.[4] Sovyet devletine nasıl bir tehdit oluşturduklarına ve siyasal otoriteye tabi olma isteklerine bağlı olarak farklı inançlara farlı derecelerde din karşıtı propaganda uygulamışlardır. Bu din karşıtı kampanyalar, Hristiyanlık, İslam, Budizm, Yahudilik ve Şamanist dinler dahil tüm inançlara yönelikti. 1930'larda, Stalin döneminde hükûmet birçok kiliseyi yıktı yahut seküler kullanıma sundu (din ve ateizm müzeleri, kulüpler ve depolama tesisleri), din adamlarını idam etti, çoğu dinî materyalin yayınlanmasını yasakladı ve dinî grupların bazı üyelerine zulmetti.[5] Dinin toplum üzerindeki etkisini azaltmak veya ortadan kaldırmak için daha az sertlik içeren girişimler Sovyet tarihinin başka zamanlarında da gerçekleştirilmiştir. Örneğin, önemli bir siyasal durum yada prestijli herhangi bir ilmi iş elde etmek için genellikle ateist olmak gerekliydi, böylece birçok insan kariyerinde ilerleyebilmek için ateist oldu. Bazı kaynaklara bakılırsa 1921-1950 yılları arasında Sovyetler Birliği'nde 15 milyon Hristiyan öldürüldü.[6] Neredeyse 500.000 kadar Rus Ortodoks Hristiyanı, Sovyet hükümeti tarafından zulüm gördü.[7] 1937 ve 1941 yılları arasında minimum 106.300 Rus din adamı idam edildi.[8] Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti fazlaca sayıda din adamını devlet düşmanı olarak tutuklayarak sorguladı. Birçok kilise, cami ve sinagog seküler kullanımlara sunuldu.
Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti, 1967'de başardığını duyuru ettiği ateist bir millet yaratmak amacıyla Arnavutluk'taki bütün dinlerin nihai olarak ortadan kaldırılması hedefine sahipti. Arnavutluk, dini faaliyetlere anayasal bir yasak getirdi ve aktif olarak ateizmi teşvik etti.[1] 18 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[2] 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hükûmet, dinî kurumların mülklerinin çoğunu kamulaştırdı ve gençler için kültür merkezleri şeklinde dini olmayan amaçlar için kullandı. Dinî edebiyat yasaklandı. Birçok din adamı ve teist yargılandı, işkence görmüş oldu ve idam edildi. Tüm yabancı Katolik din adamları 1946'da sınır dışı edildi ve Arnavutluk, dinin kökünü kurutmayı denedi.
Romanya Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki yetkililer, dinin burjuvazinin ideolojisi olarak görüleceği ateist bir topluma doğru ilerlemeyi amaçladı. Rejim ayrıca bilim, politika ve kültürde emekçi kitleler içinde hurafe ve mistisizmle savaşmalarına destek olmak için propaganda yapmaya koyuldu ve dinin toplumdaki etkisini azaltmayı amaçlayan din karşıtı bir kampanya başlattı.[3] 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1948'de komünistlerin iktidarı ele geçirmesinden sonrasında, birtakım kilise çalışanları siyasal suçlardan hapsedildi.
Kızıl Kmerler, Kamboçya'nın dinleri, bilhassa Theravada Budizmi de dahil olmak üzere kültürel mirasını ortadan kaldırmaya çalıştı. Dört yıllık Kızıl Kmer yönetimi boyunca en az 1,5 milyon Kamboçyalı telef oldu. Daha önce mevcud altmış bin Budist keşişten sadece üç bini Kamboçya soykırımından sağ çıktı.
Önemli Din Karşıtı İnsanlar
Filozoflar
Titus Lucretius Carus
Thomas Paine (1737–1809), din üstüne "Yahudi, Hristiyan veya Türk [yani Müslüman] olsun, bütün milli dinî kurumlar bana insanlığı korkutmak ve köleleştirmek ve güç ve kârı tekelleştirmek için kurulmuş insan icatlarından başka bir şey gibi görünmüyor". şeklinde sert bir tenkit yazan İngiliz-Amerikalı yazar ve deist.
Karl Marx (1818-1883), din karşıtı görüşleri ile tanınan Alman felsefeci, sosyal bilimci, toplumcu. "Din, mazlumun ahıdır, kalpsiz dünyanın kalbi, ruhsuz şartların ruhudur. Halkın afyonudur. İnsanların düşsel mutluluğu olarak dinin ortadan kaldırılması, onların reel mutluluğunun talebidir. Onları durumları hakkındaki yanılsamalarından vazgeçmeye çağırmak, onları yanılsama gerektiren bir durumdan vazgeçmeye davet etmektir. Bu nedenle din eleştirisi, dinin halesi olduğu gözyaşı vadisinin eleştirisidir. İnsanların düşsel mutluluğu olarak dinin ortadan kaldırılması, onların reel mutluluğunun talebidir.”
Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844–1900), Alman filozof, kültür eleştirmeni, besteci, şair. Din, ahlak, modern kültür, felsefe ve bilim üstüne metafor ve ironiye düşkünlük gösteren birkaç eleştirel metin yazdı.
John Dewey (1859–1952), Bilimsel ampirizm sağlayabileceği biçimde, ne dinin ne de metafiziğin meşru etik yada sosyal değerler sağlayamayacağına inanan Amerikalı pragmatist filozof.
Bertrand Russell (1872-1970), 1948'de, Cizvit rahip ve felsefi tarihçi Peder Frederick Copleston ile Tanrı'nın varlığı ile alakalı meşhur bir münakaşaya giren Britanyalı felsefeci, matematikçi, tarihçi ve topluluk eleştirmeni.[9]
Shin'ichi Hisamatsu (1889–1980), teizmi reddeden Japon filozof ve alim, Tanrı'nın yada Buda'nın yalnızca birer illüzyon bulunduğunu iddia etti.
Ayn Rand (1905–1982), Rus-Amerikan roman yazarı ve fillozof, Objektivizm'in kurucusu kabul edilir.
Madalyn Murray O'Hair (1919–1995),Amerikalı Ateist aktivist, American Atheists'in kurucusu.
Richard Dawkins (d. 1941), Yeni Ateizm'in "dört atlı"sından önde gelen İngiliz biyolog. 2006 senesinde tanrı inacını eleştiren Tanrı Yanılgısı[10] kitabını yazdı.
Christopher Hitchens (1949–2011), Yeni Ateizm'in "dört atlı"sından kabul edilen İngiliz-Amerikan yazar ve gazeteci. 2007 yılında yayınladığı ve örgütlü dine karşı bir dava açtığı Tanrı Büyük Değildir[11] kitabını yazmıştır.
Steven Pinker (d. 1954), dinin sertliği körüklediğine inanan Kanadalı-Amerikan bilişsel bilim adamı.
Sam Harris (d. 1967), The End of the Faith[12] kitabının yazarı.
Politikacılar
Prens Ito Hirobumi (1841–1909) Japonya'nın 1., 5., 7. Ve 10. Başbakanı.
Johann Most (1846–1906), Die Gottespest kitabının yazarı olan Alman anarşist.
Vladimir Lenin (1870–1924), bütün dinlerin "işçi sınıfının sömürülmesi ve aptallaştırılması için kullanılan burjuva gericiliğinin organları" olduğuna inanan, 1917'den 1924'e kadar kadar görevde kalan, Sovyetler Birliği'nin kurucu lideri.
Josef Stalin (1878–1953), 1922 ve 1953 arasında Sovyetler Birliği'nin liderliğini icra eden din karşıtı bürokrat.
Nikita Kruşçev (1894–1971), 1958-1964 Sovyet din karşıtı kampanyasını başlatan Sovyetler Birliği eski lideri.
Plutarco Elías Calles (1877–1945), 1924 ve 1928 yılları içinde Meksika devlet başkanlığı meydana getiren bürokrat.
Periyar E. V. Ramasamy (1879–1973), 1938 ve 1973 yılları içinde Güney Hindistan'da rasyonalizm, kadın hakları ve kastın ortadan kaldırılması ilkelerini yürüyerek Tamil politikacı.
Mao Zedong (1893–1976), Çinli komünist önder.
Enver Hoca (1908–1985), 1944 ve 1985 yılları arasında Arnavutluk'ta dini yasaklayan komünist Arnavut lider.
Pol Pot (1925–1998), Kızıl Kmerler'i yöneten ve Kamboçya'da dini yasaklayan Kamboçyalı devrimci ve bürokrat.
Diğer Tanınmış Kişiler
Haruki Murakami, Japon roman yazarı.
Ricky Gervais, stand-up'larında ve öteki güldürü gösterilerinde dini eleştiren İngiliz güldürmen.
Bill Maher, 2008'de dini eleştiren ve alay eden bir belgesel olan Religulous'ta yazıp rol alan Amerikalı güldürmen.
Marcus Brigstocke, Britanyalı komedyen.
James Randi, gözbağcı ve sözdebilim alanındaki hileleri ortaya çıkarmaya çalışan ateist araştırmacı.
Philip Roth, Yahudi-Amerikalı modern roman yazarı.[13]
Matt Dillahunty, The Atheist Experience sunucusu ve Austin Ateist Topluluğu'nun eski başkanı.
Agnostik ateizm yahut öteki tanımıyla ateist agnostisizm, hem ateizmi ve hem de agnostisizmi içine alan bir felsefi görüştür.[1] Agnostik ateistler, herhangi bir tanrıya ve tanrısallığa inanmadıkları için hem ateist, aynı zamanda kati olarak herhangi bir tanrının var olup olmadığını bildiklerini iddia etmedikleri için de agnostiktir.[1][2] Agnostik ateist bir şahıs, bir yada daha fazla tanrının var olduğuna razı gelen fakat hakkında mutlak malumat sahibi olduğunu iddia etmeyen bir agnostik teist kişinin zıddı olabilir.[1]
Örnekler
Bertrand Russell bu mevzuda göksel çaydanlık örneğini gösterir. Russell, böyle bir çaydanlığın var olmayacağını bilmenin gerçekte olası olmadığı halde bir çok insanların böyle bir çaydanlığa inanmadıkları argümanını kullanmıştır. Bu nedenle, çaydanlığa saygılı bir bakış açısına haiz olan birisinin görüşü bu durumda Russell'in deyimiyle agnostik bir "ateapoist", yani çaydanlığa inanmayan bir agnostik olacaktır. Çünkü bu durumda hem göksel bir çaydanlığın varlığına inanmamakta aynı zamanda bununla birlikte böyle bir çaydanlığın olup olmadığına dair kati bir malumat de iddia etmemektedir.
Ünlü ateist Richard Dawkins ise Tanrı Yanılgısı isminde kitabında benzer bir noktaya değinir: "Bahçenin arasında yaşayan periler ile alakalı ne kadar agnostik isem sadece o seviyede agnostiğim".[3]
Yazar Philip Pullman benzer biçimde dindar olmayan ve kendilerini hem agnostik bununla birlikte ateist olarak tanımlayan kişiler ise kendilerini şöyle anlatım etmektedir: "Bu suretle, ateist ve agnostik kelimeleri içinde sıkışıp kalmış bulunmaktayım. Her kesinlikle Tanrıya inanmak için herhangi bir kanıtım yok. Fakat bildiğim her şeyi bilmediklerimle karşılaştırdığımda bildiklerimin oldukca azca olduğunu bilmekteyim".[4]
Ateistlere karşı ayrımcılık, diğer kişiler tarafından ateist olarak imlenerek zulüm görmek ve ayrımcılığa uğramaktır. 13 farklı ülkede ateist olanlar idam ile cezalandırılmaktadır.[1]
Ateistlere karşı yasal ayrımcılık liberal demokrasilerde sıra dışı bir durumdur. Buna karşın bazı ateist gruplar, özellikle ABD Birleşik Devletleri'nde yaşayanlar, yasalara, yönetmeliklere ve ayrımcılığa katkıda bulunmuş olduğu kabul edilen kurumlara karşı protestolarda bulunmuşlardır. Bazı İslami ülkelerde ateistler vatandaşlık haklarını kaybetmek ve inançlarını değiştirmekten dolayı ölüm cezasına mahkûm edilmek şeklinde ayrımcılıklarla yüzleşmektedirler.
İçindekiler
1 Antik çağ
2 Erken uygar devre ve Islahat
3 Modern tarih
3.1 Nazi Almanyası
4 Günümüz
4.1 İnsan hakları
4.2 Batı ülkeleri
4.3 Avrupa
4.4 Brezilya
4.5 Kanada
4.6 Amerika Birleşik Devletleri
5 Kaynakça
Antik çağ
Lucien Febvre gibi birtakım tarihçiler ateizmin günümüzdeki algısının on yedinci yüzyılın sonlarından ilkin olmadığını kabul etmektedir.[2][3][4] Bununla beraber, hükûmet otoritesi tanrısal hak terimine dayanmaktaydı ve tanrının varlığını reddedenler tehdit olarak görülmekteydi. Etiketlenmiş olan bu ateistler, erken dönemde yaşayan Hristiyanlar ve Müslümanlar tarafınca yasalarla desteklenen zulümlerin hedefi olmuştur.[5][6]
Erken modern devre ve Islahat
Erken çağdaş devre süresince "ateist" kavramı, ters düşen tanrıbilimsel inanışlara inananlar, intihar edenler, ahlaksız olduğu düşünülen ve rahatına düşkün kişiler benzer biçimde geniş bir yelpazedeki insanlara karşı hakaret kavramı olarak kullanılmıştır.[2][3][7] Ateistik inançlar, Thomas Aquinas gibi filozoflar tarafınca düzen ve topluluk için tehdit olarak görülmüştür. Avukat ve bilgin olan Thomas More'a bakılırsa dini hoşgörü, tanrıya, ölümsüzlüğe ve ruha inanmayanlar dışında genişletilmelidir.[5] Dinsel özgürlüğün modern anlayışının kurucusu John Locke, ateistlerin (Katolikler ve Müslümanlar ile birlikte) vatandaşlık hakları almasına izin verilmemelidir görüşündedir.[5]
Engizisyon süresince, ateizm ve küfür suçlamasıyla insanoğlu işkence gördü ve asıldı. Bu kişiler içinde 1619 senesinde boğulduktan sonra yakılan rahip Giulio Cesare Vanini, Varşova'da asılarak öldürülen Polonyalı asil Kazimierz Łyszczyński[2][8][9], 1546 yılında asılan Fransız Etienne Dolet yer verilmiştir. Ondokuzuncu yüzyılda ateist oldukları suçlamasıyla cezalandırılmarına rağmen günümüzde yaşayan din adamları, Dolet ve Vanini'nin ateist olmadıkları fikrini benimsemektedirler.[4][10][11]
Modern tarih
Ondokuzuncu asır boyunca sayıca azca da olsa İngiliz ateistler ayrımcı uygulamalara maruz kalmıştır.[12] Mahkeme sürecinde adaleti sağlamak için ihtiyaç olan Hristiyan yeminlerini etmeye gönüllü olmayanlar 1870 yılına kadar delil sunamıyorlardı.[12] Bununla beraber şair Percy Bysshe, The Necessity of Atheism (Ateizmin gerekliliği) adlı kitapçığı yayınladıktan sonrasında Oxford Üniversitesinden kovuldu ve iki çocuğunun velayetini yitirdi.[13]
Ateist Charles Bradlaugh, 1880 senesinde İngiliz Parlamentosu'na mebus olarak seçildi. Meclis yemini etme hakkı elinden alındı ve öteki üyeler bu yeminin edilmesinin anlamsız olacağını söylerek karşı çıktılar. Bradlaugh üç seçim boyunca ardı ardına seçildikten sonrasında 1886 yılında Meclis Başkanı tarafınca yemin edilmesine izin verilerek mecliste koltuğuna oturabildi.[13]
Nazi Almanyası
Nazi dönemi süresince Almanya'da 1933 senesinde verilen hükme nazaran "Nasyonal Sosyalist olmayanlar zararı olan olabilir... Bu sebeple hiç bir dini meslek yapılmamalıdır."[14] Bununla beraber, rejim "tanrısız komünizm"e[15][16] şiddetle karşıydı, birçok Alman ateist ve sol görüşlü özgür düşünceyi destekleyen organizasyon aynı yıl yasaklandı, bazı sağ görüşlü gruplara 1930'lu yılların ortasına kadar Naziler tarafından hoşgörü yayınlandı.[17][18] 26 Nisan Nazi-Vatikan anlaşması sonucunda 1933 yılında Hitler, dinsiz eğilimler nedeniyle "Laik eğitim veren okullar asla tolere edilmeyecektir" dedi.[19] 1939 yılında Reichskonkordat anlaşmasını göz ardı ederek Katoliklere ilişik mezhepsel okulları da kapattı veya amme tesislerine çevirdi.
1933 yılının sonlarında Hitler, Gottlosenbewegung ateist hareketin kökünü kazıyacağını duyurdu.[14] Hitler'in kullandığı "Gottlosenbewegung" kelimesi bununla birlikte komünist özgür fikir hareketini de kapsıyordu. Tarihçi Richard J. Evans 1939 yılında Almanların %95'inin kendilerini Protestan yada Katolik olarak tanımlarken, %3.5'lik kesim ise "gottgläubig"("tanrıya inananlar", Nazi tesirinin ağır basmış olduğu tanrı inancı, genellikle deistik ve yaratılışçı görüşler içerir[20]), %1.5'lik kesimin ise ateist olarak kabul ettiğini yazdı.[21] Evans'a göre, gottgläubig bağlantılı üyeler "Naziler tarafınca partinin ısrarı cevabında kiliseden ayrılmış ve 1930'ların ortalarına kadar toplumdaki Hristiyanlık etkisini azaltmayı" denemişlerdir.[22] Heinrich Himmler, Germen paganizmi ile ilgilenmekteydi ve gottgläubig hareketinin sıkı bir destekçisiydi. Aynı zamanda ateistlerin SS içerisinde "yüksek güçlerin kabulünün reddi" tartışmalarına izin vermiyordu, bunun potansiyel bir disiplinsizlik kaynağı olabileceğini düşünüyordu.[23] Üç milyon Nazi parti üyesinin çoğunluğu kiliseye Katolik ve Evanjelist Protestan olarak kaydoldu ve vergilerini ödemeye devam etti.[24]
Günümüz
İnsan hakları
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nin 18. Maddesi düşünce özgürlüğü, vicdan ve dini hakları korumak için tasarlanmıştır. 1993 senesinde Birleşmiş Milletler insan hakları komitesi, Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 18. Maddesi ile "teistik, nonteistik ve ateistik inançların korunması için, herhangi bir dini ve inancı izahat zorunluluğunun olmadığını" duyuru etti.[25]
Batı ülkeleri
Anayasal demokrasinin uygar kuramları vatandaşların düşünsel ve ruhen özerk olduklarını ve hükümetlerin inanç konularını bireylere bırakmaları, onların inançlarının yaptırımlarını ve faydalarını kullanarak dini inanç konusunda zorlamaması icap ettiğini varsaymaktadır. Anayasa, insan hakları sözleşmeleri ve anayasal demokrasilerdeki din özgürlüğü hukuku, ateistlere ve agnostiklere yasal olarak koruma sağlar. Ayrıca anlatım özgürlüğü hükümleri ve mevzuatları, kiliseyi ülkeden ayırarak ateistlerin haklarının korunmasına olanak sağlar. Sonuç olarak, ateistlere karşı açıkça meydana getirilen yasal ayrımcılık çoğu Batı ülkesinde alışıldık değildir.[5] Bununla birlikte, ateistlere karşı önyargı Batı devletlerinde mevcuttur. British Columbia Üniversitesi öğrencisi ABD Birleşik Devleti arasında yürütülen bir araştırmada, inanç sahibi olanların en az tecavüzcüler kadar ateistlere de güvenmedikleri kararına ulaşmıştır. Aynı çalışmada ateistlerin düşük istihdam imkanlarına sahip olduğu ortaya çıkmıştır.[26]
Avrupa
Avrupa'nın bir çok bölgesinde, ateistler uyuşmazlık içerisine girmeden birçok hükümetin üst seviye makamlarına seçilmişlerdir.[27] Avrupa'da yer alan birtakım ateist organizasyonları ülkenin ve kilisenin birbirinden ayrılması mevzusunda endişeleri olduğunu ifade etmiştir. Almanya'da yönetim gideri kesintisinin kiliseye ödenmesi[28] ve vaazların İsveç parlamentosu tarafından organize edilmesi örneği gösterilmektedir. İrlanda'da hükûmet tarafınca finanse edilen okullarda öğretmen olarak çalışabilmek için Hristiyan kolejinde öğrenim görme gereksinimi bulunmaktadır.[29] Birleşik Krallık'ta ülke tarafından finanse edilen üç okulun bir tanesi inanç temellidir.[30] Bununla birlikte ateistlerin amme rolü yapmasına karşı sınırlama yoktur - İngiltere Başbakan Yardımcısı Nick Clegg ateisttir.[31] 2012 senesinde yapılan anketin kararına nazaran Almanya'daki Türkler'in %25'i ateistleri aşağı insanoğlu olarak görmektedir.[32][33] Portekiz'de başbakan olarak seçilen Mário Soares ve Jorge Sampaio dinsizliklerini rahatlıkla anlatım etmektedir. Buna mukabil, Yunanistan'da sağ kanat Yeni Demokrasi hükûmeti "Yunan halkının, Bay Çipras'ın ateist olup olmadığını bilmeye hakkı vardır." atıfında bulunarak dinsizliğin seçilmemek için geçerli bir sebep bulunduğunu belirtmiştir.[34] 27 yaşındaki bir şahıs, Elder Pastitsios isminde vahiysel-fikirli Yunan Ortodoks rahibini hicvettiği için hapis cezası almıştır. Birçok metropolit Yunan Ortodoks Kilisesi (ülke yönetiminden ayrılmamıştır) "inanmayanları meclise seçmeyin" çağrısı yapmıştır ve Ortodoks olmayan kişiler için bile "ateistler için oy kullanmanın günah olduğu" uyarısı yapmışlardır.[35][36]
Brezilya
2008 senesinde meydana getirilen bir araştırmaya göre Brezilya'da en oldukca nefret edilen grup ateistlerdir, neredeyse uyuşturucu bağımlılarıyla eşit kabul edilmektedir. Araştırmaya nazaran, görüşülen kişilerin %17'si ateistlerden nefret ettiklerini veya tiksindiklerini, %25'lik kesimin antipati duyduğunu ve %29'sevinç kısmın önemsiz bulduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.[37]
Kanada
Kanadalı seküler hümanist gruplar, ayrımcılık olarak gördükleri için hükûmet toplantıları esnasında meydana gelen ezbere okunan dualar bölümünü sonlandırmak için çalıştılar.[38][39]
ABD Birleşik Devletleri
Amerika'de ateistlere karşı ayrımcılık yasal, bireysel, toplumsal ve mesleki alanlarda gerçekleşiyor. Bazı Amerikalı ateistler yaşadıkları ayrımcılığı etnik azınlıklar, LGBT toplulukları ve bayanların yüzleştiği ayrımcılık ile karşılaştırıyor.[40][41][42][43] Amerikan Hümanist Birliği[44] üyesi Fred Edwords "Amerikalılar'ın, ateistlere karşı ayrımcılığın diğer gruplara karşı yapılan ayrımcılığın ötesinde bulunduğunu kabul ettiğini" belirtti. Bununla beraber diğer ateistler bu karşılaştırmaları reddediyor, önemli bir baskı ve ayrımcılık ile yüzleşmediklerini savunuyorlar.[45][46]
Antiteizm, teizmin aktif karşıtlığıdır. Bu kelimenin etimolojik kökeni, Grekçe olan anti- ve theismos kelimeleridir. Bu terimin çeşitli kullanım alanları bulunur; seküler metinlerde organize dine veya herhangi bir ilaha olan inanca direkt karşıtlığı işaret ederken, teistik metinlerde bu terim belli bir allah yada tanrılara olan karşıtlığı işaret eder.
Yahudi kimliğinin etnik, geçmişsel ve kültürel yönleri için, Yahudiler ve Yahudilik makalelerinide inceleyiniz.
Makale serilerinden
Yahudiler ve Yahudilik
Star of David.Svg
Etimoloji • Kim bir Yahudi'dir?
İnanç
Metinler
Topluluklar
Nüfus
Mezhepler
Kültür
Diller
Tarih
Politika
Kategori Kategori Portal
gtd
Yahudi ateizmi, etnik olarak Yahudi, ancak fikir ve dünya görüşü olarak ateist olanlardır. Yahudilik etnik olmasıyla birlikte dinî noktaları da kapsadığı için, organik olarak Ateist Yahudilik çelişkilere yol açmaktadır.
Halaha'nın anasoyluluğa yapmış olduğu vurgudan dolayı, dini muhafazakâr Ortodoks Yahudi otoriteleri bile Yahudi bir anneden dünyaya gelen ateistleri tamamen Yahudi kabul etti.[1] 2011'deki bir inceleme Amerikan Yahudilerinin yarısının Tanrı'nın varlığı ile alakalı şüpheleri olduğunu gösterdi, öteki Amerikalı dini gruplarında ise bu oran %10-15 arasında.[2]
Seküler Yahudi kültürü
Kendi Yahudiliklerini etnik ve seküler Yahudi kültürüne dayandırmak yerine birçok ateist Yahudi bu seviyedeki sembolik tanımlamayı bile reddeder. Seküler Yahudilik için durumlar Yahudi tarihini ve halkını, Yahudi edebiyatını (dinsiz Yahudi yazarları içerecek biçimde. Örneğin, Philip Roth ve Amos Oz), Yahudi yiyeceklerini tüketimi, Yahudi mizahının kullanımını, ve Yahudi dillerine bağlılığı içerecek şekildedir. İsraillilerin yüksek çoğunluğu kendilerini seküler olarak tanımlar ve Yahudi dininin uygulanmasını reddeder. Yahudi kökenlere haiz bazı inançsızlar kendilerini Yahudi olarak tarif etmek yerine sadece ateist olarak tanımlamayı tercih ederler, bazıları ise Yahudiliğin dini inançtan bağımsız bir biçimde kültür ve geleneğinin kucaklanabileceğini iddia ederler, tekrar de Yahudi kültürü Tanrı çevresinde kaynaklanır.][3]
Kaydadeğer kişiler
Tarihteki birçok tanınan Yahudi tanrılara inanmayı reddetti. Bazıları ise geleneksel Tanrı'yı reddedip dini dili kullanmaya devam ettiler. 1656'da 17. Yüzyılın Yahudi filozofu Baruch Spinoza, Tanrı'ya panteist bakışının ilerlemesi nedeniyle Amsterdam Sefarad Sinagog'u tarafından aforoz edildi, birtakım gözlemcilere nazaran, bu çağdaş ateizme döşenen taşlarla uyumluydu.[4] Spinoza'yla bağlantılı bir halde, Albert Einstein, Tanrı'nın varlığını reddetmesine rağmen teist bir dil kullandı ve katı bir biçimde Yahudi olarak tanımlandı.[5] Astrofizikçi Carl Sagan Yahudi bir ailede doğdu ve bir dinsizdi.[6]
Karl Marx etnik olarak Yahudi bir ailede doğdu sadece Lüteryen bir şekilde yetişti, ve tarihteki en kayda kıymet ve etken ateist düşünürlerden biri oldu; diyalektik ve tarihi materyalizmi geliştirdi ve bunlar kapitalizm eleştirilerinin ve ilmi sosyalizm alanındaki teorilerinin temeli oldu. Marx, Moses Hess de dahil olmak suretiyle diğer mühim Yahudi düşünürleri üstünde büyük bir etkiye sahip oldu . En çok atıf alan din üzerine lafında şunu belirtti: "Din ezilen insanın içli ezgisini, kalpsiz bir dünyanın sıcaklığını, tinin dıştalandığı sosyal koşulların tinini oluşturuyor. Din, halkın afyonunu oluşturuyor".
Sigmund Freud Bir Yanılsamanın Geleceği’nde dinden kaçındığını yazdı, aynı zamanda oğlunun Yahudi olarak yetişmesi için onu bir Yahudi okuluna gönderdi ve şöyle savundu “Eğer oğlunun Yahudi olarak büyümesine izin vermezsen onu başka bir şey ile değiştirilemeyecek bir enerji kaynağından mahrum bırakırsın".
Deizm veya yaradancılık, din, peygamber veya vahiy aracı olmaksızın kişinin akıl ve rasat yöntemiyle Tanrı'ya olan inancını esas alan bir felsefi görüştür. Deizm felsefesi naturel dünyaya dair gözlemler ve mantığın kaynağını oluşturduğu; dinsel bilgiye dolaysız şekilde ancak akıl kanalıyla ulaşılabileceği ilkesini esas alır, zira vahiy ve esine dayalı bütün dinleri reddeder. İlk deist düşünürlerin çoğu Tanrı'nın Dünya'nın işleyişine direkt müdahale etmediği görüşündedir ve deist felsefe genel hatlarıyla canlılara müdahale edip onlara karışan bir allah inancını kabul etmemektedir.
Deist felsefeye nazaran Tanrı vardır ve nihai olarak evrenin yaratılmasından sorumludur. Eş kıymet olarak deizm, Tanrı'nın varoluşunu her şeyin sebebi olarak ortaya koyan ve onun kusursuzluğunu (ve genellikle naturel hukuk ile takdir-i ilahinin varlığını da) karar veren, ancak Tanrı'nın evrende mucizeler vasıtasıyla ilahi vahyi veya doğrudan müdahalesini reddeden görüş olarak da tanımlanabilir.[1][2][3][4][5]
İnanışın tanımlanmasında kullanılan doğal din ya da naturel inanç kavramları, hiçbir aracı olmaksızın sadece akıl yöntemiyle kavranabilecek yalın bir Tanrı inancını belirtir.[6] Bu inancı benimseyen kişiye deist denir.[7] Deizm terimi öncelikle 17. Yüzyılda bilhassa İngiltere'de kullanılmaya başlanmıştır.[8] Deist terimi yazılı olarak belki de ilk kez Pierre Viret'in İnanç ve İncil Öğretisi Eğitimi (Instruction Chrétienne en la doctrine de la foi et de l'Évangile) isminde 1564 tarihli yapıtında kullanılmış olup; Pierre Bayle'nin Tarih ve Eleştiri Sözlüğü adlı yapıtının Pierre Viret maddesinde alakalı bölüm yeniden basılmıştır.[9] Terim Latince Tanrı anlamındaki Deus sözcüğünden türetilmiş ve özgür düşüncelilerin Tanrı inancını belirtmede kullanılmıştır.[10]
İçindekiler
1 Genel bakış
2 Tarihçe
2.1 Bölgelere nazaran
2.1.1 Avrupalı deistler
2.1.2 Amerikalı deistler
3 Tanrı'nın varlığına dair felsefi argümanlar
4 Bilimsel gelişmeler
4.1 Günümüz ve Tanrı anlayışı
5 Temel inançlar ve ilkeler
6 Alt kategoriler
6.1 Pandeizm
6.2 Panendeizm
6.3 Spiritüel deizm
7 Deizm ve teizm
8 Türkiye ve nüfus
9 Deistik kavramlar
10 Ayrıca bakınız
11 Dipnotlar
12 Dış linkler
Genel bakış
Evreni yaratan, işleyişi için tabiat kanunlarını koyan, ek olarak insanlığa ve evrene müdahalede bulunmayan; doğruları keşfetmeleri için insanlara akıl veren bir tanrıya duyulan inanç deizmi anlatım etmektedir.[11] Deistler genellikle bu doğrultuda evreni Tanrı tarafından tasarlanan, hareketi başlatılan; dışarıdan müdahale olmadan doğa kanunlarına müsait şekilde işleyen bir bütünlük olarak görme eğilimindedir.[12]
Kehanetlerin, mucizelerin, dinsel dogmaların, demagojilerin ve kaynağı tanrısal ilan edilen dinlerin reddinden dolayı peygamberler, mübarek kitaplar, sevap, günâh, ibâdet, dua, vahiy, melek, cin, şeytan, aden, cehennem, ahiret ve kader benzer biçimde kavramların genellikle bu inanışta yeri yoktur.[13] Belirli bir öncüsü, merkezi bulunmaması sebebiyle deizmde gereken tek şey sağ duyulu olmak ve her şeyi akıl süzgecinden geçirmektir.[14]
Deizmin temel inançları dışında birtakım deistler ölümden sonrasında yaşama yada reenkarnasyona inanabilir.[15] Bununla beraber deistlerin ruhun ölümsüzlüğüne dair inançları fazlaca çeşitlidir. Ruhların Tanrı tarafından ölümden önceki hayatlarındaki davranışlarına gore ödüllendirileceğine yahut cezalandırılacağına yada ancak ruhun ölümsüzlüğüne inanan, ruhun ölümsüzlüğü konusunda agnostik yaklaşım sergileyen ve ruhun ölümsüz olmadığını düşünen deistler vardır.[16] Deist yazarlar Yüce Varlık, İlahi Saatçi, Evrenin Büyük Mimarı ve Doğanın Tanrısı benzer biçimde ifadeler kullanarak muhtelif şekillerde Tanrı'ya atıfta bulunmuştur.[17]
Deizm, evrim teorisine karşı değildir. Deizme bakılırsa insan, Tanrı'nın oluşturduğu kurallar çerçevesinde, daha ilkel canlıların evrimleşmesi sonucu oluşmuş olabilir. Bir Yaratıcıya inanmak, o Yaratıcının, insanı sıradüzen geçirmeksizin bir anda yarattığı fikrine inanmayı gerektirmez. Evrim teorisine karşı ortaya atılan akıllı tasavvur görüşü deizmde bulunmak zorunda değildir.[kaynak belirtilmeli]
Tarihçe
1687 senesinde Prospero Intorcetta tarafınca, "Yaşam ve Konfüçyüs eserleri".
Deist düşüncenin eski zamanlardan beri var olduğu düşünülmektedir. Deizm kelimesi ise; 17. Yüzyılda özellikle İngiltere'de kullanılmaya başlanmıştır. Doğal dine inanış 17. Yüzyılda Avrupa'da bir inkilap olmuş; birçok kültür bu akıma destek vermiştir. Rönesans dönemindeki hümanist yaklaşım; Avrupa'nın Klasik Roma ve Antik Yunan dönemindeki düşünceleri çalışmaya itmiştir. Mitoloji üzerine yapılan incelemelerde da; birçok dinin kendinden önceki dinlerden örnekler alarak hikâyelerde karakterlerin isimlerini değiştirerek kullandığını keşfetmiştir. Bunun yanı sıra; eski dokümanların analiz edilmesi doğrultusunda ve bilimin de sunmuş olduğu olgularla tarihte ilk kez Hristiyan toplumlar tarafından İncil eleştirilmiştir. Yapılan araştırmalar doğrultusunda, dünya tarihinin Kitab-ı Mukaddes'te anlatıldığından çok daha değişik olduğu ortaya çıkmıştır.[kaynak belirtilmeli] 16. Ve 17. Yüzyılda Avrupalıların ABD, Asya ve Pasifik'i de keşfetmesinden sonra; aradaki farklılıklardan, dini Nuh'tan geliş inancının bozduğuna inanılmıştır. Bu konuda Herbert; De Religione Laici'de (1645) şu lafları yazmıştır: Birçok inanış yahut din, açıkça, birçok ülkede uzun süreden beri vardı ve mutlaka kanun koyucuların bahsetmediği bir adet bile yoktu, Wayfarer'ın Avrupa'da bir adet bulması benzer biçimde, başka biri Afrika'da, Asya'da ve bambaşka bir tanesi de Hindistan'da...
Bu doğrultuda, Hristiyanlığın birçok din arasındaki dinlerden biri olduğunun farkına varılmış ve hiç bir şeyin bir dinin diğerinden daha iyi yahut daha doğru olduğunu ispatlamayacağına inanılmıştır.
Bölgelere gore
Avrupalı deistler
Bu akım, 17. Yüzyılın ilk yarısında İngiliz düşünür Edward Herbert ile başladı ve en yaygın olduğu ülke İngiltere'ydi. Cherbury’li Lord Herbert İngiliz deizminin babası olarak kabul edilmekteydi. Onun takipçisi Charles Blount, bir deist bulunduğunu açıkça beyan eden ilk düşünürdür ve ölümünden sonra yayınlanan Summary Account of Deist’s Religion adlı eseri deist fikirlerin yayılmasında hayli müessir olmuştur. Daha sonrasında John Toland, Christianity Not Mysterious ve Matthew Tindal Christianity as Old as the Creation isminde eserinde deist fikirleri açıklamış ve yaygınlaştırmıştır. O, bu eserinde doğal dinin Hristiyanlıkla veya daha geniş bir anlatım ile vahyedilmiş dinle aynı doğruluk ve mükemmelliğe haiz olduğunu ve yeniden hem doğal din hem de vahyedilmiş dinin aynı amaca haiz olduğu ve dolayısıyla onların ahlâki kurallarının da aynı olması icap ettiğini ifade eder.
Deizmin en meşhur temsilcilerinden olan John Toland, bir naturel din kültürünün taslağını çizerek Pentheistikan isminde eserinde bunu izah etmiştir. Ona göre, bu şekilde bir kültürün rahibi bilim, kahramanları ise insanlık kültürünün tarihli büyük yetiştiriciler olacaktı. Shaftesbury, deizm anlayışı içerisinde yer edinen bir düşünürdür. Ona nazaran din, adamın hayatının yücelmesidir. Tanrı'yı hepimiz kainat şeklinde kendi harika eseri içinde bulabiliriz; şundan dolayı tabiat her yanı ile kendisine şekil vermiş olan büyük sanatçının izlerini taşır, Onun bu engin dünya görüşünün temeli “güzellik” idesine dayanır.[18]
Fransız deistleri içindeki en mühim ve tanınmış surat olan Voltaire, Newton fiziği ve tabiat kanunu fikrini esas alan bir doğal din anlayışını savunmuştur.[kaynak belirtilmeli] Evrensel çekim kanunundan hareketle Newton fiziğini yorumlayan Voltaire, Tanrı’nın devamlı yaratıcılığı inancı ile evrendeki tabiî süreklilik fikri çeliştiği için deizme ulaşmıştır.
Rousseau ise Voltaire'in akılcı ve katı deizmini duygusal ve esnek bir anlayışla sürdürmüştür. Filozofa gore, insanda doğuştan mevcut olan iyilik ve adalet duygusu sonradan kötülüğe ve eşitsizliğe dönüşebilmekte, ancak adamın tabiatında var olan ışık ona yine yol gösterebilmektedir. Bu görüşler Hristiyanlığın doğuştan günahkar insan anlayışına ve dolayısıyla İsa’nın kurtarıcılığı inancına aykırıdır; ayrıca kilisenin yol gösterici rolünün ve ruhani otoritesinin yerine akli aydınlanmayı koymaktadır.
Thomas Paine, 1784 yılında yayımladığı, Akıl Çağı isminde kitabında o ünlü sözünü söyler: "Dünya vatanım, tüm insanlar kardeşim ve iyilik yapmak dinimdir."
Rousseau ve Voltaire, deizm anlayışı içinde yer alan Fransız filozoflardır. Özellikle Voltaire, "Tanrı düşüncesinden başka her şey saçmadır", "Tanrı olmasaydı hepimiz O'nu icat etmek zorunda kalacaktık, ama bütün doğa O'nun varolduğunu bize haykırmaktadır." demiştir. Rousseau’ya gore de din, yüksek bir varlığın bizlere verdiği yüksek bir duygudan ibarettir.[kaynak belirtilmeli]
Amerikalı deistler
18. çağ sonuna değin deizm, İngiliz, Fransız ve Alman aydınları arasında başat dinsel görüş durumuna gelmiş, sonraları Amerikalıların da dinsel görüşlerinin biçimlenmesinde mühim rol oynamıştır. ABD'daki deist düşünürlerin içinde en önemlisi Thomas Paine'dir.[19] Paine, Akıl Çağı isimli eserinin ilk bölümünde aleni bir halde Hristiyanlığa, bilhassa de kurtuluş akidesi ve vahiy anlayışını eleştiriyor, Kitab-ı Mukaddes'teki vahiy, mucize, terbiye, enkarnasyon ve kainat hakkındaki bilgileri açıkça eleştirerek reddediyor ve özellikle astronomi ilminin ortaya koyduğu kainat telakkisiyle uyuşmazlığını göstererek öteki deistler şeklinde bilime verdiği önemi gösteriyordu. İkinci kısımda ise, doğal din anlayışını ortaya koyuyordu. Böylece Paine, birinci bölümde yıkmaya çalmış olduğu vahye dayalı Hristiyanlık yerine ikinci kısımda aklı esas alan organik din sistemini anlatmaya çalışıyordu.[20] Kısaca Paine, Paul Blanshard'a nazaran ABD tarihinde en ünlü özgür düşünür olup dinleri eleştirmiş ve hem Tanrı’ya hem de ölümsüzlüğe inanmıştır.
Dünya Deistler Birliği (World Union of Deists)’nin internet sitesinde bu birliğe üye olmak isteyenlerden önce Paine'in bu eserindeki öğretileri kabul etmelerini koşul koşmaktadırlar.[21]
Tanrı'nın varlığına dair felsefi argümanlar
Deist yazarlara bakıldığında genellikle benzer sebeplerden dolayı yüce bir mevcudiyet sonucuna ulaştıkları gözlenmektedir.[kaynak belirtilmeli] Bunlar sırasıyla aşağıda belirtilmiştir.
Kozmolojik Argüman: Bu argüman, ilk neden ve nedensellik kanıtıdır. Hiçbir şey, nedensiz olarak meydana gelmez. Her şeyin bir nedeni vardır; her bir neden, başka bir nedenin sonucudur. Yani var olan her şeye, kendisinden önce gelen bir şey neden olmuştur. Bu nedenlere bakarak, ilk nedene kadar ineriz ve sebebi bulunmayan Tanrıyı buluruz. Tanrı var olma sebebi bulunmayan temel tek varlıktır. Sıralamasıyla şöyledir:
Var olmaya başlamış olan her şeyin bir sebebi vardır,
Evren var olmaya adım atmıştır,
Demek ki evrenin bir nedeni vardır.
Doğa Yasası Argümanı: Bu argüman teleolojik argümanın değişik bir biçimidir. Doğa yasası argümanına nazaran doğada tutarlı ve tahmin edilebilir tabiat yasaları olduğu için, bu yasaları yürürlüğe koyan bir de yasa koyucu olması icap eder. Bu yasa koyucu da ulu bir varlıktır. Sıralamasıyla şöyledir;
Doğayı yöneten tabiat yasaları vardır,
Bütün yasaların bir de yasa koyucusu vardır,
Bu yasa koyucu ulu bir varlıktır.
Teleolojik Argüman: Ayrıca dizayn yahut tasarım argümanı da denir. Bu argüman organik dünyaya baktığımızda her şeyin kendi işlevini yerine getirecek halde en ince ayrıntısına kadar düzenlenmiş ve ayarlanmış bulunduğunu göreceğimizi belirtir. Bu da düzenleyen üstün bir varlığın kanıtıdır. Ereksel nedenselliği temele alan ve saat ile evren içinde bir analoji kuran bu delile gore, nasıl ki bir saatin varoluşu bir Saatçinin varoluşunu gerektiriyorsa, aynı şekilde maddi evrende varolan ve hepimiz için aşikâr olan seviye de parlak zeka bir yaratıcının, bireysel Saatçiden fazlaca daha bilge ve kuvvetli olan bir yaratıcının varlığını gerektirir.
Bilimsel gelişmeler
NGC 4414, Berenis'in Saçı takımyıldızı yönünde yaklaşık 62 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir çubuksuz sarmal gökada.
20. Yüzyılda kuantum kuramının gelişmesiyle birlikte fizik felsefesi belirleyici bir güncellik kazanmış, evrenin doğasının belirlenirci mi yoksa belirlenemezci mi olduğu çokça tartışılmış ve kuantum mekaniğinin değişik yorumları ortaya atılmıştır. Önbilimsel nitelikte ortaya çıkan bu yorumlar sonrasında bilimsel bilginin sentezlenmesine ve çeşitli teorilerin hem fikir deneyleriyle bununla birlikte yüksek enerjili parçacık hızlandırıcıların, dev teleskopların, dedektörlerin ve feza sondalarının kullanıldığı gözlem ve deneylerden elde edilen neticelerle matematiksel formülasyonlara oturtarak ispatlamasına önayak olmuştur.
20. Yüzyılda gelişen ilmi keşifler (1915-genel görelilik kuramı, 1929-kırmızıya kayma, 1964-kozmik mikrodalga arka plan ışıması) ışığında bildiğimiz evrenin Büyük Patlama ile bir başlangıcı olduğu kanıtlanmıştır. Kuantum mekaniğinin çoğul dünyalar yorumuna gore gerçekliğin kendisi olarak bütün evren için tek ve evrensel bir dalga fonksiyonu mevcuttur. Bu evrensel dalga fonksiyonu her şeyin dalga fonksiyonu olarak, bildiğimiz dünyamızdaki tüm olasılıkları ve hatta bunun dışında evrilmesi olası tüm dünyaları kapsamaktadır.
Günümüz ve Tanrı anlayışı
Deizmin iki ana formu vardır: Eski deizm ve modern deizm.[22] Modern deistler eski deizm inanışını, uygar felsefe ile birleştirerek günümüz bilimiyle kullanmak istemişlerdir. Bu doğrultuda da birçok yeni inanışın çıkmasına sebebiyet vermiştir. Eski deizm inanışında; Tanrı ile kişisel bir diyalog ya da karşılaşma mümkün gösterilirken günümüzde Tanrı'nın insanüstü olduğu ve Tanrı'yı anlamanın insan mantığı sınırları içinde olmadığına inanılmıştır. Başka bir biçimde ifade edilirse bu anlayışa nazaran Tanrı, Mutlak'tır; yaratılanlar ise görece ve görelidir. Dolayısıyla, görece ve göreli hiçbir varlık Mutlak'la kıyaslanamaz, oranlanamaz. Dolayısıyla, Mutlak, hiçbir şeyle, hiç bir tarzda, hiç bir yolda ilinti ve kıyas kabul etmez. O’na hiçbir değer takdir edilemez. O Mutlak olduğundan, görece ve göreli olan varlıkların sıfatlarıyla ifade edilemez. Dolayısıyla, kıyasa ve oranlamaya dayalı anlak ve kabullerine nazaran O'na yakıştırılacak bir ödat ne kadar yüksek düzeyli kabul edilirse edilsin ve ne kadar ülkü olursa olsun, O'nu ifade edemez.
Deizmde evreni bir ilk nedenin sonucu olarak evrensel kanunlar çerçevesinde yaratan Tanrı'nın, hemen sonra deterministik olarak gelişen vakalara müdahalede bulunmadığına inanılmaktadır.
Temel inançlar ve ilkeler
Deizm her ne kadar çeşitlilik içeren, geniş bir inanç olsa da bazı değişmez temel inanç ve ilkeleri vardır. Temel inançlar ve ilkeler şunlardır;
Yaratıcı bir güç inancı,
Mantığın bize doğruları öğretebileceği inancı,
Kehanetlerin, mucizelerin, dinsel dogmaların, demagojilerin ve kaynağı ilahi duyuru edilen dinlerin reddi.[23]
Deistler çoğu zaman yaratıcı gücü Tanrı olarak anlatım etmektedir.
Alt kategoriler
Deizmde evrene aşkın ve müdahale etmeyen tek tanrılı standart yalın deizm konsepti hakimdir. Fakat her inanışta olduğu gibi deizmin de zaman içinde kendi içinde farklılıklar oluşmuştur. Sonradan ortaya çıkan inançlar yahut akımlar anlam karışıklığı oluşmaması amacıyla başlarına ek veya isim getirilerek anlatılır. Bunlar pandeizm, panendeizm, polideizm, Hristiyan deizmi, felsefi deizm, bilimsel deizm, spiritüel deizm, proses deizm, hümanist deizm, birleşik deizm gibi deizmden türeyen yahut başka inançlarla birleştirilmiş alt dallardır. Ayrıca amorian deizm, pagan deizmi şeklinde deizmin birtakım minik alt kategorileri de mevcuttur.[24][25][26]
Günümüzde standart deizm konsepti haricinde etkili alt dallar şunlardır:
Pandeizm
Pandeizm evrenin bütününü Tanrı olarak kabul eder. Pandeizmde, her şey Tanrı'nın bir parçası olarak kabul edilir, Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı'dır. Pandeizme göre Tanrı'nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığı yoktur. Tanrı doğada, nesnelerde, insan dünyasında vardır. Her şey Tanrı'dır.
Panendeizm
Panendeizm, pandeizmde olduğu gibi evrenin kendisinin Tanrı bulunduğunu, pandeizmden farklı olarak ilk devindirici olan Tanrı'nın kainat ve tüm varlıkları özünden yarattığı ve evrene aşkın, evrenin farkında mutlak ve değişmez bir varlık olarak hâkim olduğu inancıdır. Panendeizm her şey Tanrı'dan sudur etmiştir. Ruhun tek amacı, oluştuğu Tanrı'ya dönmektir. Bunun da yolu tek evrensel yasa olan evrimden geçmektir. Somut anlamda Tanrı'nın bütünleştiği evrenin ve varlıkların, evrim ile diyalektik olarak değiştiği ve geliştiği, gelişimini tamamladıktan sonrasında dönüşün yine ezeli ve sonsuz olan tanrıya olacağı bu geri dönüşte tekamülünü tamamlayan ruhların da tanrıya kavuşacağına inanılır. Panendeizme gore allah, hem değişmeyen (mutlak), bununla birlikte değişendir (göreli). Hem dönemin arasında, hem dışında; hem sonlu, aynı zamanda sonsuzdur. Aynı zamanda hem tikel, hem tümel; hem neden, hem sonuçtur.
Spiritüel deizm
Spiritüel deizm içinde meditasyon, tefekkür, doğa ile birleşme, sezgi şeklinde durumları barındırır. Onlar da diğer deistler benzer biçimde Tanrı'nın evrene müdahale etmiş olduğu fikrini, dinsel dogmaları ve doğaüstü vakaları reddetmektedir. Spiritüel deizm, genel ve manevi varlığı doğada hissedilebilir tarifsiz bir Tanrı inancı ihtiva eder. Spiritüel deistler sonsuz armağan, reenkarnasyon, karma benzer biçimde inançlara haiz olabilir. Bu tür deistler literatürde "spiritüal ama dinsel değil" yahut "spiritüel ama dini yok" ifadesiyle tanımlanır.
Deistlerin tümü olmasa da bir bölümü transandantalistler benzer biçimde aşkın ülkü spiritüel durumun; fizyolojik ve empirik olduğu ve kurumlaşmış dinlerin doktrinleriyle değil yalnızca bireyin bağımsızca kendi içerisine dönmesi kanalıyla idrak edilebileceği, varolan toplumsal kurumların bireyin kendi içindeki iyiliği ayrım etmesi ve ona dönmesine engel olduğuna inanmakta, bundan dolayı kişinin kendini keşfine önem vermektedir.
Deizm ve teizm
Teizm, her şeyden önce bir allah yada tanrıların var olduğu kabulünün üzerine kurulmuş bir düşünce yapısıdır. Teist görüşte, allah veya tanrılar yaratılmamışlardır, olmuş ve olacak her şeyi bilirler, sonsuz kudrete sahiptirler, zaman ve mekandan bağımsızdırlar, malum şeyler ile benzerlikleri yoktur. Teizmde sıklıkla tanrı veya tanrıların evrenin işleyişine müdahale ettikleri inancı hakimdir. Klasik teizm, anılan özelliklere haiz tanrı veya tanrıları kabul ederek her şeyi bu referans noktasından hareket ile açıklamaya çalışır. Deist düşünceye nazaran de evren üstün, ulu bir varlık tarafından yaratılmıştır. Deizmde, teizmin aksine, Tanrı'nın evrenin işleyişine müdahale etmediği fikri hâkimdir.[27]
Başka bir anlatımla deizm, teizm ile bir yaratıcı gücün varlığını doğrulaması yönüyle uyuşur fakat deizm, teizmin Tanrı'nın insanlara peygamber ve dinler gönderdiği iddiasını kabul etmemesiyle ondan ayrılır. Teistlerin ilahilik iddiasına rağmen deistler dinlerin insan tecrübesinin ve malumat birikiminin birer ürünü olarak görmekte ve bu sebepten ötürü ilahiliklerini reddetmektedir. Ayrıca teistler deistlerden farklı olarak herhangi bir dine bağlı kimselerdir.
Türkiye ve nüfus
Deistler araştırmalarda herhangi bir dine bağlı olmayanlar kategorisi altında değerlendirilir. Dentsu'nun 2006 yılına ilişkin verilerine nazaran nüfusun %3'ü herhangi bir dine bağlı değildir.[28] Bu kısım ateistler, deistler, agnostikler ve hümanistlerden oluşmaktadır.
Bu inceleme kararı deist nüfus ile alakalı kati malumat vermemektedir. 2005 yılı Eurobarometer anketine ilişik veriler ise deist nüfus hakkında tahmin yapılmasına imkân tanımaktadır. Ankete nazaran Türkiye nüfusunun %2'si herhangi bir dine mensup olmayıp yaratıcı bir güce inanmaktadır.[29]
MAK Araştırmanın 2017 yılındaki "TÜRKİYE'DE TOPLUMUN DİNE VE DİNİ DEĞERLERE BAKIŞI" anketine nazaran Türkiye'de nüfusun %6'sı deisttir.[30]
2019 yılında OPTİMAR tarafınca yapılan araştırmaya göre ise bu oran %4.5'tir.[31]
Deistik kavramlar
Dünya Deistler Birliği tarafınca tespit edilmiş birtakım deistik kavramlara aşağıda yer verilmiştir.
Deizm: Durağan ve arasında değişiklik bulundurmayan öğretilerin, inanışların aksine, bütün insanların yapabildiklerinden daha yüce evrensel bir yaratıcı gücün varlığına yönelik ebedi inanç ile insanın doğuştan sahip olduğu aklıyla tabiat ananın ve evrendeki kanun ve tasarımın kişisel gözlemlerle onaylanıp benimsenmesidir.
İman: Deistler Yaratıcının varlığına inanmaları için "inanç"a gereksinmezler. İnanışta "inanç" değil, koşulsuz "itimat" vardır. Voltaire şöyle der: “İman nedir? Apaçık ortada olan şeye inanmak mıdır? Hayır. Bana bakılırsa apaçık ortadadır ki, varlığı lüzumlu olan, sonsuz, ulu ve akıllı bir yaratıcı vardır. Bu iman ile değil akıl ile alakalıdır."
Tanrı: Doğadaki tasarım ve kanunların kaynağı olan evrensel yaratma gücü.
Vahiy: Deizmde vahiy bulunmamakla beraber, vahiy terimine farklı anlamlar yüklendiğine rastlanır. Örneğin Thomas Paine vahyi şöyle anlatır: "Bazıları, "Tanrı kelamı yok mudur, vahiy yok mudur?" diye soracaklar belki. Ben buna evet derim, Tanrı kelamı ve vahiy vardır. Tanrı kelamı gözlemlediğimiz evrendir: Bu anlamıyla hiçbir insan icadının ne karşı çıkabileceği, ne de değiştirebileceği bir kelamdır ve Tanrı insana evrensel bir üslupla seslenmektedir. İnsan dili yerel ve değişkendir bu yüzden de değişmez ve evrensel malumat için kullanılmada yetersiz kalır."
Akıllı Tasarım: Akıllı tasarımdan kasıt doğadaki yapılardır, örneğin gözlemlenebilir olan ve akıllı bir tasarımcı gerektiren DNA’nın karmaşıklığı. Bu antet altında “YAPI”dan kastettiğimiz, bir şeylerin sonsuz bir ortaklaşa iş motifi ile planlanmasıdır.
Doğal İnanç yahut Doğal Din: Doğanın tasarımlarına, kanunlarının ve aklın uygulanmasına dayalı Tanrı inancıdır.
Felsefe: Varoluş ilkelerinin ve gerçeklerinin öğretisi, malumat yada inanış.
Mantık/Akıl: Gerçeklere dayalı mantıksal çıkarımları yada sonuçları şekillendirmede kullanılan ruhani güç.
İnanç: Sebebe, doğaya ve evrenin amacına ilişkin inançlar dizisi.
Güven: Güven, bir adamın mantık süzgecinden geçirdikten sonra başka bir insana yada başka bir şeye inanmasıdır.
Uluslararası Ateist Birliği (UAB) (İngilizce: Atheist Alliance International, AAI), kamuoyunu ateizm, sekülerizm ve benzer konularda eğitmeyi amaçlayan çeşitli örgütlerin ve bireylerin bir araya geldiği bir federasyondur. UAB 1991 yılında kurulmuştur.
İçindekiler
1 Tarihi
2 Richard Dawkins Ödülleri
3 Organizasyon üyeleri
4 Dış linkler
5 Kaynakça
Tarihi
UAB 1991 yılında Atheist Allience (Ateist Birlik) adıyla mahalli Amerikalı ateist grupların bütünleşmesi için kurulmuştur. 2001 yılında Amerikalı gruplarla birlikte internasyonal grupların da katılmasıyla ismini "Uluslararası Ateist Birliği" olarak değiştirmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında federasyon stratejik nedenlerden ötürü ABD Ateist Birliği ve internasyonal yasalara tabi Atheist Alliance International adı altında iki yapı halinde etkinliklerine sürmüştür. Yeni yapılanma 3 Haziran 2011'de İrlanda'nın Dublin kentinde kararlaştırılmıştır.[2]
Richard Dawkins Ödülleri
Richard Dawkins ödülleri, UAB tarafından her sene yazılarıyla, sanatıyla, filmleriyle veya bilimsel araştırmaları ile ateizm konusunda ismini duyurmuş bireylere verilmektedir. Ödül verilen kişiler yıllara gore aşağıdaki listededir:
2003: James Randi
2004: Ann Druyan
2005: Penn and Teller
2006: Julia Sweeney
2007: Daniel Dennett
2008: Ayaan Hirsi Ali
2009: Bill Maher
2010: Susan Jacoby
2011: Christopher Hitchens
Organizasyon üyeleri
Afganistan Afganistan
Afghans Atheists Organization
Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Afrika Cumhuriyeti
Free Society Institute
Almanya Almanya
Internationaler Bund der Konfessionslosen und Atheisten
Arjantin Arjantin
ArgAtea - Asociación Civil de Ateos en Argentina
Avustralya Avustralya
Atheist Foundation of Australia
Progressive Atheists
Avusturya Avusturya
Alliance for Humanism and Atheism
Brezilya Brezilya
Liga Humanista Secular do Brasil
Kamerun Kamerun
Le Libre Pensée Cameroun
Kanada Kanada
BC Humanist Association
Libres penseurs athées
Kamloops Centre for Rational Thought
Kolombiya Kolombiya
Organización Colombiana de Ateos
Danimarka Danimarka
Ateistisk Selskab
İspanya İspanya
Iniciativa Atea
Amerika Birleşik Devletleri ABD Birleşik Devletleri
Atheist Alliance of america (AAA)
Atheists and Other Freethinkers (AOF)
Freedom From Religion foundation
Minnesota Atheists
Finlandiya Finlandiya
Atheist Association of Finland
Gambiya Gambiya
Gambia Secular Assembly
Yunanistan Yunanistan
EΝΩΣΗ ΑΘΕΩΝ
Endonezya Endonezya
Indonesian Atheists
İzlanda İzlanda
Samfélag Trúlausra (SAMT)
İrlanda İrlanda
Atheist Ireland
Hindistan Hindistan
Atheist Centre
Lübnan Lübnan
Freethought Lebanon
Malavi Malavi
Secular Humanism Malawi
Malezya Malezya
Society of Asian Freethinkers
Malta Malta
Malta Humanist Association
Nijerya Nijerya
Nigerian Humanist Movement
Norveç Norveç
Hedningsamfunnet
Uganda Uganda
Atheist Association of Uganda
Pakistan Pakistan
Pakistani Atheists & Agnostics (PAA)
Hollanda Hollanda
Atheïstisch Verbond
Filipinler Filipinler
Philippine Atheists and Agnostics Society (PATAS)
Portekiz Porkekiz
Portal Ateu – Movimento Ateísta Português (PAMAP)
Birleşik Krallık Birleşik Krallık
Atheism UK
Council of Ex-Muslims of Britain
Rusya Rusya Federasyonu
Ассоциация Атеизма и Гуманизма России
Suriye Suriye
شبكة الملحدين السوريين
Türkiye Türkiye
Ateizm Derneği
AzerbaycanAzerbaycan
Azərbaycan Ateistlər Assosiasiyası
Apateizm (apati ve teizm kelimelerinin birleşimi), tanrıumursamazlık; herhangi bir ilaha olan inanca yada inançsızlığa karşı ilgisizliktir[1].Bir inancın, iddia veya inanç sisteminin varlığından ziyade bir tavır olarak nitelendirilir.[2][3] Apateizm tanrı varlığına veya yokluğuna yönelik bir tutumu tanımladığından hem teizmde, hem ateizmde görülebilir. Apateistler hem de tekil yada çoğul allah inancına dair herhangi bir yargıya katılıp katılmamakla ilgilenmemektedirler. Diğer bir deyişle bir apateist, tanrı(lar)ın varlığı ile ilgili sual sormanın anlam ifade etmeyen ve hayatıyla ilgisiz olduğu görüşündedir.
Apatetik agnostisizm yada pragmatik agnostisizm, herhangi bir irdelemenin allah(lar)ın varlığını destekleyen veya desteklemeyen kanıtlar sunamayacağını ve bir tanrının var olması durumunda insanların kaderi ile ilişkisi olmadığını, dolayısıyla mevcudiyet yada yokluğunun insan yaşamı üstünde tesiri olmayacağını savunur.[Not 1]
Tanrı varlığının/yokluğu hakkındaki kesin bir bilgi edinilebilmesi ihtimalinde dahi apateistlerin bu tutumu değişmez.[Not 2]
İçindekiler
1 Tarihçe
2 Yaygın apateistik argümanlar
2.1 Dini motivasyonun olmaması
2.2 Indifferentism
2.3 Kanıt yokluğu
3 Alıntılar
4 Notlar
5 Kaynakça
6 Dış bağlantılar
Tarihçe
Geçmişten bu yana, pragmatik ateizm birtakım kişiler tarafınca ahlaksızlık, bilinçli cahillik yada sorumsuzluk olarak görülmüş, apateist olduğu çıkarımında bulunulan insanların "tanrı, ahlaki değerler, sosyal sorumluluklar yokmuş benzer biçimde davrandıkları, görevlerinden kaytararak hedonizmi benimsedikleri" iddia edilmiştir. Fransız Katolik felsefeci Étienne Borne'a göre "ergonomik ateizm Tanrı'nın varlığının reddi değil, tümüyle tanrısız yaşamak anlama gelir; ahlak yasalarının mutlak geçerliliğinin reddi değil, bu yasalara isyan eden kötü ahlaktır". [Not 3]
XXI. Yüzyılda apateizme daha müspet bakmaya başlanmıştır. Gazeteci Jonathan Rauch bu konuda "Apateizm büyük bir sivil ilerleme olduğundan kutlanmalıdır. Tanrı adına sergilenmiş birçok vahşetten oluşan din hafife alınmıştır, sosyal güçlerin en bölücüsü ve en havaisi olarak varlığını sürdürmektedir. Bu yüzden apateizmin tembellik olduğu önyargısında bulunulmamalıdır. Tam aksine, dînî zihniyeti disipline etmeye çalışan kararlı bir kültürel çabanın ürünüdür ve genelde spiritüel tutkusunda uzmanlaşma yönündeki kararlı bir kişisel çabayı da içerir. Bu bir sapkınlık değil, bir kazanımdır" demiştir. [Not 4]
Yaygın apateistik argümanlar
Bir apateist bu yöndeki kararını bu perspektiflerden birine dayanarak doğrulayabilir yada birden fazlasının kombinasyonuyla inanca olan bakış açısını yaratabilir.
Dini motivasyonun olmaması
Bu apateistik argüman, ahlakın topluluk arasında var olduğunu ve insan yaşamının bir parçası olmak için din ile bağlantısının olması gerekmediğini savunur. Apateistler dinin dünyadaki çoğu insan için "konfor" sağladığının farkındadırlar; ancak ahlak değerlerinin yeterliliği için dine ihtiyaç duymaz, ancak onsuz yaşayabilirler. Bu durum "etik apateizm" olarak da bilinir. Bu görüş The Atheist Experience'ın destek sunucusu Jeff Dee tarafınca sıklıkla dile getirilir.
Indifferentism
Indifferentism (lit. Kayıtsızlık, ilgisizlik) tüm dinlerin aynı değerde olduğu görüşüdür. İngilizcede bu sözcüğün bu bağlamdaki kullanımı Kant tarafından Saf Aklın Eleştirisi isminde eserinde popülerleştirilmiştir.[Not 5] Kant'a gore bu görüş, herhangi bir felsefi pozisyonu kabul etmenin mantıksızlığını korumak için çaba sarfeden skeptisizmin uç bir noktasıdır.[Not 6] Katolik Kilisesi'ne göre ise bu şeklinde bir mutlak "indifferentism" herhangi bir görüşü kabullenme isteği ile sonuçlanır.[kaynak belirtilmeli] Bu genel anlamda ahlak göreliliği ile ilişkilendirilir.
Katolik Ansiklopedi indifferentism'i bütün ateistik, materyalistik, panteistik ve agnostik felsefelerle ve dini çoğulculuk felsefesine atfetmiştir, tıpkı Rousseau'nun benimsediği şeklinde.
Filozof Daniel Dennett, yaygın inançlara mensup insanların çoğunun ancak toplumsal katılım gösterdiği ve felsefi açıdan apateistik olduklarını varsaymaktadır.[4]
Kanıt yokluğu
Daha bilimsel bir açıdan bakan ve koşulsuz inançlılığı eleştiren bu argüman, her şeye gücü yeten allah(lar)ın, gerçekten insanların kendisine inanmasını istiyor olsalardı, insanların yorumlamasına bırakmayacağı işaretler göndererek insanlık hakkındaki planlarını (veya planlarının olmadığını) açıklayabileceklerini öne süre gelir. Onlar insanların kendilerine inanıp inanmamaları umurunda değil şeklinde göründükleri için, apateistler de iyi bir sebep bulmadıkları -ve muhtemelen öyleki bir vaka gerçekleşmediği sürece- onlara inanıp inanmamayı umursamayacaklarını söylemektedirler.
Alıntılar
XVIII. Yüzyıl Fransız filozofu Denis Diderot ateist olarak addedildiğinde tanrının var veya yok olmasının umurunda olmadığını söylemiştir. Voltaire'e yanıt olarak "Baldıranotunu maydanoz ile karıştırmamak önemlidir, bir tanrıya inanmak veya inanmamak hiç de değil" yazmıştır.[Not 7]
Jonathan Rauch apateizmi "kişinin kendi inançlarını fazlaca önemsememesi, başkalarınınkileri hiç önemsememesi" olarak tanımlamıştır.[Not 8]
Nonteizm, çoğu vakit dinsizlik anlamına gelen bir kelime olarak kullanmışsa da ancak ateistleri, agnostikleri ve agnostik ateistleri tanımlar. Anlamı en azından 'teist' olmamak kısaca bir tanrının var olup insanlara müdahale ettiğine inanmamak anlamına gelir. Tanrı'nın varlığı fikrini ne olursa olsun reddettiği için ateizm, Tanrı'nın var olup olmadığının bilinemeyeceğini öne sürdüğü için agnostisizm nonteisttir. Tanrı'nın varlığını karar veren sadece dünyaya direkt yada dinler ve peygamberler aracılığı ile müdahale ettiğini reddeden deizm, bir tanrının var olduğu fikrini ihtiva ettiği için nonteist değildir, buna rağmen 1998 tarihli Baker Encyclopedia of Christian Apologetics'te nonteizm sınıfında olduğuna işaret edildi.[1]
Budizm, bir tanrının var olduğunu reddetse de reenkarnasyon ve Buda'nın mucizevi işler yapabilen bir şaman olduğu inancı nedeniyle nonteist değildir. Nonteizm bunları reddeder. 2011 yılı itibarıyla dünyada ortalama olarak 1.1 milyar (1.100.000.000) insan nonteisttir.[2] 2015 yılından itibaren bu rakam 1.5 milyar (1.500.000.000) olmuştur.[3] Nonteistler, Hristiyanlar ve Müslümanlardan sonraki en büyük topluluktur.[4]
Ayrıca bakınız
Nonteistler listesi
Ateizm
Agnostik ateizm
Agnostisizm
Seküler hümanizm
Maddecilik
"Türk ateistler" kategorisindeki sayfalar
Bu kategoride toplam 34 sayfa bulunmaktadır ve şu anda bunların 34 tanesi görülmektedir.
A
Abdullah Cevdet
Abdullah Rıza Ergüven
Adalet Ağaoğlu
Ahmet Arslan (akademisyen)
Ali Nesin
Arif Tekin
İlhan Arsel
Ayşe Hür
B
Barbaros Şansal
Pelin Batu
Bedri Baykam
Behice Boran
C
Can Yücel
D
Ali Demirsoy
E
Ebru Umar
Erdoğan Aydın
F
Faik Bulut
Fazıl Say
Fikret Kızılok
G
Gün Zileli
H
Halil Berktay
İ
İbrahim Kaypakkaya
L
Lari Mehmed
M
Mîna Urgan
Murat Belge
N
Aziz Nesin
P
Cevad Prekazi
S
İlyas Salman
Serra Yılmaz
Sevan Nişanyan
Ş
Celâl Şengör
T
Taner Edis
Turan Dursun
U
Uğur Uluocak
Agnostisizm (Türkçede ara sıra bilinemezcilik de denir),[1] en yaygın ve bilinen tanımıyla, allah veya ilahi varlıkların bilinemez yada varlığı ile birlikte yokluğunun da kanıtlanamaz bulunduğunu korumak için çaba sarfeden bir felsefi görüştür. Agnostik düşünce, agnostik teizm ve agnostik ateizm örneklerinde olduğu gibi değişik felsefi düşüncelerle iç içe geçebilir. Bununla beraber agnostik felsefe varsayımların, özellikle tanrı gibi daha yüksek bir otoritenin varlığına yada yokluğuna ait teolojik varsayımların bilimsel olarak hiç bir zaman açıklanamayacağı görüşündedir.[2][3] Bu düşünce akımının destekçilerine agnostik (yada bilinemezci) denir. Agnostisizm kendi arasında de farklı görüşlere ayrılır.
Bilinen tanımların birincisi, "Tanrı'nın ve ruhani, metafizik ve doğaüstü bir varlığın veya varlıkların ilmi olarak hiçbir zaman kanıtlanamayacağını ve gözlemlenemedikleri için hiçbir zaman bilinemeyeceğini korumak için çaba sarfeden bir görüştür."[4] şeklindeyken ikincisi, "İnsan aklının, Tanrı'nın var olduğu inancını yada Tanrı'nın olmadığı inancını haklı çıkarmak için yeterli rasyonel gerekçeler sağlayamadığının öğretisidir."[3] ve üçüncüsü, "maddesel fenomenlerin ötesinde herhangi bir varlığın veya 'varoluşsal ilk neden'in hiçbir zaman bilinemeyeceği ve bu nedenle de bilinemeyecek şeyin de üzerine yoğunluk vermenin gereksiz olduğunun doktrini veya öğretisidir."[3] şeklindedir.
İçindekiler
1 Tarihçe
2 Agnostisizmin tanımı
2.1 Etimolojisi
3 Farklı agnostik düşünceler
3.1 Agnostik teizm
3.2 Agnostik ateizm
3.3 Zayıf agnostisizm
4 Ayrıca bakınız
5 Kaynakça
Tarihçe
İlk kez 1869'da İngiliz biyolog Thomas Henry Huxley agnostik kavramını kullandı. Huxley,
"Bu basitçe bir adamın, bilmek yada inanmak konusunda bilimsel bir temeli olmadığını, yani bildiğini veya inandığını söylemeyeceği demektir."
diyerek Agnostisizm'i özetlemiştir. Bununla beraber eski zamanlardaki filozoflar, herhangi bir ölüm sonrası ömür hakkındaki agnostisizm ifade eden, MÖ 5. Yüzyıldan kalma bir Hint filozofu Sanjaya Belatthaputta şeklinde agnostik bakış açısını destekleyen yazılar yazmışlardı ve 5. Yüzyılda Protagoras "Tanrıların" varlığı hakkındaki agnostisizm anlatım eden ilk Yunan filozofudur.[5][6][7]
Agnostisizmin tanımı
Agnostisizm, ateizm ile aynı şey değildir.[8] Ateizm, tanrının var olmadığını veya var olmayacağını savunur.[9] Fakat agnostisizm, tanrının var olup olmadığının bilinmediğini veya hiç bilinemeyeceğini savunur.[10] Demografik araştırmalar için ise ateizm ve agnostisizm, diğer bütün dinsiz felsefelerle aynı kategoridedir.[11] Bazı kaynaklar ise agnostisizmi "tarafsızlık" olarak açıklar.[12] T. H. Huxley ise agnostisizm hakkındaki şunları söylemiştir:
« Agnostisizm bir inanç değildir; ancak özü tek bir dinç uygulamaya yatan bir metottur. Bu ilke kesinlikle akıl olarak gösterilebilir; ancak sonuçlar kanıtlanmış yada kanıtlanabilir denebilecek kadar kati gösterilmemelidir.[13] »
Etimolojisi
"Agnostik" sözcüğü Eski Yunanca negatif öneki olan "an+" ve tekrar aynı dilden "bilen, bilgisi olan" anlamına gelen "gnōstikós (γνωστικός)" sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.[14] Anlamı kabaca "bilgisi olmayan" anlamına gelir. Bu sözcük ise tekrar Eski Yunanca "bilmek" anlamına gelen "gignōskō, gnō- (γιγνωσκω, γνω-)" sözcüğünden türemiştir.[14] İlk kullanması T. H. Huxley tarafınca 1869 yılında gerçekleştirilmiş ve Türkçeye Fransızca "agnostique" sözcüğünden geçmiştir.[14]
Agnostisizm (Fr. Agnosticisme, İng. Agnosticism) bilinemezcilik anlama gelir. En sık kullanım biçimi dini inançlara agnostik yaklaşımdır. Bertrand Russell'ın tanım etmiş olduğu agnostik bakış açısına göre, Tanrı'nın varlığı ve dünya sonrası hayat ile alakalı mevcut dinlerin öne sürdüğü iddiaların günümüzde doğrulanması mümkün değildir. Dolayısıyla herhangi bir dine mensup olmak anlamsız görülebilir. Diğer taraftan agnostisizm, kendini "Tanrı kesinlikle yoktur" diyen ateizmden de ayrı tutar.
Farklı agnostik düşünceler
Agnostik teizm
Ana madde: Agnostik teizm
Agnostik teizm, bir yaratıcının var olma ihtimalini daha yüksek bulan ve yaratıcının varlığına razı gelen ama yaratıcının var bulunduğunun kanıtlanmasının mümkün olmadığını karar veren bir felsefi görüştür. Bir deist şahıs, yaratıcının varlığının akıl ve rasat yöntemiyle anlaşabileceğini söyler ama agnostik teist ise yaratıcının varlığının bilinmesinin hiç bir yolunun olmadığını fakat yaratıcının var olduğunu söyler.
Agnostik ateizm
Ana madde: Agnostik ateizm
Agnostik ateizm, bir yaratıcının var olmadığını düşünen fakat yaratıcının yokluğunun kati olarak bilinemeyeceğini savunan felsefi bir görüştür. Bir agnostik ateist yaratıcının yokluğuna dair net olarak bir yorumda bulunmaz.
Zayıf agnostisizm
Zayıf agnostisizm herhangi bir yaratıcının varlığının veya yokluğunun şu anda bilinmediğini sadece tümüyle kim bilir olmadığını savunur; bu nedenle kişi herhangi bir kanıt öne sürülene kadar bir yargıda bulunmaz.[15][16][17]
Ayrıca bakınız
Agnostikler listesi
Ateizm
Septisizm
Teizm
Deizm
Apateizm
Panteizm
Gnostisizm
Yeni Ateizm (militan ateizm yada köktenci ateizm olarak da bilinir)[1][2][3][4], bazı yirmi birinci çağ ateistleri tarafından ileri sürülen bir akımdır.[5] Bu çağdaş ateizm ve laiklik akımı, din eleştirmenleri olarak da malum, batıl inanç, din ve usdışılıkçılık benzer biçimde görüşlerin anlayışla karşılanmaması icap ettiğini; tam bilakis, özellikle de bunların etkilerinin devlet, eğitim ve politikada hissedildiği her dönemde bunlarla mücadele edilmesi, bunların eleştirilmesi ve yalanlarının açığa çıkarılması gerektiğini düşünen bir grup yazar ve düşünür tarafından savunulmaktadır.[6][7] "Yeni Ateizm" terimi, Gary Wolf tarafından 2006 yılında Wired dergisinde piyasaya çıkan bir makalede ilk kez kullanılmıştır.[8]
Yeni Ateizm sıklıkla laik hümanizm ve antiteizm gibi akımlardan temel alır ve bunların temel ilkeleri ile örtüşür. Özellikle de evlatların endoktrinasyonu (telkini) ve doğaüstü iddialar üzerine kurulu ideolojilerin yayılması konusundaki eleştirileri bakımından bu akımlarla benzerlikleri görülebilir.
İçindekiler
1 Tarih
1.1 Erken Tarihi
1.2 Yakın Tarih
2 Önde Gelen İsimler
2.1 "Mahşerin Dört Atlısı"
2.2 Diğerleri
3 Perspektif
3.1 Dinin bilimsel olarak test edilmesi
3.2 Mantığa dayalı argümanlar
3.3 Örtüşmeyen Alanlar ile alakalı görüşler
3.4 Bilim ve ahlak
3.5 Yeni Ateizm'in siyaseti
4 Eleştiriler
5 Önemli yayınlar
6 Kaynakça
Tarih
Erken Tarihi
İnançlı bir Hristiyan ve Charles Darwin'in evrim teorisinin ilk destekçilerinden olan Harvard botanikçisi Asa Gray, 1868 yılında daha "materyalist" olan İngiltere'deki Darwincileri "İngiliz-materyalist-pozitivist düşünce çizgisinde" olmakla eleştirdi.[9] Darwin'in destekçisi Thomas Huxley, açık bir şüpheciydi ve kendisinin biyografisini yazan Janet Browne şu şekilde tanım ediyordu:
Huxley, mucizeler ve ruhun varlığına karşı saldırı halindeydi. Birkaç ay sonrasında, "ne dindar ne de dinsiz olan, bilgi çerçevesinde mantıklı bir şekilde her şeyi sorgulamakta özgür, saf mantık felsefecisi birey" olarak tanımlanabilecek kendi pozisyonunu tanımlamak için "agnostik" sözcüğünü icat edecekti [...] Bu terim ona uydu [...] ve diğer özgür düşünceli, mantıkçı şüphecilerin dikkatini çekti. Bu sayede 19. Yüzyılın son birkaç on yılındaki ilmi rasyonalizmin özellikle aktif bir parçası haline geldi. [...] Huxley'in elinde agnostisizm, öteki herhangi bir şey gibi bir öğreti haline geldi - şüphecilik dinine dönüştü. Huxley, agnostisizmi bir mezhep olarak kullandı; öyle ki bu fikir onu piskopos ve başpiskoposlardan bile daha üst bir ahlaki düzleme yerleştiriyordu. Buna rağmen elimizdeki bütün kanıtlar, Huxley'in düpedüz ateizmi kabullenmeyi reddedişinde içten ve dürüst bulunduğunu gösteriyor. Bir "yalancı" olmayı reddetti. Ona bakılırsa, ruhani alanı didik didik sorgulamak, kör bir halde inanmaktan veya inanmamaktan daha üst düzey bir çabayı icap ediyordu. Charles Kingsley'e 1860 yılında şu şekilde demişti: "Derin bir din algısı, teolojinin tamamen var olmamasıyla uyumludur." Spectator dergisi ona "Papa Huxley" adını takmıştı. Bu isim, ona yapışıp kaldı. —Janet Browne[10]
Yakın Tarih
Sam Harris tarafından yazılan ve 2004 yılında yayınlandıktan sonrasında Amerika'de fazlaca satanlar listesine giren, dilimize İnancın Sonu: İnanç ve Mantığın Kafa Kafaya Çarpışması olarak çevrilen kitap, bundan sonraki birkaç yılda fazlaca sayıda popüler ateist yazarın kitabına öncülük etti.[11] Harris'i motive eden 11 Eylül saldırıları, İslam'ın doğrudan eleştiri oklarına maruz kalmasına neden olsa da, Harris kitabında Hristiyanlık ve Yahudilik dinlerini de doğrudan eleştirdi.[12] Bundan iki yıl sonrasında Harris, Hristiyan Bir Topluma Mektup başlıklı bir kitap yazarak, Hristiyanlık'ı doğrudan ve sert bir şekilde eleştirdi.[13] Ayrıca, 2006 senesinde gösterilen Tüm Kötülüklerin Anası? Başlıklı belgeseli ondan sonra Tanrı Yanılgısı isminde meşhur kitabını yayınlayan Richard Dawkins, 51 hafta boyunca New York Times'ın en oldukca satanlar listesinde yer aldı.[14]
2010 yılında "Neden Yeni Atizme İnanmıyorum" başlıklı bir köşe yazısı yazan Tom Flynn, "Yeni Ateizm" akımının ne yeni ne de bir akım bulunduğunu ileri sürdü. Yeni olan şeyin, büyük yayınevlerinin ateist içerikli metinleri yayınlaması, bunların milyonlarca şahıs tarafından okunması ve hatta bu kitapların oldukca satanlar listesine girmesi bulunduğunu belirtti.[15]
Önde Gelen İsimler
"Mahşerin Dört Atlısı"
"Mahşerin Dört Atlısı", saat yönünde, sol üstten başlayarak: Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Daniel Dennett, Sam Harris.
Dawkins şu şekilde diyor: "Tarih süresince birçok camianın bugüne dek inandığı birçok tanrıyı düşünecek olursak herkes aslında ateistiz. Bazılarımız, sadece 1 tane fazla tanrıya inanmıyor."[16]
30 Eylül 2007'de önde gelen dört ateist (Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens ve Daniel Dennett), Hitchens'ın Washington, D.C.'deki evinde, iki saatlik ve moderatörsüz, özel bir tartışma için bir araya geldiler. Tartışma kaydedildi ve "Mahşerin Dört Atlısı" başlığıyla yayınlandı.[17] 2010 senesinde Christopher Hitchens vs Dinesh D'Souza arasında yaşanmış olan "Tanrı Tartışması"nda bu dört erkeğe "Kıyamet-Dışının Dört Atlısı" dendi.[18] Bu kinaye, İncil'in Vahiy Kitabı'nda lafı edilen Mahşerin Dört Atlısı anlatısından gelmektedir.[19] Bu dörtlü, onları aşağılama amacıyla "Evanjelist Ateistler" olarak da anılmaktadır.[20]
Sam Harris, en fazlaca satanlar listesine giren İnancın Sonu, Hıristiyan Bir Topluma Mektup, Ahlakî Düzlem ve Uyanış: Dinsiz Bir Ruhaniyetin El Kitabı benzer biçimde kitapların yanı sıra, ilk etapta e-kitap olarak basılan Özgür İrade[21] ve Yalan Söyleme Sanatı[22] benzer biçimde eserlerin yazarıdır. Harris, Mantık Projesi'nin eş kurucularındandır.
Richard Dawkins, Tanrı Yanılgısı[23] adlı kitabın yazarıdır. Bu kitabın içinde ne olduğu, yazımından ilkin Kanal 4'te Tüm Kötülüklerin Anası? Başlığıyla belgesel olarak yayınlanmıştır. Dawkins, Richard Dawkins Mantık ve Bilim Vakfı'nın kurucusudur. Şöyle yazıyor: "Bu arada ben, mahşerin dört atlısı etiketine karşı çıkmıyorum. Sadece 'yeni ateist' sözünden pek coşku duymuyorum: Bu tarif bana, bizim önceki ateistlerden tam olarak ne açıdan ayrıldığımız mevzusunda net gelmiyor."[24]
Christopher Hitchens, Tanrı Harika Değildir[25] kitabının yazarıdır ve Dış Politika ile Prospect Dergisi tarafından "En İyi 100 Kamu Entelektüeli"nden biri olarak seçilmiştir. Ayrıca Hitchens, Amerikan Seküler Koalisyonu haber alma kurulunda vazife almıştır. 2010 senesinde Hitch-22 başlığıyla anılarını yayınlamıştır. "Hitch-22" adı, Hitchens'ın yakın arkadaşı Salman Rüşdi tarafınca ona verilen bir lakaptır. Hitchens, dostu Rüşdi'yi Şeytanî Ayetler tartışması boyunca yılmaksızın desteklemiştir.[26] Bu anıların yayınlanmasından kısa bir süre sonra Hitchens'a yiyecek borusu kanseri teşhisi konulmuştur. Hastalık, Aralık 2011'de ölümüne sebep olmuştur.[27] Ölümü öncesinde Hitchens, bir takım denemesini ve makalesini Tartışmalı başlıklı kitabında yayınlamıştır.[28] Ölümü sonrasındaysa Ölümlülük başlığıyla bunun kısa bir versiyonu yayınlanmıştır.[29] Bu yayınlar ve kamuya aleni olarak verdiği sayısız sunum, Hitchens'a hastalığı esnasında bile yılmaz bir ateizm savunusu platformu vermiştir. Hatta bu konuşmalarında özellikle de ölüm döşeğindeki insanlara dair kültürden bahsetmiş, ölüme yakın insanları dine döndürme çabalarını eleştirmiş ve bu girişimleri "zevksizlik" olarak değerlendirmiştir.[30][31]
Daniel Dennett, Darwin'in Tehlikeli Fikri,[32] Büyüyü Bozmak[33] benzer biçimde birçok kitabın yazarıdır. Ayrıca Ruhban Sınıfı Projesi'nin açık bir destekçisidir.[34] Bu proje, Amerika'de bulunup da artık Tanrı'ya inanmayan, bu nedenle cemiyetlerinden dışlanan din insanlarına yardımcı olma amacıyla kurulmuştur.[35]
"Mahşerin Dört Atlısı" videosu, internetten ücretsiz bir şekilde iki bölümde izlenebilir: Bölüm 1 11 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bölüm 2 11 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Diğerleri
Hitchens'ın ölümünden sonra Ayaan Hirsi Ali (kendisi, Hitchens'ın alınması beklenen 2012 Uluslararası Ateist Kongresi'ne katılmıştı), "artı bir atlı-kadın" olarak anılmaya başlandı. Çünkü aslen Ali de 2007'deki "atlılar" toplantısına çayır edilmiş; sadece son anda iptal etmek zorunda kalmıştı.[36] Hirsi Ali, Mogadişu, Somali'de doğdu ve 1992'de Hollanda'ya firar etti. Kaçma sebebi, görücü usulü evlilikti.[37] Sonrasında Hollanda politikasıyla ilgilenmeye başladı, dini reddetti ve İslami ideolojiye karşı kuvvetli bir ses haline geldi. Özellikle de hanımlarla alakalı emekler yürüttü. Bu alandaki çalışmalarının cevabında Kafir ve Kafesteki Bakire kitaplarını yazdı.[38] Hirsi Ali, sonradan Teslimiyet isimli filmin yapımında vazife aldı. Bu film nedeniyle arkadaşı Theo Van Gogh öldürüldü ve cesedinin göğsüne Hirsi Ali için bir ölüm tehdidi mesajı iğnelenerek bırakıldı.[39] Bu nedenle Hirsi Ali ABD Birleşik Devletleri'ne göç etti ve orada saklanmaya başladı. Şu anda da orada yaşamakta ve İslam'ın en güçlü eleştirmenlerinden biri olarak yaşamına devam etmektedir.[40] Ayrıca hanımlara İslamî doktrin altında ve İslamî toplum yaşantısında iyi mi davranıldığı konusundaki çalışmalarını sürdürmektedir.[41] Bunun yanı sıra kuvvetli bir ifade özgürlüğü ve rencide (hakaret) etme özgürlüğü savunucusudur.[42][43]
"Mahşerin Dört Atlısı" emsalsiz bir halde ateizmin en önde gelen savunucuları olsa da, birçok diğer güncel ve mühim ateist de bu akımı desteklemektedir. Bunlar içinde bulunan bazıları: Lawrence M. Krauss (fizikçi, kozmolog, ve Hiç Yoktan Bir Evren'in yazarı),[44] Jerry Coyne (biyolog ve Evrim Neden Gerçektir?[45] kitabının ve onun tamamlayıcısı olan, muhteviyatında özellikle polemiklere ve dinî meselelere yer verdiği blogun yazarı,[46]), Steven Pinker (bilişsel bilim insanı, dilbilimci, psikolog ve yazar),[47] Aron Ra (Amerikan Ateistler Birliği'nin başkanı), Michel Onfray (felsefeci ve Ateist Manifesto: Hıristiyanlık, Yahudilik ve İslam'a Karşı Dava başlıklı kitabın yazarı), Rebecca Goldstein (bilim filozofu ve Tanrı'nın Varlığı'na Dair 36 Kanıt: Bir Kurgu başlıklı kitabın yazarı), A. C. Grayling ("Yeni Ateizm'in Beşinci Atlısı" olarak malum filozof), Dan Barker (eski bakan ve ateist aktivist, Dinlerden Özgürlük Vakfı'nın kurucusu),[48] John W. Bush (eski bakan ve muhtelif din felsefesi kitaplarının yazarı), Greta Christina (Ateistler Neden Bu Kadar Öfkeli? Kitabının yazarı),[49] James Randi (paranormal iddiaları çürütmekle uğraşan eski bir illüzyonist),[50] Michael Shermer (ünlü kuşkucu ve Neden İnsanlar Tuhaf Şeylere İnanır? Başlıklı kitabın yazarı),[51] David Silverman (Amerikalı Ateistler'in başkanı ve Tanrı'yla Mücadele: Dindar Bir Dünyada Ateist Manifesto başlıklı kitabın yazarı), İbn Warraq (Neden Bir Müslüman Değilim? Başlıklı kitabın yazarı),[52] Matt Dillahunty (Austin temelli internet ve kablolu TV yayını Ateist Deneyimi'nin sunucusu)[53] ve Bill Maher (yazar ve 2008'de gösterilen Religulous başlıklı belgeselin başrol oyuncusu).[54]
Perspektif
Birçok çağdaş ateistin makale dili ilmi bir dile dayanmaktadır. Bilimin din ile ilgisiz bulunduğunu, hatta "Tanrı" konseptiyle baş edemeyeceğini korumak için çaba sarfeden, kendilerinden önce gelen ateist yazarların aksine, Dawkins tam tersini savunmaktadır. Ona bakılırsa "Tanrı Hipotezi", geçerli bir bilimsel hipotezdir.[55] Bu hipotezin fiziksel evrende tesirleri vardır ve diğer birçok hipotez şeklinde test edilebilir ve yanlışlanabilir. Victor Stenger gibi bazı öteki çağdaş ateistler ise İbrahimî Tanrı'nın ilmi bir hipotez bulunduğunu ve bilimin standart metotları ile sınanabileceğini savunmaktadır. Hem Dawkins, bununla birlikte Stenger laf mevzusu hipotezin bilimin bu testlerinin hiçbirini geçemediği kararına varmaktadırlar.[56] Dolayısıyla, natüralizmin evrende gözlediğimiz, en uzak galaksilerden yaşamın kökenine kadar, türlerin çeşitliliğinden beynin ve bilincin iyi mi çalıştığına kadar, her şeyi açıklamak için ehil bulunduğunu ileri sürmektedirler. Onların iddiasına göre bu açıklamaların hiçbir noktasında, gerçekliği idrak etmek için Tanrı fikrini yada doğaüstü herhangi bir iddiayı ileri sürmeye gerek yoktur.
Dinin bilimsel olarak test edilmesi
Dinî inanca haiz olmayanlar, birçok dinî ve doğaüstü iddianın (mesela İsa'nın bakireden doğumu yahut ölümden sonrasında ömür benzer biçimde) doğa dahilinde incelenebilecek bilimsel argümanlar bulunduğunu ileri sürmektedirler. Onlara, deistlere ve ilerici dindarlık akımından olanlara bakılırsa bu tip dinî argümanlar "değerler" yada "ahlak" ile ilgili anlatılar değil, bilimsel olarak araştırılması gereken iddialardır.[57] Rasyonalistler, bilimin bu tip doğaüstü iddiaların hepsini olmasa bile bir kısmını inceleyebileceğini düşünmektedirler.[58] Mayo Kliniği ve Duke Üniversitesi benzer biçimde kurumlar, duanın iyileştirici gücüne dair ampirik kanıtlar bulmak için araştırmalar yürütmektedir.[59] Stenger'a bakılırsa bu deneyler, bu tip duaların herhangi bir işe yaradığına dair hiç bir delil bulamamıştır.[60]
Mantığa dayalı argümanlar
Stenger Başarısız Hipotez: Tanrı başlıklı kitabında, Tanrı'nın mutlak bilgili, mutlak iyi ve mutlak kudretli niteliklerinin (Stenger bunlara kısaca 3M demektedir) mantık çerçevesinde var olamayacağını savunmaktadır.[61] Tanrı'nın varlığına ve ona has özelliklere dair benzer bazı mantıksal çürütmeler, Michael Martin ve Ricki Monnier'in Tanrı'nın İmkansızlığı[62] kitabında bulunabilir. Benzer şekilde, Theodore M. Drange'ın "Uyumsuz Özellikler Argümanı" başlıklı makalesinde de bu tip çürütmeler bulunabilir.[63]
Örtüşmeyen Alanlar hakkında görüşler
Richard Dawkins, bilim ve dinin aslen çatışmadığı konusundaki bağdaştırmacı görüşü bilhassa eleştirmektedir. Örneğin, İbrahimî dinlerin durmaksızın bilimsel meselelerle ilgilendiğine dikkat çekmektedir. 1998 yılında Özgür Sorgu dergisinde yayınladığı makalesinde ve 2006 senesinde yayınladığı Tanrı Yanılgısı'nda Dawkins, Stephen Jay Gould tarafınca savunulan ve bilim ile dinin aslına bakarsak "Birbiriyle Örtüşmeyen Alanlar" olduğu yönündeki görüşüne katılmadığını ifade etmiştir. Gould'a nazaran bilim ve dinin her ikisi de "birbirlerinin öğretilerini müsait araçlar kullanarak ele alan ve bu biçimde çözüm arayışına giren alanlar"dır. Gould'un tezinde bilim ve din, kendilerine has ve birbiriyle örtüşmeyen alanlarına özgü kalmalıdır. Bilim, deneysel dünyayla ilgilidir. Bu hayattaki gözlemleri tanımlamak için geliştirilen teorilerle ilgilenir. Din ise nihai anlam ve ahlaki kıymet şeklinde kavramlarla ilgilenir. Dawkins, bu görüşün bilim ve dinin kesişimindeki deneysel gerçekleri açıklayamadığını iddia etmektedir. Şöyle söyler: "Gould ve diğerlerinin yapmış olduğu benzer biçimde, dinin kendisini bilimin alanından uzak tuttuğunu, kendisini terbiye ve değerlere sınırladığını savlamak tamamen gerçek dışıdır. Doğaüstü varlıkların var olduğu bir evren, bunların olmadığı bir evrene kıyasla kökten ve nitel biçimde farklı olacaktır. Aradaki fark, kaçınılmaz olarak, bilimsel bir farklılıktır. Dinler, bu tip şeylerin var olduğunu iddia ederler. Bu, bilimsel bir iddiadır."
Bilim ve terbiye
Sam Harris tarafınca popülerleştirilen bir görüş, bilim ve dolayısıyla şu anda bilinmeyen, objektif gerçekler, insan ahlakını küresel bir biçimde yönlendirebilir. Harris'in Ahlaki Düzlem [64] kitabında ve ona eşlik eden TED hitabı olan Bilim, Ahlaki Değerlere Nasıl Yön Verebilir başlıklı konuşmasında, [65] insanların refahının ve tam tersi biçimde, acı çekmesinin, bir düzlem olarak düşünülebileceğini ileri devam eder. Bu düzlem içerisinde tepeler ve vadiler vardır. Bunların her biri, insanî deneyimlerimizin değişik uçlarını temsil eder. Bunlar, refahın objektif durumlarıdır.
Yeni Ateizm'in siyaseti
Yeni Ateizm, siyaset ile muhtelif şekillerde ilgilenmektedir. Bunlar içinde dinin kamusal alandaki tesirini azaltmaya yönelik, ateizmin halk arasındaki kabulünü arttıracak kültürel değişime yönelik ve "ateist kimliği"ne yönelik girişimler bulunmaktadır. Yeni ateistler arasındaki içsel stratejik ayrımlar ve bu hareketlerin cinsiyet ve ırk bakımından çeşitliliği de dikkat çekicidir.[66]
Eleştiriler
Edward Feser, kitabı Son Batıl'da, Aristo ve Thomas Aquinas'tan argümanlar kullanarak Yeni Ateizm'e karşı çıkmıştır.[67] Feser'e nazaran Aristo-Thomistic metafiziğe bakılırsa Tanrı var olmak zorundadır, insan ruhu ölümsüzdür ve insanlığın en üstün amacı Tanrı'yı bilmek (ve dolayısıyla ahlakı temellendirmek) olmalıdır. Feser, bilimin Aristocu metafiziği hiç bir vakit yanlışlamadığını; bunun yerine modern felsefecilerin hüsnükuruntu ile bunu reddettiğini belirtmiştir. İlerleyen bölümlerde Feser bilimcilik ve materyalizmin tutarsız ve kendisiyle tutarsız temeller üstüne inşa edildiğini ve bu durumun absürt sonuçlara neden olduğunu ileri sürmektedir.
Kardinal William Levada, Yeni Ateizm'in kilisenin doktrinlerini hatalı bir halde yansıttığını düşünmektedir.[68] Kardinal Walter Kasper, Yeni Ateizm'i "öfkeli" olarak tanımlamıştır ve Hristiyanlara karşı meydana getirilen ayrımcılığın ana kaynağı olduğunu söylemiştir.[69] Bir Salon röportajında Chris Hedges, Yeni Ateizm propagandasının Hristiyan sağ propaganda kadar ekstrem bulunduğunu ileri süre gelmiştir.[70]
İlahiyatçı Jeffrey Robbins ve Christopher Rodkey, bu sorunu "yeni ateizmin evanjelik doğası, iyi bir haberleri olduğunu iddia etmektedir ve olabildiğince fazla insanı her ne pahasına olursa olsun kendi taraflarına çekmeye iş koşturmacasındadır" gibi tanımlamışlardır. İkili, yeni ateizm ile evanjelik Hristiyanlık arasında benzerlikler olduğunu belirtmişler ve her ikisinin de "hiç bir büyüme kaydetmeksizin, iki uç fikir arasında sonsuz bir çatışma yaratma ardında bulunduğunu" söylemişlerdir.[71] Sosyolog William Stahl, "Şu anda mevcud tartışma ile alakalı olarak çarpıcı olan şey, Yeni Ateistlerin çoğunlukla köktendincilerin ayna görüntüsü şeklinde davranmalarıdır." demiştir.[72]
Ateist filozof Michael Ruse, Richard Dawkins'in, dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir okul veya üniversitede verilen "din" ve "felsefe" mevzusundaki giriş düzeyindeki derslerden bile geçemeyeceğini iddia etmektedir.[73][74] Ruse, kendisinin "lanet bir yıkım" olarak tanımladığı Yeni Ateizm'in, ateistler içinde yer edinen profesyonel bir bilim felsefecisi olarak kendisini utandırdığını belirtmektedir. Yeni Ateizm'in bilime ve genel hatlarıyla akademiye "büyük bir sadakatsizlik" olduğunu söylemektedir.
Torontolu gazeteci Glenn Greenwald ve Orta Doğulu yorumcu Murtaza Hussain, Salon köşe yazarı Nathan Lean, Wade Jacoby ve Hakan Yavuz gibi akademisyenler ve din tarihçisi William Emilsen Yeni Ateizm'i "islamofobi" ile suçlamıştır.[75][76][77][78] Wade Jacoby ve Hakan Yavuz, "Richard Dawkins, Sam Harris ve Christopher Hitchens gibi bir öbek 'yeni ateistin', Samuel Huntington'ın 'medeniyetler çatışması' teorisi olarak tanımlanan politik mücadeleyi tetiklediğini" belirtmişlerdir. Onlara nazaran bu, Müslüman toplumlara yönelik incelemelerde islamofobiye niçin olmaktadır. William W. Emilson, "yeni ateistlerde 'yeni' olan şeyin öfkeli yazım tarzları veya aşırı popülerlikleri veya dine bilimsel yaklaşımları olmadığını, daha ziyade sadece militan İslamizm yerine, dinin genel eleştirisi ismi altında İslam'ın kendisine saldırı aracı" bulunduğunu yazmıştır. Murtaza Hussain, Yeni Ateist akımındaki başı çeken adların "ilmi saygınlıktan çıkarak günümüzün politik olarak kullanışlı bağnazlığının sınırlarına girdiklerini" belirtmiştir.[79]
Özgür Sorgu'nın baş editörü, Prometheus Kitaplığı kurucusu ve "seküler hümanizm" kurucusu olarak anılan Paul Kurtz, birçok yeni ateisti eleştirmiştir. Şöyle diyor: "Onları ateist köktenciler olarak görüyorum. Ne yazık ki din karşıtılar ve kötücüller. Şunu söylemek icap eder ki, çok iyi ateistler ve çok kesin insanoğlu. Ancak onlarda bu agresif ve militan bir ateizm fazı bulunuyor ve bu, iyilikten fazlaca kötülüğe neden oluyor."
Büyük Ortaklık: Bilim, Din ve Anlam Arayışı kitabının yazarı Jonathan Sacks, "Kötü dinin ilacı iyi bir din anlayışı yerine, dinsizlik sanıyorlar." demiştir. Şöyle yazıyor:
“ Atheism deserves better than the new atheists whose methodology consists of criticizing religion without understanding it, quoting texts without contexts, taking exceptions as the rule, confusing folk belief with reflective theology, abusing, mocking, ridiculing, caricaturing, and demonizing religious faith and holding it responsible for the great crimes against humanity. Religion özgü done harm; I acknowledge that. But the cure for bad religion is good religion, not no religion, just as the cure for bad science is good science, not the abandonment of science.[80] ”
Filozof Massimo Pigliucci, yeni ateist hareketinin ona göre temelsiz olan bilimcilik akımı ile örtüştüğünü düşünmektedir. Şöyle yazıyor: "Benim karşı çıktığım şey, birçok Yeni Ateist içinde bulunan, bilimin tanımını 'gerçeklerle ilgilenen herhangi bir şey' olarak genişletmeleridir. Bana göre, aralarında var olan profesyonel filozoflar haricinde birçok Yeni Ateist, felsefenin ilmi sahalarda bir adet bile yazı okumadığını düşünmektedir. Ben, bir ihtimal biraz da ileri giderek, Yeni Ateizm akımının liderlerinin birçoğunu (ve dolayısıyla takipçilerinin de birçoğunu) anti-entelektüelizm ile suçlayacağım. Bunun işaretlerinden birisi, entelektüel arayışın bir öteki önemli sahasının önemine, değerine ve metotlarına duydukları saygısızlıktır."[81]
Önemli yayınlar
Why People Believe Weird Things: Pseudoscience, Superstition, and Other Confusions of Our Time by Michael Shermer (1997, republished in 2002)
The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason by Sam Harris (2004)
Atheist Manifesto: The Case Against Christianity, Judaism, and Islam by Michel Onfray (2005)
The Caged Virgin: An Emancipation Proclamation for Women and Islam by Ayaan Hirsi Ali (2006 in English)
Infidel: My Life by Ayaan Hirsi Ali (2006 in Dutch, English translation 2007)
The God Delusion by Richard Dawkins (2006)
Letter to a Christian Nation by Sam Harris (2006)
Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon by Daniel Dennett (2006)
God: The Failed Hypothesis—How Science Shows That God Does Not Exist by Victor J. Stenger (2007)
God Is not Great: How Religion Poisons Everything by Christopher Hitchens (2007)
Why I Became an Atheist: A Former Preacher Rejects Christianity by John W. Loftus (2008)
Godless: How an Evangelical Preacher Became One of America's Leading Atheists by Dan Barker (2008)
Why Are You Atheists So Angry? 99 Things That Piss Off the Godless by Greta Christina (2012)
The God Argument by A.C. Grayling (2013)
Heretic: Why Islam Needs a Reformation Now by Ayaan Hirsi Ali (2015)
Fighting God: An Atheist Manifesto for a Religious World by David Silverman (2015)
Skeptic: Viewing the World with a Rational Eye by Michael Shermer (2016)
Unapologetic: Why Philosophy of Religion Must End by John W. Loftus (2016)
God: The Most Unpleasant Character in All Fiction by Dan Barker (2016)
Vehaber 2013 yılından bu yana kesintisiz yayın yapan, anlık güncellenen yazılı ve görsel haber kaynağıdır, bilgi ve haber verir, yorum katmaz. İlk kurulduğunda köşe yazıları da barındıran Vehaber, gazeteciliğin tarafsızlık ilkesine aykırı bularak köşe yazılarına son verdi. İnsanları yönlendiren, algı yaratan ya da medya kuruluşlarını taraflaştıran kelimeleri kullanmaktan özellikle imtina eder, tüm canlıları evrenin eşit bir parçası olarak görür, yayın çizgisini bu doğrultuda şekillendirir. Son dakika haberleri, yeni gelişen olaylar, son 24 saat içerisinde Dünya ve ülke gündeminde meydana gelen olaylar ve önemli gelişmeler Güncel'de. Gazetelerin üçüncü sayfa konuları günlük meydana gelen olaylar Yaşam'da. TV, sosyal medya, basın, gazete Medya'da, Ünlüler ve yaşamları Magazin'de. Sağlık, hastalıklar, daha zinde, formda ve uzun ömürlü yaşamak için öneriler, doktor tavsiyeleri, uzmanlardan açıklamalar, hastalıklarla mücadele etmek için açıklamalar Sağlık'ta. Film, tiyatro, sinema, kitaplar Kültür Sanat'ta. Yeni bulunan cihazlar, yeni keşifler, canlıların hayatını kolaylaştıracak duyurular, bilim insanlarının açıklamaları Bilim Teknoloji'de. Arkeoloji dünyasında yapılan kazılar, bulunan arkeolojik bulgular, tarihi olaylar, arkeologlar, tarihi eserler Arkeoloji Tarih'te. Ünlülerin, sanatçıların, oyuncuların ve diğer tüm kişilerin hayatları hakkında bilgi, yaptıkları açıklamalar, kişisel beyanları, çeşitli kuruluşlara verdikleri demeçler Röportajlar'da. İnsanların sağlıklı cinsel yaşam sürdürebilmesi için uzmanlardan tavsiyeler, seks haberleri, çiftlerin uyumu için yapılan açıklamalar, duyurular, tavsiyeler öneriler, orgazm, iktidarsızlık, vajinismus, erken boşalma, sertleşme problemleri Cinsellik'te. Doğada yaşanan gelişmeler, doğaya zarar veren kaynaklarla ilgili bilgiler, doğada daha sağlıklı yaşam için uzman tavsiyeleri Ekoloji'de. Kadınlara yönelik şiddet, kadın hakları ihlalleri, kadınları maruz kaldığı olumsuz gelişmeler Kadın'da. Türkiye'de ve dünyada yaşanan ekonomik olaylar, dolar, Türk lirası, kur olayları, para ile ilgili haberler, enflasyon, zam, harç, asgari ücret, insanların yaşamını kolaylaştıracak ekonomik tavsiyeler Ekonomi'de. Üniversiteler, liseler, ortaokul, akademi dünyası, öğretmenler, öğretim görevlileri eğitim dünyasındaki gelişmeler, eğitim sistemi ile ilgili uzman tavsiyeleri Eğitim'de. Gay, lezbiyen, biseksüel, transeksüel, Transgender, İnterseks, travesti ile ilgili haberler, eşcinsellik haberleri, LGBTİ'li bireylerin yaşadıkları zorluklar, hayatları hakkında bilgiler Lgbti'de. Pratik ve kolay yemek tarifleri, yemeklerin pişirme süreleri, gıdaların besin değerleri, kalorileri Yemek Tarifleri'nde. Futbol, basketbol, voleybol ve diğer spor türleri Spor'da. Hayvan hakkı ihlalleri, hayvanlara yönelik şiddet, veganlık, vejetaryenlik Hayvan'da. Vehaber yayın ilkesi gereği hayvanları ötekileştirdiğini düşündüğü 'telef oldu' gibi kavramları kullanmaktan kaçınır, bir dönem diğer medya kuruluşlarında da bu başlıkta farkındalık yaratmak için çalışmalarda bulundu. Haber galerileri , Resimler, foto galeriler, görseller foto galerimizde. Neler var? Ünlü isimlerin biyografi bilgileri giyim tarzı, tercih ettiği kıyafetler, uyguladığı saç stilleri, makyajı ve daha fazlası. nude fotoğraflar. Muhteşem fiziğiyle, kadın bedeni en estetik vücut hatları ile karşınızda. Denizde, havuzda, sokakta, partide, evde ya da yatakta ünlülerin tüm anları. Sizler için en özel en güzel görsellerle galerimizi erotik resimlerle de harmanladık, eskiden erotik film izlemek için sinemaya gittiğimiz ortamlardan bir tık uzağımıza taşındığı zamanlara. Buram buram erotizm kokan fotoğraflarını seçtik ve frikik fotoğraflarından medyaya yansıyanları sizler için bulduk. Bir anlık dikkatsizlik sonucu oluşan frikikler burada, magazincilerin yakaladığı kaza görselleri. Gerçi bazılarının ne kadar kaza olduğu da tartışılır planlanmış gibi. göğüs ile ilgili derlemeleri toparladık. Bunlar elbiseli ya da göğüs dekolteli olabilirler, meme görselleri galerimizde. Kadınlarda doğurganlığı simgeleyen göğüslerin erkeklerde üreme içgüdüsünü körüklediği için çekici geldiğini biliyor muydunuz? bacak fotoğrafları ile ilgili sosyal medyadan ve arşivimizden sizlere ulaştırdık. Uzun bacaklı, sütun gibi bacaklara sahip kadınlar. Evet kılıydı tüyüydü, pürüsüzlüğüydü, kadınlar için güzel bacaklı olmanın da bir bedeli var.
Toplum standartlarına uygun bir şekilde çıplak resimleri ile hayatından kesitler aramaya bulmaya çalıştık. Fotoğrafların hiçbiri tam çıplaklık içermemektedir. İnsan dünyaya çıplak gelip çıplak giderken tartışılmaya devam eden bir konu. Facebook bu konuda son dönemler epey tutucu.
kalça ya da başka bir deyişle poposuyla ilgili seçtiklerimize yer verdik. Kadınlar vücutlarının en estetik bu bölgelerini göremezken bizler gösterdik. Son dönemler estetik ile büyütülmesi popüler olan kalçaları erkekler pek seviyor.
hot ya da biz ateşli diyelim siz anlayın. Kışkırtıcı, baştan çıkarıcı görselleri derledik. Bebek gibi manken ve modeller burada. Sıcak sözcüğünün seksi çağrıştırması bir hayli ilginç tabii ama yerleşmiş sözlüğe. Artık seksilik arayan hot diye arıyor. Ve tabii ki ass ile ilgili fotoğrafları da derleyerek galerimize ekledik. İngilizcede kadınların en estetik olan bölgesinin söylenme şekli bu. Şu Youtube'de popüler hale gelen Prank videolarında olay bildiğiniz gibi öpüşmeyi de aşıp popo okşamaya kadar gelmişti. Biz o kadar abartmadık olayı. Instagram resimleri ile diğer sosyal medya hesapları Facebook, Youtube, Pinterest, Twitter, reddit hesaplarında biraz gezindik ve sizler için taramalar yaptık.Sosyal medya biliyorsunuz koca bir derya ve VK hesaplarındaki bilgi ve görselleri sizler için es geçmedik.
Yahu sosyal medya platformu demişken bunların sayısı her geçen gün artıyor ve takip dahi etmesi iyice zorlaştı, saniye başı yeni platform kuruluyor.
tumblr hesaplarındaki dataları taradık, sosyal medyada çok konuşulan, elden ele gezen fotoğrafları bulmaya çalıştık, dediğimiz gibi biraz başımız döndü ama bu çabaya değdi ifşa olan resimlerini, sosyal medyaya yansıyanları bulduk. Yanlış anlaşılmasın biz ifşa etmedik, bulduk. İnternet, sosyal medya derken ifşa kültürü de aldı başını gitti. Kadına şiddet ile birlikte, feministler arasında da yaygınlaşan bir kültür. hack fotoğrafları var ise ve üzerinde herhangi bir şikayet yok ise bunları da toparladık, bir dönem bu hack olayları epey yaygındı. Sanıyoruz zamanla kişisel fotoğraflarımıza sahip çıkmayı az da olsa öğrendik. ve tabii ki icloud resimlerini de derledik. Biliyorsunuz bir dönem moda haline gelmişti ama biz özel hayatın gizliliğine özen gösterdik. Bu konularda açıkları olan şirketler ne gibi çalışmalar yaptı onu bilmiyoruz ama.seksi çalışmaları. Bazı kadınların doğallığında her hareketi seksi çağrıştırıyor tabii, onların seksi olmak için özel bir çaba harcamasına gerek yok.
ve yaşamındaki çekilen ya da kendisinin selfie olarak çektiği naked resimleri araştırdık. Dünya denilen gezegende ne varsa biz burada toplamaya çalışıyoruz, tek rakibimiz henüz keşfedilmeyen gezegenler. bunlarla da yetinmedik ama daha bitmedi tabii ki hayatı, boyu, kilosu gibi fizik ölçüleri, sevgilisi, yaşı, neler yapmış, bugünlere nasıl gelmiş, bu kişi nasıl başarılı olmuş da burada kendine yer bulmuş onları yazdık, erkek arkadaşı kimmiş, kız arkadaşı kimmiş falan derken çok yorulduk ulan size bilgi vereceğiz diye, bazılarında da atladık. Onların eşini, karısını kocasını da siz bulun bize söyleyin bi' zahmet.
Yani kısacası biyografisine yer verdik. Nereli, yaşı kaç gibi bilgilere bizden ulaşabilirsiniz. Tüm galerilerde bu bilgiler yok belki ama çoğu galerimizde mevcut. Yaşam içerisinden makyajsız hali ve makyajlı halleri ile birbirinden estetik görüntüleri, birbirinden farklı saç modelleri ile çekilen fotoğraflar. Kadınlığa dair ne varsa görüntüsü bizde. haberleri. Sizlere binlerce haber sunduk, çok sayıda kişinin günlük olarak ne yaptığını araştırarak sizlere ulaştırdık. Kim nerede ne yapmış, ne yemiş ne içmiş, kiminleymiş. Bazen sıkıcı bir hal alıyor bu. Galerilerimizde porno yok ama isteyeni çok. Porno bağımlıları var ki 1 saat izlemeden duramıyor.Kadınlar birbirlerinin seks yapışını izleyerek de tahrik olabiliyor ama o kadınlar için de önemli bir ihtiyaç ya da sex tape bulunmamaktadır. Seks kasedi bulunan ünlüler, bunu satan ünlüler, başka işler yaparken bir anda porno oyuncusuna dönenler daha da neler neler. Yani siz bize abi bize image lazım deyin biz size koşa koşa gelelim, Şu an snapchat ya da tiktok ile ilgili çalışmamız yok ama yakında oralara da el atacağız. Durmadan platform türüyor, hızına yetişmek zor ama emin olun bize daha fazlasını sunup al ulan picture de var sana deriz, hizmet anlayışı böyle olmalı, aslında biz burada kişilerin yaşamlarının arşivini tutmuş oluyoruz ama bunun için teşekkür beklemiyoruz. Türkçe ilginç bir dil mesela 'but' karşımıza İngilizlerdebutt olarak çıkıyor artık ne kadar nadide, özel bir bölge ise onlarda da çok fazla varyasyonu, ismi var bu estetik organın, mesela adamları kesmemiş sonra da kalkıp booty demişler.
Aslında fotoğraflarımız film sahnelerini aratmıyor, gezince filmleri izlemiş kadar oluyorsunuz. Her karesi aksiyon dolu müthiş kesitler.
Mesela videolarımızda kalça danslarına yer verdik ama yok ben illa galeri gezeceğim derseniz oturup kalça dansı, twerk izlemiş kadar olursunuz, beni kesmez diyorsanız o zaman sizi videolara alalım. Sonra sözlük yazarlarının yüklediği görselleri de aradık, ekşi sözlük ya da uludağ sözlükte hem yapılan yorumları inceledik hem de görsel taraması yaptık. Sarışın, kumral, siyahi ya da kızıl saçlı birbirinden ateşli, çekici uzun boylu ve kısa boylu ya da büyük beden, erkeklerin fantazilerini süsleyen adeta sanat harikası zayıf ya da balık etli kadınlar. Ekran frikikleri izlemek isterseniz yaşanan anlık güzel kazalar ve canlı tv frikiklerini toparlıyoruz, sokak frikiklerini araştırıyor ve size seksizm örneklerini sunuyoruz.
Galerimiz bitince diğerlerini gezmeyi ihmal etmeyin. Diğer galerilerimizde çeşitli renkte ve uzunlukta elbise görselleri, vücudu saran tayt, bikini, iç çamaşırı resimleri ile mini elbise, transparan elbise, göğüs dekoltesi, mini etek, mini kot şort, gecelik resimleri, kot ve tanga görselleri, jartiyer, külot, sütyen, külotlu çorap, fetiş fotoğrafları bulabilirsiniz. Güzel kadınlar, en seksi kızlar, çeşitli pozisyonlarda verilen pozlar, ünlüler, porno oyuncuları, manken ve modeller, oyuncular, sosyal medya fenomenleri galerilerimizde. +18 görselleri de bizde, boş durmuyoruz sizler için tüm güzel kadınları ayağına getiriyoruz, age derseniz biz siz İngilizmişsiniz, Fransızmışsınız bakmayız derdinizi anlarız ve önünüze dökeriz. sonra yok efendim height diyenler oluyor, onları da görüyoruz, eksik kalanları da zamanla dolduruyoruz. Youtube'un ardından gittikçe popülerleşen platform spotify bilgileri, eskiden gazetelerde ek ya da hediye olarak verilen hamur ya da kuşe kağıdı basılı güzelim posterleri ücretsiz ayağınıza taşıyoruz. posterleri burada. Bir zamanların Şamdan'ı, ne bileyim Bulvar Gazetesi, Zengin Sineması ya da Yeşilçam filmleri gibi. real ınstagram hesabından görselleri tarayıp ayağınıza getiriyoruz, daha ne istiyorsunuz. Eskiden ağırlık verdiğimiz görsel çalışmalarından uzaklaşarak kişilerin yedi ceddini aramaya koyulduk wikipedia bilgilerini de derinleştiriyoruz. Tabii siz yakın zamanda uçaktan inerken, uçağa binerken, koşarken ne ararsanız bulacağınız bu platforma storyleri de gönderebilirsiniz. Bizde gezinirseniz evinize doktor girmez, çünkü çok sayıda güzel ömrünüzü uzatır. Adeta eczanesi, hastanesi gibi.
Türkiye'de çılgınlar gibi bir sevişme sahnesi izleme merakı var, biz bunu farkettik, nedenini her ne kadar psikologlara da bıraksak da bunu da es geçmeyip sevişme sahnesi tadında galeri hazırladık, eğer videoları varsa bunları da videolar bölümümüze almaya gayret ettik.
Videolar, haber videoları, Youtube videoları Web TV'de, Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler için Bilim Teknoloji Videoları'na, ev dekorasyonu, çevre mimarisi için Dekorasyon ve Mimari Videoları'na, yaşama dair pratik bilgiler, hayatınızı kolaylaştıracak bilgiler için El İşleri Ve pratik Bilgiler Videoları'na, elektrik ve elektroniğe dair bilgi almak için Elektrik Elektronik Videoları'na, film ve dizilerden kesitler, dizilerin yeni bölümleri için fikir sahibi olmak için Fragman Videoları'na bakabilirsiniz. Ruh ve akıl sağlığı ile ilgili psikolojik rahatsızlıklar, kişilik bozuklukları, bipolar, şizofreni, borderline gibi durumlara dair terapiler, psikolojik rahatsızlıklar ile ilgili psikolog ve psikiyatrist önerileri ve son dakika haberleri Psikoloji'de,
internet üzerinden güvenli alışveriş için, e-ticaret için Kırpık Online'ı, ziyaret edebilirsiniz. Vehaber'in iletişim bilgileri için İletişim'e, ekip bilgileri İçin Künye'ye bakabilirsiniz.
tarım kredi kooperatif market
fenerbahçe beşiktaş
ibb iftar çadırı
gram altın fiyatları
tarım
deutssche bank
geçici işçilere kadro
eyt prim borcu yapılandırma
milli eğitim sözleşmeli personel alımı
a101 aktüel kataloğu
kar yağışı
erik
huawei p60 pro
bitcoin dolar
emekli maaşı bayram ikramiyesi
kanada
ünlü
bim aktüel ürünler
survivor
ahbap
biz kimden kaçıyorduk anne
fransa
sıfır araba
malatya
burç yorumları
hollanda
halka arz olacak şirketler
kızılay maden suyunda arsenik
savunma sanayi
iphone 15 pro max
trt haber canlı
şok aktüel kataloğu
öğretmen ataması branş dağılımı
kedi
reyting sonuçları
öğretmenlik uygulaması sınav soruları
gelinim mutfakta
astor hisse yorum
ösym yökdil sınavı
azeycan
ramazan kolisi fiyatları
eyt prim borcu yapılandırma
kandilli rasathanesi son depremler
euro 2024 avrupa şampiyonası elemeleri
en hamarat benim
izmir depremi
kim elendi
zırhlı amfibi hüzum aracı zaha
total retying sonuçları
suudi arabistan kıyamet alametleri
bursa toki arsa kura sonuçları
yks geç başvuru tarihi
tehlike
terra luna
astroloji haftalık burç yorumları
araba
euro 2024 avrupa şampiyonası elemeleri
en hamarat benim
izmir depremi
kim elendi
taşeron işçiye kadro
aöf sınavları online
ağır hasarlı bina
euro dolar
tarot falına göre
fransa
---------------------------
internet haberleri artık işin suyu çıktı
son dakika diye arattım ben de
haberleri okudum epey ilginçmiş
yararları neymiş ne gibi fayda sağlıyormuş
olayları biliyoruz da sen bilmiyorsun sanki
nasıl olunur ben bilmiyorum, anlatırsan öğreniriz
oranı ne kadar bilgi verirsen iyi olur
tavsiyesi olan varsa dinlerim
açma şunu yahu
belirtileri nedir bilgisi olan var mı
tarihleri hakkında ne düşünüyorsun
modelleri izledim beğendim ben
kaç kere sus diyeceğim sana
faydaları nedir kime ne faydası olmuş
videoları izledin mi sen
ne zaman çıkacak ben bilmem
var mı yok mu bilmiyorum
neden olmuyor ben de bilmem
nasıl olur diyorsun da senin de bir şey bildiğin yok
bürosu varmış demedin mi
açılır açılmaz bir şeyler olmuş
olayı diyosun da biliyoruz
zararları neymiş ki
neden oldu ben de bilmiyorum
neden ayrıldı bilgisi olan varsa anlatsın
nasıl bulunur bilmiyorum ben de bakıyorum
güzel videolar evet izledim
arayanlar var mı hala ya
çöktü mü ben ulaşamadım da
neden düştü kaldıran olmadı mı
neden açılmıyor ben erişim sağlayamıyorum
nasıl gidilir ben size anlatayım
seyret görürsün, ben izledim baya
atan mı tutan mı sen karar ver
eğilen kadını demiyor musun
ne kadar diye sormadın mı
filmleri izle görürsün, ben izledim baya
giydiği senin olsun, ben bakmadım
ünlüler falan demedin mi
olmanın diyorsun işte
yolu bu işte
alternatifleri ben de araştırdım ve
sözlük te araştırdım
bölümleri biliyorum
kapatma hakkında bilgi
öneriler veriyorum diyorsun
videosu çok güzel değil mi
düzeltme yapalım yavrum
stilleri güzelmiş
neden şişer sen de bak işte
neden yapar ben de bilmiyorum
vajina diyor ya hala
kaç kere diyosun işte
ifşası mı diyorsun
konusu hakkında oku öğren işte
tarifleri ben de biliyorum
bulma sen de artık bir zahmet
geniş kalçalı kadınları diyorsun evet böyle bir şey var
videosu izle tamam anladık
beyaz tenli diyorsun evet
seksi kız bence de
kızıl saçlı kadınlar güzel evet
büyük göğüslü olup ne olacak
büyük kalçalı mesela değil mi
seksi fizik güzel vücut falan demedin mi
tecavüz demiştin ben de anlamadım ki
fetiş kostümlüler var işte
güzel kadın o konuda hemfikiriz
ne yapmam lazım ben de anlayamadım
tiktok videosu işte
bigo live kızlarına benziyor
iç çamaşırı giymiş giymemiş banane
popo bence daha önemli
bikini yazın konusu değil mi
en güzel videolar tamam anladık
tayt giyen kadınlarda da durum böyle
gecelik giyersem bence daha iyi
sevişme sahnesi varsa ben bilmem tabii
seks konuları hakkında konuşamıyor ki
penis pipi falan derken sen de iyice
tanga mı alsam ne yapsam
mini etek giyersem daha iyi olmaz mı
ekşi sözlük yazarıysan banane
onlyfans ta parayı buldun tabii
seksi görüyoruz tabii ki
frikik vermiş sanki
ifşa mı ettin sen şimdi
porno filmi gibi sanki manyak
frikikleri bilmem de bakacağız artık
+18 mi dedin
xxx diyor oğlum neyini anlamıyosun
erotik dedin işte
göğüs daha önemli değil mi
bacak işte daha ne olsun
çıplak diyosun ben de onu dedim
esmer değil mi bu
sarışın olsa belki
vajinası diyosun ben anladım
fap diyor hala ya
twerk yapmış işte
foto atan varsa bakarım
video yüklemişler işte
film çekiyoruz sanki
külot mu dedin sen
sütyen bedeni gibi
külotlu çorap giyince öyle oluyorum
jartiyer giyme o zaman
göğüs dekoltesi seviyorum ben sanane
travesti misin ayol
eskort sanki ne bileyim
kalça falan derken anlamadım tam
jigolo musun sen oğlum
facebook karıştı tabii
youtube videolarında yok mu
ınstagram fotoğraflarıma bakma o zaman
twitter kavgası yapıyor
nedir biliyor musun sen
nasıl yani anlamadım
kimdir anlatıyorum hala konuşuyosun
porno filmleri koleksiyonu yapan sen değil miydin
avm mağazaları gibi sanki
kuvette ne yapacak şekerim
tuvalette rahat bırakın bari
bardak al bir tane
çakmak arıyordum ben de
pizzacı geldi kapıyı çaldı
an be an tependeyim kızım
erkeklerin hoşlandığı gibi değil mi
ince belli işte daha nasıl olsun
tüm videoları izle görürsün
realistik manken al sen kendine
ekran görüntüsü çekmiş koymuş sonra ne bileyim
pornoları sen görmedin sanki
orgazm oldu sanki tipe bak sırıtıyor bu
ifşa etme çocuğum
açık alanda olmaz o işler
doktordan geldin sanki
çekici mi bilmem
ateşli tabii ki
dildo ile fotosu çıkmamış mıydı
dergisi var tabii
öpüşme konularını sen daha iyi bilirsin
bdsm alanında uzman sanki şuna bak
zor değil ya sana öyle geliyor
keskin bir kokusu vardı hatırlıyorum
sigara gibi değil mi
şişme bebek mi aldın yanına
bakire tartışması gibi değil mi
arabada hareket halinde olmaz
dudak kurutur çatlatır falan
boyun ağrıyor tabii
meme deniyor oraya işte
teşhir etmeseydin iyi olurdu
vikipedi deyip geçeiyorsun
en iyi olsa ne olur olmasa ne olur
en çok orada vardı
rehber kaydı gibi
sansürsüz işte daha ne olsun
anal krem gibi bir şeydi
gizli desen anlarım da
türleri ne ben de bilmiyorum
örnekleri varken ne gerek var
yaparken bakmadım bilmem
31 kere söylemişimdir en az çekilmezsin yemin ederim.
ederken diyorum işte
kaç kez yapılır sen de bak gör işte
olgun ol be biraz
saksı gibi durursan normal
amatör müsün arkadaşım sen
kullananlar oldu mu olmadı mı bilmem
içeren ürünlere bakmalısın
satılıyor mu ben de bilmiyorum
gizli kamera koysaydın sen de
gif değil mi bu
dayamak gerekiyor demedin mi az önce
hemen diyosun ben de ona karşılık dedim
bugün bakarız artık şansımıza
hızlı bir şekilde olursa güzel olur
kolay işi çözersin tabii
ifşaları bırak şimdi
basit abi yapılır
yeni olanları anca gördüm tabii
adım adım ilerliyorum ne bileyim
kitapları var adamın
yazıları okumadın mı sen
şarkıları diyorsun ben de baktım
makyajsız hali hiç bir şeye benzemiyor
boyu ne kadar diye sormadın mı
kilosu epey vardır herhalde
eşi dedin ben de ona baktım
şikayet etmişler epey varmış
iletişim bilgileri hakkında bilgi arıyor işte
son sözleri ne oldu demişti
kaç yaşında biliyorsun işte artık
nereli diye sen sormadın mı
haberleri oku öğrenirsin bilmeden konuşma
gençliği hakkında ne biliyorsun ki
çocuğu dedin az önce ona istinaden
açıklama yapmıştı ya onu diyorum
mini etekli de pek bilemedim yani
paparazzi gibi oldun sen de birader
vk diyorsun rus işte
patreon üzerinden satıyor işte
nerede sen daha iyi bilirsin
ne demek canım benim
hastalığı hakkında konuştu işte
karısı vardı ya ordan biliyor
belirtileri var daha ne olsun
başvurusu yap işte ordan
bağlama hakkında konuşuyor
hali ne böyle ya
gençliği diyorum şekerim
erkekler varsa girme sen de
ağrısı ondan oluyor
kızlar kalkın hep beraber bakalım
niye yaparlar böyle anlamıyorum
sokmak diyorsun sonra kalkmış bıdı bıdı
azgın mısın çocuğum sakin ol
gecelikli hali de fena değilmiş
seksi vücut görmesem anlarım da
sokakta demiştin
ayakları değil mi öyle
ofiste çalışırken belini bükmüş gibi
yetişkin filmlerinde oynamıyor mu o
yaşlı maşlı bakmam diyor
tumblr vardı ya ordan
whatsapp konuşmalarını göndermişti hani
tangalı hali de ne olur
oral yolla alanıyor diyor ya evladım
liseli gibi konuşma
plajda üşürsün tabii
xnxx sanki off ya hala
yatakta dedin sonra ben bilmem
körpe işte daha ne olsun
poposu diyor sonra kalkmış
xvideo diyosun evladım
evli mi diye sormadın mı
zayıf halini gördün işte
indir sonra konuşalım
banyoda ayağım takıldı ondan
fantezi mi yapıyorsun çocuğum
genç hali işte
grup halinde konuşmayın gençler
ayak mayak ben anlamam
telegram kurulduğundan beridir belki
bedava diyorsun bu işte
gizli çekim demişlerdi ben tam anlayamadım
arap ülekelerinde oluyordu genelde
pornhub sitesi verilerine göre öyle
xhamster sitesini bilmem
striptiz mi yapıyorsun şekerim
türk değil misin nesini anlamıyorsun
mobil olunca daha kolay tabii
sınıfta eğilmiş de bilmem ne
küçük göğüslü insanların öyle sorunları yok
bikinili olunca konuşuluyor tabii
gerçek mi diyorsun sen ben anlamadım
olgun ol biraz
hintli insanlarda öyle oluyor
hd izle sen de o zaman
lezbiyen gibi olabilir
röntgen çektirmiştim ordan biliyorum
mastürbasyon yaparken kazayla mı geldin anlamadım ki
alman bence kesin
üniversiteli kadınlarda olabilir böyle şeyler
şişman olunca zor tabii
dövmeli diye tabii ki
asyalı kadınlar öyle
dudakları öyle tabii kii
izle gör bana ne soruyorsun
neden hoşlanır sen daha iyi bilirsin
gönderilir tabii ki arkadaşım
erkek arkadaşı ondandır
sübyan mısın çocuğum sen
çalışılıyor ya ondan
neden kokar sen daha biliyosundur
satılık olduğu hakkında bilgi aldım
kötü kokuyor kesin
neden ağrır onu merak ediyorum
güzel tabii ki kesin
alıyor mu önce onu öğrenelim
kız arkadaşı işte görmüyor musun
sıkışması oluyor bende de
alınır kesin bence
destek verecek misin yoksa
kiralık mı şimdi bu
kalçası da diyosun daha ne diyeyim
canlı kanlı karşında
telefon açtım sonra dönmedi
çağrı merkezi hakkında bilgi diyosun
derleme yapmışsın ama pek ne bileyim
kısaltması hakkında bilgi ver o zaman
nerede kalınır önce onu öğreneyim
kimin diyorsun ben onu anlayamadım
eski hali bu yenisini ne yapacaksın
pornosu demiştin ben mi yanlış hatırlıyorum
neye işarettir sen önce onu söyle
sıkıldım anladın mı artık
türbanlı demişti sonrasını bilmiyorum
fiyatı hakkında bilgi al önce
hastalığı hakkında konuşmuştuk
arkası dönük duruyordu sanki
rüyada gördün herhalde
veteriner demişti benim bilgim yok
ikinci el olsa daha iyi olur demiştim
günlük olarak bakıyorum
bölgesinin hakkında konuşalım biraz
görüntüleme ne kadar diyordu
ne olur sen daha iyi bilirsin
neler olmuştu anlattı baya
kadınlar öyle o konularda
nasıl alınır sen de bakayım
tecavüzü işlemişlerdi onlar da
annesi diyorum sen ne anladın
göğüsleri diyor ya hala
babası tamam anladım
var mı böyle bir şey
boynu öyleydi evet
kaçta olduğunu hatırlıyor musun
görüntüleri demedin mi
kazancı hakkında konuşmuştu
maaşı diyorsun ya
sahibi evet ben de biliyorum
kıyafeti böyleydi tamam
tedavisi zordur o zaman kesin
nasıl oluyor sen bi de bakalım
biyografi işte daha ne olsun
ne mezunu olduğuyla ilgili
hotel dedin ben de onu diyorum
pansiyon gibi işte
hastane zor tabii
sağlık ocağı baktım ben de
eczane var ona gittim
ilaç iç sonra konuşalım
hack olayı yaşanmıştı hatırlıyorum
günah mı sen daha iyi bilirsin
problemleri vardı konuşmuşsun
sorunları elbette olur
yorumları oku sonra konuş
ölçüleri hakkında bilgi ver mesela
bacakları da öyle
randevu aldım şekerim
7/24 çalışıyor evet
ayakları öyle uzatınca oluyor
elektrikçi geldi sonrası baya
taksi arıyorum açmadı çok sonra açtı
iş ilanları vardı ona bakmıştım
bilgisayarcı arıyordum buldum
en yakın nerede vardı
tamiri yaptı sonra çay içtik
çarşısı orada işte
pazarı var tabii olmaz mı
olayı biliyrsun da bilmiyormuş gibisin
para yatırma demedin mi az önce
madde öyle bir şey işte
nasıl olmalı onu anlatıyorum ben de
türbanlı olduğu içindir
ne ile ölçülür sen anlat o zaman
kalktı mı hemen yoksa bilmiyorum
kaç gün kaldı bilgi ver
farkı göster bize
nasıl gösterilir sen daha iyi bilirsin
nasıl anlaşılır ona bakıyorum
neyi temsil eder bil bakalım
amacı hemen belli oldu
çeşitleri vardır tabii
kaç kişi öldü o olayda
eşcinsel olduğunu söylemişti
gay olduğu yönündeydi
biseksüel yönelimle ilgili olabilir
çeşitleri varsa bakayım
seksizm demedin mi sen az önce
çeşitleri diyorum işte
nerelerde görülür sen anlat
anlamı ne abi onu anlat
yardım al biraz
iş arayanlar oluyor
kızlar soruyor sen de biliyosun
yasaklar vardır olabilir
damadı değil miydi onun
nelerdir sen daha iyi bilirsin
soruları sor ben ne bileyim
bulmak konusunda sen daha net gibisin
şişman olsa daha iyi
balık etli mi diyorsun
yardımı ile yap bunu
ne hediye alınır öğrenelim
evli kadın ile mi yapmış bunu
evli erkek konusu öyledir
kimlerdir bilmem sen daha iyisin
hoşlanır elbette
kimlerden alalım bilemiyoruz
kurallar vardır sen de gör
kapatma olayı değil midir
kilo aldırır mı konusuydu ben denedim
cesedi bulunmuştu diye okudum
estetiksiz hali diyordun al işte
sonuçları hakkında bilgim var
ne zaman açıklanacak öğrendiğine göre artık yap
yardımı hakkında bilgi aldım
madde öyle bir şey işte
nasıl olmalı dememiş miydin
istemesi hakkında konuştuk
nasıl anlarız onu diyorum ben de
müşteri hizmetleri aradı konuştuk biraz
yoksa ne yapalım yani
ile ilgili diyor ben de bilmiyorum
sebebi nedir anlat da görelim
kimin diyormuş ki
neden açılmıyor onu söyle
olayları diyorsun anladım
olmanın yolu diyor ben de biliyorum
maddesi baya karışık
aşırı miktarda olunca zorlaştı
veren diyordu şimdi fikri değişti
sağlayan kimmiş onu de hele
kullananların yorumları olmasa işimiz zordu
ne işe yarar öyle öğrendim
türkçe altyazılı evet güzelmiş
ensest konusu vardı ya ordan
yeşilçam filmleri gibi
inci sözlük yazarları yazmıştı
üstsüz görüntüleri düşmüştü
striptiz yapıyordu sanki
kucak dansı görüntüleri düşmüştü
direk dansı zordur baya ama olmuş
uludağ sözlük yazarları demişti galiba
etek altı görüntüleri nedeniyle alınmıştı
yandex te aradım epey
müdürü kimdi hee onu diyor
ölüm kalım meselesi haline geldi
şov yapma şimdi
yazışmaları vardı ordan okudum
arşivi işte daha ne olsun
güvenilir mi bakıyorum ben de
pdf olarak almıştım
datası vardı topladım
bölgeleri işliyordu ben de gördüm
etkileri hakkında diyorsun
başvurusu yaptım bekliyorum
gazeteci ya ondan öyle
derleme yapalım bakalım
sıralaması hakkında bilgi veriyorum
yasaklandı mı bakalım görelim
emme olayı olmuştu
yedek parça bakıyorum evet
gerçek olduğu yönündeydi
vakti var mı bilmem
çıkarma yapalım bakalım
adları hakkında bilgi ver
itiraz et sonra bakalım
neyi savunur ona bakalım önce
malzemeler budur bu kadar yani
kaç gün kalır onu mu diyorsun
hassasiyeti var o konuda
faktörler farklı olabilir
içindekiler konusunu hiç karıştırma zaten
teknikleri hakkında bilgi veriyorum
süresi uzatma elbette zor değil
genital bölge güzellik yarışması
omgyes izle
erotizm ne demek sözlük anlamı
kafasına iki tane sıktım
conectys ekşi
en güzel vajina yarışması
enkaz altındakilerle dalga geçen dövme
tiktokta çocuğun yanında
cinsel ağırlıklı filmler
seksilik nedir
seksizm nedir
conectys tiktok
isa heykeline yıldırım düştü
swinger sex nedir
kendini teşhir etme hastalığı
1509 konstantinopolis depremi
lezbiyen seks filmi
baygaralar nereli
çanakkale travesti
oğlumla ilgileniyorum derken bacağım kamera açısına girdi
rüyada bağıramamak
hemcinsime aşık oldum
ermenistan pornoları
nude arşivi
eşcinsellik belirtileri
striptiz aylık maaşı
izmir travesti
yürürken kollarımızı neden sallarız
işid kafesteki tutsakları suda boğarak infaz etti
tiktok erotik videolar
canlı yayında elbisesini indirdi
tekirdağ doktor intiharı
omgyes nedir
frottörizm
omgyes vk
ayak yalayan
kadıköy travesti
cinsellik ağırlıklı filmler
porno izlemek günah mı
boyu uzun erkeklerin cinsel organı
cinsel sapkınlık belirtileri
mombod ne demek
adana kürkçüler cezaevi işkenceleri
travesti mecidiyeköy
avcilar travesti
islah evi işkenceleri
en uzun seks rekoru
tiktok fenomenleri ifşa
sultanbeyli türbanlı kadın
nü modeller
baldız
rüyada çorap değiştirmek
çocuğun yanında erotik yayın yapan kadın sansürsüz
seksilik testi kadın
türbanlı hk tiktok
tiktok erotik video
whatsapp seks yazışmaları
citoles kilo yaparmı
kapı önüne ayakkabılık koymak suç mu
rüyada bir kadının sizden para istemesi
afrika'da vahşi yaşam insanları
güzel kabile kadınları
çocuğun yanında erotik yayın
instagram takip isteği reddedilince
ben herkese yalan söylerim sana söylemem
biseksuel unluler
iktidarsızlık tedavisi
yarım tanga bikini
yeşilçam filmleri - vikipedi
çocuğun yanında canlı yayın açıp müstehcen hareketler yapan kadın
rüyada birinin sırtını döndüğünü görmek
eczanelerde satılan sigara bırakma ilaçları
rüyada üst azı dişlerin dökülmesi
güzel popo
türkiyede jigololuk yasal mı
neden narsist olunur
yedi ceddini
sevişirken erkeğin sert davranması
seks dükkanı
lcv ne demek
vajinismus tedavisi
ilk öpüşme
silikonsuz
brezilya külot
jigolo vikipedi
penisi kırılan
ters ilişki
swinger seks ne demek
kullanılmış iç çamaşırı
saç uzatma teknikleri
ermeni siyasetçiler
erkeklerde sapıklık belirtileri
kadın iç çamaşırı giyen erkekler
rüyada çay ocağı açmak
profil fotoğrafları
penis boyu ne kadar olmali
sex yazışmaları
çekirdek yiyenler
ifşası çıkan ünlüler
afrikada kadınlara sünnet
icardi karısının poposunu paylaştı
eczanede testosteron ilacı satılır mı
muadili
mazoşistlerin yaptıkları
sefaköy gay
çocuğunun önünde tiktok
rüyada ayağındaki terliği kaybetmek
anal seks
bereket tanrısı hastalığı
ımgur
penis küçüklüğü
plajda
mini etekli liseli
zeytinburnu travesti
barda
mini etekli öğretmen
rüyada kırmızı elbiseli kadın görmek
kalçalı kadınlar
pipi boyu hesaplama
sütyen takmayan kadınlar
karı kız
uykuda
dudak dolgusu ölçüleri
swinger seks
rüyada kadın cinsel organı görmek
rüyada dişlerin dökülmesi
okşamak
sex uygulamasi
büyük birader
kısa boylu youtuber
metroda
sahilde
erotik klip
çıplak uyumak
uyuyan sevgili fotoğrafları
banyoda sevişmek günah mı
bazı borçlar vardır ödeyemezsin
seks oteli
sadistler nelerden hoşlanır
öpüşmek dudak kurutur mu
rüyada dildo görmek
ilk gece
köylü kızı twerk
uzun bacak
seksi kadin olmanin yolu
porno dergileri
yatakta öpüşme
sevişen çift
erkeği etkileyen öpüşme çeşitleri
porno oyuncuları gerçek mi seks yapıyorlar
koital hizalama
kanama durdurucu ampul
ayakta
hp yazıcı kağıt sıkışması
türk kültürü
kardeş
organize suç örgütü
parmaklama
lezbiyen meme emzirme
kaşar
vajinası dar olan normal doğum yapabilir mi
porno aldatma yakalanma
abla
kızıl saçlı tiktok fenomenleri
uzun boylu sarışın
önden
yalnız erkek
misyoner
beyaz tenli kız
vajina kıllarının faydaları
kamera arkası
türbanlı ince çorap twitter
5 numara kadın külot kaç beden
hizmetçi vk
esini aldatan kadin
türk liseli
yeşil elbiseli türbanlı tiktok
turuncu saçlı
bağlanmış kadınlar
yetişkinlerde cinsellik
oral seks
doggy pozisyonu nedir
en güzel popo
tiktoktaki kapalı kadın
güzel kalçalı hatun
red light mahallesi
seksi kadin olmanin yolu
insanlar neden öpüşür
meme ucu neden yasak
ülkücü el sıkışması
yan profil
bigo kota ücretleri
korsika kadınları
trans sanatçı
banyo gizli kamera modelleri
arap penis boyu
filipinler'de kadın ticareti
çıplak kadın fotoğrafı
en güzel kız
rus
anal sex zararları
gerdek gecesi gif
sütyen takmayan kadınlar
bembeyaz bacak
parkta
romantik sevgiliyle uyumak
elleme
sevgiliyi kucaga almak
en güzel popolar
eski porno dergileri
frikik vermek ne demek
ilk gece ağrısı
leğende banyo
yatakta öpüşme
türbanlı spiker
hentai türkçe altyazılı
porno karikatürü
fantazi gecelik gif
rüyada kadın cesedi görmek
anne oğul
spor
aşk acısı çeken erkek
rüyada seksi ebiseli kadın görmek
netflix
erkekler öpüşürken neden eller
röportaj
igrenç fotoğraflar
belgesel
bodrum
erkekler öpüşürken neden eller
küçültme
kısa boylu büyük kalçalı
kucak pozisyon
hastanedeki hali
geliştirme
sevişme sonrası morluklar
sürtme
turbanli onlyfans
seks robotu
ince tayt
dudak dolgusu yapılırken ağrır mı
reddit taytlı
liseliler
beyaz tenli olmanın yolları
genis kalcali kadinlarin ozellikleri
ağlıyor
şişman kadın vücudu
türk porno dergisi
mini etekli sekreter
rüyada külot almak
bacak ve kalça büyütme hareketleri
mahkeme
google'a yazılmaması gereken şeyler +18
kalça büyütme hareketleri kadın
serbest olduğu dinler
büyütme
denizde arkası dönük kadın
kadınlarda zevk suyu ve meninin farkı
bayan
hareketli porno resimlerinde öyle şeyler çıkıyordu
erkeklerin ilk gece yorumları
vajina darlığına ne iyi gelir
beyaz çorap
berberde
rüyada eski sevgiliyi arabada görmek
hostes
rüyada erkek çocuğu cinsel organı görmek
çıplak kız twerk gif
pinterest
dar tayt
kıza bakire misin diye sordu
spikerin bacakları
seksi çarşaflı
inceltme
öpüşme çeşitleri
türbanlı paylaşım vk
alman pornoları konusu vardı sanırım orada
şekillendirme
bacak arası
porno arşivi olan yazarlar
taytlı öğretmen
türkiye'de jigololuk var mı
porno izleyen kadın
tayt giymiş bir kadına ait porno nedeniyel
otobüste boşalan tacizci
kapı komşusu
olgun kadınlara ait porno izlenme oranları
erkekler yatakta nelerden hoşlanır
afrikalı lezbiyen kadınlara ait pornolar tartışma konusu olmuştu
toplu taşımada
seks yapmak istiyorum diyordu
hareketleri
eş değiştirme altyazılıydı o konu
aldatan kadınlar anlatıyor
baseni büyük kadınlar
kullanılmış kadın iç çamaşırı
rüyada sütyen satın almak
ters kelepçe
rüyada sürekli eski sevgiliyi görmek
kaslıydı sanırım
porno hikayeleri yazıyordu sanırım
büyük beden jartiyer kapıda ödeme
pornografik dergiler
fantezi elbise pornosu fikrine katılmıyorum
cinsel ilişkiye girmek aşırı cinsel istek yetişkinlerde cinsellik
küçüklüğü
zimbabwe kadınları bana çekici geliyor
nasıl jigolo oluyor ki onlar
seksi kalçalı kadınlar
evinde çalışan rus hizmetçiye arkadan yaklaşıp zorla sahip oluyor
arabada seks
etek altı görüntüleri nedeniyle gözaltına alınmıştı
kucak kucağa sevgili
tangalı kızlar
türbanlı bir kadına ait nude fotoğraf attığı için
torrent
siyah peynir konusu nedir bilmiyorum
dar kotlu türbanlı gibi mi
sevgilinin göğsünde uyumak
eritme
bir erkeğin beni kullandığını nasıl anlarım
klitoris
tayland gay dizilerinde olduğu gibi
hamilelikte cinsel istek artması nedenleri
baldız
arkası dönük güzel pozlar kadın
tayt giyen liseli kızlar gibi görünüyor
ehliyet sınavı
kadınları etkileyen öpüşme teknikleri
yasli kadinlardan hoşlanması hastaligi
kadın bacak resmi
gay pornoları nedeniyle tartışma konusu olmuştu
avrupalı jigololarda öyledir
kalça büyütme hareketleri resimli
aldatma
aldatan erkek belirtileri
seks pozisyonu
arabada sex yapan gay çift için olmuş
kadınlarda orgazmı kolaylaştıran pozisyonlar
erkekler neden memeye dokunur
ilk gece kac kez yapilir
uzatma
para vermeden jigolo olmuş bu
rüyada temiz vajina görmek
kari koca banyoda
mazoşist kadın özellikleri
kadın aldatma belirtileri
seksi sarışın balkonda
rus güzel kadınları
masaj salonu
rüyada iş arkadaşı ile sevişmek
seksi kadın poposu
rüyada eski sevgiliyle öpüşmek
evli bir kadına ne hediye alınır
vajina dekoltesi
rüyada sevgilinin vajinasını görmek
tavuklarda prolapsus tedavisi
güzel kalçalı kadınlar
anıtkabir'de çekilen fotoğraflar tumblr
avustralya
eş değiştiren grup çiftler
banyoda soyunan liseli gibisin
çekyalı
bacak bacak üstüne atan erkek beden dili
heyelanın etkisini arttıran insan uygulamaları
dünyanın en küçük televizyonu
periscope südyensiz kızlar
15 temmuz askerlerin dövülmesi
cinsel istismara uğrayan türk ünlüler
cenazesi
temelden yıkılan ev
mini etekli din kültürü öğretmeni
kadiri tarikatı ünlüleri
köpek dövüştürmenin cezası
kalın bacak ince bel
liseli kızlar öpüşüyor
ermenistan
kartel infazları
eşinden ayrıldı mı
olen kisinin elini birakmadi
tiktok sansürsüz
hayvanlar üzerinde deney yapıyor mu
iri kadinlar
deniz seviyesinin yükselmesi
erken boşalıyorum ilaç eczane
siyah saçlı beyaz tenli porno seviyormuş abisi
erotik türbanlı
dünyanın en güzel kızı
meksika uyusturucu karteller
domalmasaydın sen de ne diyeyim
ders çalışmak için kronometre online
ingilizce ogretmeni enkazdan ciktimi
kurbağa bacağı
essege tecavüz eden adam
katarda
taytlı lezbiyen
uyuşturucu kullanan ünlülerin değişimi
rüyada tarlatan giymek
kendini teşhir etme hastalığı
sık sık ilişkiye girmenin faydaları
japon lezbiyen kızlar
eskortluk yapmak günah mı
rüyada dar sokakta yürümek
polisle sex tartışması
turbanli sevgiliye hediye
rüyada birinin sırtını döndüğünü görmek
sex acıtırmı
hamile kalmayı kolaylaştıran ilaç isimleri
whatsapp görüntülü konuşma sevgili
çıplak kadın bacağı
iri kalçalı kadınlar
erkekler yatakta nelerden hoşlanır
rüyada siyahi sevgilinin olması
100 dolara meme açma
sex partneri bulma
şalvarlı
korsika kadınları
popoya dövme
arkadan ilişkiye girmek günah mı
askeri cephanelik
rüyada siyah çarşaflı kadın görmek
kadında sakal
havuzda boynu kırılan adam
hamilelikte cinsel pozisyon
arkası dönük esmer kadın
ramazanda porno izlemek günahmıdır
bayan istek arttırıcı eczanede satılıyor mu
zishy kızları gibisin şekerim
deneyimsiz genç
ben koşayım biraz
eğilen kadınlar gibi duruyosun ondandır
arifiye yandex harita kaydı
bu işyeri 7/24 kamera ile izlenmektedir pdf
rüyada siyahi kadın görmek
benzinin litresi kaç para
binance telefon numaram değişti giriş yapamıyorum
dalaman'da yaşayan ünlüler
öpüşme isteği nedenleri
dünyanın en küçük televizyonu
yoğun bakımdaki hastanın vücudu neden şişer
arkası dönük pozlar erkek profil resmi
rüyada askerle öpüşmek
rüyada yetişkin birinin sünnet olduğunu görmek
bir erkek sevgilisi varken neden başka kıza yazar
whatsapp kimle konuşuyor
rüyada eski sevgilinin evinde olduğunu görmek
antibiyotik 12 saatten önce alınırsa ne olur sen daha iiyi bilirsin
kalça büyütme hareketleri bayan
rüyada eski sevgiliyle ilişkiye girmek
zevk suyu ile hamile kalınır mı
beni seviyor mu nasıl anlarım testi
bigo tarzı uygulamalar
gözü açık öpüşmek ne anlama gelir
konsomatris
arabada neden benzin kokar
büyük beden jartiyer kapıda ödeme
rüyada eski sevgiliyle yeniden sevgili olmak
çıplak kadın ve erkek
rüyada kalkmış erkek organı görmek
kadına seksilik katan şeyler
görüntülü konuşma sevgili
ensestin en yoğun olduğu ülkeler
erkekler neden memeye dokunur
islam dininde cinsel pozisyonlar
koca popolu kadınlar
komik hentai hijab
bayan kuaförü günlük kazancı
porno izlemek zina mıdır
adidas kız çocuk spor ayakkabı
ince zayıf kız
'+18 mesajlar
arabada ayak uzatma sevgili
zenginlerin giydiği gecelik
çirkin genç erkek
ben de otostop yaparak giderim o zaman
yan profil
japonya penis boyu ortalaması
hemşire geldi sonra
ereksiyon gif
brazzers oyuncular
güzel kalçalar
sahilde frikik
pinterest köpek storyleri
kapalı kadın
eşine sarılıp uyumak
erkeğin göğsünde uyumak
ortaokuldaki kız çocukları gibi görünüyor
vajinası dar olan normal doğum yapabilir mi
makedonya üsküp'te kiralık evler bakıyorum
öğretmen öğrencisinden hoşlanıyor diye demiştir
şalvarlı köylü kadını gibi
altınoluk günlük kiralık ev bakıyordum kanka
ormanda koşuyoruz napalım
okula makyaj malzemesi getirmek yasak mı neden öyle ki
tek gecelik korunmasız ilişki
cezaevi psikolog maaşları
kalça küçültme hareketleri
ünlülerin çıplak halleri
trt arapça kadın spikerleri
bebek sahil seks
dansöz gibi kıvırma
sinemada öpüşmek yasak mı
rüyada hostes kıyafeti giymek
sürekli profil resmi değiştiren kadın psikolojisi
seviyorum deyip umursamayan sevgili
rüyada erkek çocuğuna hamile olduğunu görmek
nikahta neden ayağa basılır
rüyada iki erkeğin kavga etmesi
whatsapp hakkımda sözleri ağır
ensestin psikolojik nedenleri
sevgilinin dudaktan öpmek istemesi
olgun kadınlar neyden hoşlanır
porno izleyip tepki veren kız
sünnet çocuğunun ablası için kıyafetler
beşiktaş ta arıyormuş
rüyada sütyenli kadın görmek
adana da kerhaneler öyle ya da izmir genelevi
trendyol dan sipariş vermiştim bilmiyorum
onlyfans hesabı olan türk ünlüler
kalça fotosu
erkekleri etkileyen gecelikler
rüyada ayakkabı kaybetmek
marmara üniversitesi diploma örnekleri
rüyada tuvalette adet olduğunu görmek
penisi kırılan futbolcu
barda filminin gerçek sanıkları
heidi'nin mezarı
fatih 160 tl ye aldığı cep telefonunu 200 tl ye satmıştır
ön sevişme zina sayılır mı
iç bacak eritme
sakin ol liseli
benzeyen adam
kim milyoner olmak ister penis boyu sorusu
afrikalılar affetmez
dünya twerk şampiyonu
jigolo kaç para kazanır
abi kardeş gidersiniz işte
türbanlı ev hanımı gibi
kazayla nasıl hamile kalınır
penis büyütme tedavisi gibi
güzel göbekli kadınlar
fenerbahçe sevgili fotoğrafları tumblr
sevgiliyle uyurken sarılma şekilleri
erkeklerin öpüşürken hoşlandığı şeyler
Dünyanın en güzel kadın vücudu
sexy bacaklar başka bilmem
ipli jartiyer
porno yıldızına aşık oldum
bacak inceltme hareketleri
iğrenç fotolar
suriye'nin en güzel kadinlari
bale yapar gibi halin var
yakasız uzun kollu erkek gömleğine benziyor
rüyada dışarıda banyo yapmak
öpüşme cezalı oyun yandex
rüyada yeşil etek giymek
sütyen arkası uzatma aparatı
şişman kızların zorlanması normal
eşek benim en sevdiğim hayvan
gecelik sexi
dans etmenin faydası ne ola ki
neoplazma rastlanmamıştır ne demek
ben de google play de arıyordum onu
toplu hayvan ölümleri
bilim insanlarından hangisi iletişim alanında yaptığı icat ile
tanınmaktadır
seksi kalçalı olduğu içindir
bradikardik hastaya yaklaşım
ince bağırsaktan salgılanan enzimler gibidir
asyalı kadınlarda burun öyle
bence üvey babası
sigarayı bırakmak için karabaş otu kullanmış
öpüşmek istemeyen kadın öyledir kesin
arap dadı
rüyada kırmızı etek giymek
üniversiteler açılacak mı
çıplak anime resimleri fikrine katılıyorum
hastalık nedeniyle çalışma hayatından çekilmiş
giyim tarzı bence gayet güzel
umursamayan erkek
kız kıza konuşun siz ben çekileyim madem
tombu kadınlar gibi diyorsun
rüyada erkek cesedi görmek
sex hikaye anlatımı gibi konuşma yahu
aykkabı fabrikasından almış
kalça nasıl ölçülür
doğal kapalı bayan resmi arkası dönük
binance çöktü mü haberim yok
köpekle gezmeye gittim
rüyada sigara içtiğini görmek
otostop uygulamaları
bel inceltme hareketleri
arkadan cekilmis kapali profil fotolari
uzun boylu kız olduğu içindir
iranda sevgilisiyle dans eden kızın ölümü
kırmızı saçlı tiktok fenomeni
öpüşürken dil kullanan kadın
rüyada dudaktan öpmek
erkeklerde meme ucu ne işe yarar
eşi hamile olan erkeklerin psikolojisi
doggy style pozisyonu diyordu galiba
snapchat kullanan sevgili
erkekler en cok neyden tahrik olur
hatırladığım kadarıyla sekretere tecavüz haberiydi
instagram açılmıyordu en son ondandır
periscope kızları gibi
ekşi şeyler yiyormuş bu aralar
pamuk prenses olmaya karar verdim
modacruz çöktü mü bilmiyorum
fantazi set takımları bakıyormuş
hostes olmaya karar vermişsin
Doğal güzel kadınlar daha iyi
seksi vücutlu kadın bence
makedonya gece hayatı
öğretmenle beraber gittik
popo kaldırıcı külot giymiştir
sakarya
arayan bayanlar
kadıköy belediyesi'nde yaşandı diye hatırlıyorum
dünyanın en küçük kadını olsa ne olur
seven erkek nasıl öpüşür
protez saç kullandığını düşünüyorum
avukatlara özel hediye gibi bir şey
kalça şekillendirme hareketleri yapıyorum kanka
eski eşyaları atamama hastalığı var bende
seks yapan çiftler ile ilgiliydi
sabah ilişkiye girmenin faydaları tabii
uyuşturucu kullanan insanların değişimi hakkında diyorum
üvey annesi olabilir
köpek storyleri gece
seni bilmem de benim siyah saçlı kadınlar hakkında fikrim değişmedi
minibüste diyor bilmiyorum ben de arkadaşın yalancısıyım
ben rahibe hayatı yaşıyorum kanka
araya kaçan tayt rahatsız etmiyor mu
değişimi uygulamaya sokmak
2 kişilik profil fotoğrafları sevgili
dünyanın en güzel trans kadını
umursamayan kıza nasıl davranmalı
rüyada eski sevgilinin seni görmezden gelmesi
Saatte ortalama 16 kere yüzümüze değdiriyoruz
anal seks zevk verir mi
soyunan kızlar gibi davranma şekerim
Okşama basit cinsel saldırı kapsamında
ayağını suya sokmak dahi parayla
frikik vermekten korkmadı
bana bakıyor beni seviyor mu
rüyada eşiyle ormanda yürümek
Şehvetli okşama cezası
tanga giymek erkeği etkiler mi
instagram arkadaş önerileri kapatma
Şehvetli üst düzey çiftin birbirlerini okşama olayıydı
rüyada erkek çocuğun hayatını kurtarmak
özel mesajları ifşa etmiş
seven erkek nasıl öpüşür
araya kaçan elbise
kilolu bayanları zayıf gösteren abiye modelleri
twitter sokak kalça akımı gibi olsa gerek
talihsiz frikikleri nedeniyle olmuştur
araya kaçan iç çamaşırı gibisin kanka
uykuda tecavüz olayı nedeniyle
hamilelikte tayt giymek
rüyada kırmızı ayakkabı giymek
mini etek giyen hoca gibi
fotoğrafı çıplak yapma şimdi
aktif ol bakarız
iğrenç resim bence
belarus insanları öyledir canım benim
bende pasif görünüyor
dilini gözüne değdirebiliyor
evde çıkarken son dakika fikrim değişti bahçede
Kadın iç çamaşırlı fotoğrafları ifşa oldu
dar kotlu kizlar
evim var ev arkadaşı arıyorum
red line hollandaya gitmiş
denizde sevişmek gibi mesela
fransız hastalığı var sende
twitter balkonda
cesedi sansürsüz gösterdikleri için olmuş
soyunan kızlar reddit
italya da iki erkekle evlenen kadın
sokakta seks nedeniyle olmuş çocuğum
discord kızı normaldir
şişme kadınla sevişirsin artık
sevgiliyle çıplak uyumak
annesine tecavüz edilmiş o yüzden
hareketli resimler gibi olduğu içindir
bacak okşama görüntüleri olay olmuştu
Şehvetli okşama cezası
derin yırtmaç etek giyince geriye kadının seksi vücut kıvrımları kalıyor
teşhirciyi video kaydıyla ifşa ediyor
n11 de kırmızı gecelik olabilir
saten jartiyer seviyorum ben saten gecelik de olabilir
Kocası boşnak saksosu demişti ya ondandır
yatakta göbek eritme hareketleri yapıyorum
soyunma odasına giderken olmuş
baftv ya da doodstream olması lazım
metroda lazım olur,Tybee Island'da
yırtmaçlı seksi elbise olsa fikrim değişirdi
minibüste giderken diyordu
diyen kadın
mufakta ne yapıyorsun şimdi
tenis kortunda seksi bir kadın gibi görünüyordu
ets de siyah bikini ve iç çamaşırı konusunda öyleydi
öğretmen öğrencisinden hoşlanıyor
iç çamaşırı ile uyumak günah mı
eskortluk yapmak günah mı
ona benzeyen adamı diyorsun
bloomberg teydi galiba öyle hatırlıyorum
tanga giymek erkeği etkiler mi
abla kardeş sözleri tumblr
altında külot olmayan kadınlar gibi görünüyor
memeye bakan erkek
turbanli kalcalarie ile ilgileniyor arkadaş
asansörde olmuş
sevgiliye iç çamaşırlı fotoğraf atmak
sevgiliyle yatmak
taytlı kızları
seksi kız vücudu gibi diyorsun
kütüphanede kitap okuyorum
diyen adam
beyaz ten bence daha iyi
önden fermuarlı sütyen
şeffaf dantelli külot gibi mi diyorsun
annesiyle spor yapan çocuk
çamaşırhaneye gidiyorum nolcak
yaşlı adam genç kız ilişkileri arttı tabii normal
çok sıktı bu konu beni
bacak arası terlemesi gibi
metrobüse binip git bence
sert seks konusunda fikrim aynı
üvey anne tecrübesiz çocuğu erkek yapıyor demiş
erkekler neden sürekli sevişmek ister
en güzel kadın kalçası nasıl olmalı
porno izleyerek reaksiyon veren kız
sexi kadın ayakkabı
kışkırtma
öpüşürken dilini kullanan erkek ne anlama gelir